De Hollandsche Lelie. Jaargang 23

Deze brieven zijn afzonderlijk voor de Holl: Lelie geschreven en komen niet voor in andere bladen.

Uit de Seine-stad.
XXVI.

Ziehier een greep uit het weekoverzicht van ‘Les Annales politiques et littéraires’:

‘Na het bezoek van de Russische afgevaardigden, heeft Parijs dat van een delegatie der Ottomanische Kamer ontvangen. Deze delegatie, wier wensch, om een band te leggen tusschen het jongste en de oudste parlementen van Europa, haar ook naar Engeland zal voeren, wordt geleid door den eersten vice-president Talaat-Bey, afgevaardigde van Salonika, een der baanbrekers van de liberale beweging van 1908, en bijgevolg een der invloedrijkste leden van het comité “Eendracht en Vooruitgang.”

Zij telt in haar midden Ismaël Hakki-Bey, afgevaardigde van Bagdad en redakteur van het grootste dagblad van Constantinopel, “Tanin”; Soeleiman Boestani Effendi, christelijk afgevaardigde van Beyroeth en beroemd geleerde; Eloezia-Bey, direkteur van den “Courrier d' Orient” en de “Jessi Tsoer Ifkar”; doctor Riza Tewik, een andere groote rol van de laatste revolutie; Achmed Pasja Joeher; Oebeid Allah Effendi; Nazliah; Sassoer Effendi; Moestafa Arif-Bey, en doctor Dmitryévitch.

Het behoeft niet gezegd te worden, dat onze Turksche gasten, zoo van de regeering als van de pers en van de Parijsche bevolking, het hartelijkst en meest sympathiek onthaal hebben ontvangen.’

De snoeshaan, die dat bericht, met de walgelijk vleierige slotalinea, heeft opgesteld, heet Jacques Lardy.

De Parijsche bevolking, die den Turken een allerhartelijkst onthaal bereidt - het mocht wat! De Franschen hebben over het algemeen bitter weinig achting voor de ‘homnes à fez.’ Zij beschouwen, niet geheel ten onrechte, de Muzelmannen en voornamelijk de Turken als een soort van barbaren, waarvan velen, dank zij hun natuurlijke geslepenheid, zich in schijn aan de Europeesche beschaving weten aan te passen, zoodra zij zich in een beschaafd land bevinden.

Bespreekt men met de Franschen het streven der zoogenaamde Jong-Turken, dan plegen zij te meesmuilen en beweren zij niet zonder grond, dat het verschil tusschen de Jong- en de Oud-Turken er een is van politieke, op z'n hoogst van binnenlandsch maatschappelijke richting, en geen sikkepit heeft te maken met een onvervalscht humanitair oogmerk.

De knappe journalist Henry Maret gaat selfs verder. Ik herinner mij niet woordelijk den tekst van zijn desbetreffend artikeltje, een paar maanden geleden in ‘Le Journal’ verschenen. Het kwam ongeveer op het volgende neêr:

‘De Turken hebben eigenaardige begrippen. Is de soeltan tevreden, dan laat hij Armenianen vermoorden. Is hij ontevreden, dan laat hij Armenianen vermoorden. Hebben de Oud-Turken de overhand, dan worden er Armenianen vermoord. Winnen de Jong-Turken het, dan worden er Armenianen vermoord. Wat er ook in Turkije moge plaats

[p. 105]

hebben, het gevolg daarvan is altijd, dat er Armenianen worden vermoord. Dat schijnt een traditionneel Turksch genoegen te zijn. En het eerste jaar, dat - in het verre verschiet - de Turken géén slachting onder de Armenianen aanrichten, zullen dezen zich ongetwijfeld afvragen, of het den zonen van Mahomed in hun bol geslagen is. Niet bij massa's door de Turken opgeruimd te worden, is voor de Armenianen een abnormaliteit, waaraan zij zich niet zoo gemakkelijk kunnen wennen’.

Er zijn zeer veel Turken te Parijs, die al of niet met een fez op loopen.

Er is zelfs een Turksch restaurant te Parijs, Rue Cadet 11. De eigenares heet mevrouw Loena-Sonnak en discht u in den regel de volgende gerechten op:

Pilaff,

Mouton aux gombeaux,

Couscoutt Chichkichabi,

Café à la Turque.

Wel bekome het u!

De Parijzenaar onderscheidt de in de groote Seine-stad verblijfhoudende Turken in ‘nababs’ en ‘marchands de dattes’. De Turk, die geen dadels verkoopt, is in het oog van den Parijzenaar, die over het algemeen graag en gauw generaliseert - precies als de Hollander overigens -, steenrijk, à la Croesus.

O, de Turksche groote heeren nemen spoedig de Westersche beschaving aan. In strijd met het gebod van den Koran, drinken zij hier wijn, en van het beste vat. Om niettemin den Turkschen stempel te behouden, handhaven zij de moslimsche wetten der veelwijverij.

Viens dans ma tartane,
Jeune fille à l'oeil noir;
Tu seras ma sultane,
Mon amour, mon espoir.

Behalve dat rijmpje is er, met betrekking tot de Turksche zeden, nog iets anders, dat den Parijzenaar in het geheugen is blijven hangen, met name de volgende Turksche ordonnantie:

‘De Minister van Financiën zal eerstdaags, bij gelegenheid van de Ramazan, een maand salaris aan de Staatsambtenaren betalen.’

Het vermoorden van Armeniërs en het niet betalen van haar ambtenaren zijn twee vaste kenmerken der Turksche regeering. En daarom - nietwaar, meneer Jacques Lardy? - behoeft het niet gezegd te worden, dat ‘onze Turksche gasten, zoo van de regeerìng als van de pers en van de Parijsche bevolking, het hartelijkst en meest sympathiek onthaal hebben ontvangen.’

Jacques Lardy is ongetwijteld een slimmerd. Onder de door hem opgesomde Turksche ‘grands seigneurs’ zullen er misschien een paar zijn, die hier te eeniger tijd ‘la haute noce’ zullen leiden, dat wil zeggen: het buitensporig, onstuimig leven, dat een eeuwigdurend feest lijkt, geruggesteund door miljoenen en nogeens miljoenen, en gemeenlijk eindigt in moreele en geldelijke ruïneering der betrokken personen. Dan komen de overgebleven juweelen en andere goederen op de veiling in het Hôtel des Ventes van de Rue Drouot. Van die ‘haute noce’, geleid door de schatrijke exotische types, profiteeren uitteraard sommige Parijzenaars en Parisiennes. De rijke Turken zijn niet vreemd aan dergelijke orgieën. Integendeel. En wellicht heugen Jacques Lardy nog de buitensporigheden van Khalil-Bey, den Turk, die in geldverspilling - te Parijs, cela va sans dire - het wereldrecord schijnt te hebben bezeten of geslagen.

Khalil-Bey! Een naam, die in deze wereldstad, overigens een ‘ville de l'oubli’, is overgebleven als onovertroffen voorbeeld van nabobberij. Aan de uitbundigheden van Khalil-Bey is het toe te schrijven, dat elke ‘grand seigneur’ van Turkije wordt aangezien voor een amphitryon, zoo uit de ‘Duizend en een nacht’ gelicht. En derhalve vind ik, welbeschouwd, Jacques Lardy een verstandig mensch. Je kunt immers nooit weten... Liever Turksch dan Paapsch!

Khalil-Bey, die nu nog navolgers heeft, zij het ook in miniatuur, verscheen voor het eerst op de Parijsche boulevards tijdens de wereldtentoonstelling in 1867. Ofschoon hij foeileelijk was - een vettig, dik gezicht, kleine oogen met overhangende oogleden, breede handen met dikke, stompe vingers -, kwam hij, zag en overwon. Want niet minder dan 15 miljoen francs verteerde deze oudminister van Turkije te Petersburg in het bruyante Parijs. In hoeveel tijd? In een paar maanden. Langer kon het feest, ‘la haute noce’, niet duren, want met de 15 miljoen had hij zijn gansch fortuin opgeslokt. En de spilzieke rijkaard, die gedurende een paar maanden alle mogelijke beroemdheden, ‘la jeunesse dorée’ en ‘le dessus du papier’ in zijn rijke salons, op den hoek van den Boulevard des Italiens en de Rue Taitbout, had ontvangen, maakte ten slotte kennis met een reeks van Parijsche deurwaarders.

[p. 106]

 

Viens dans ma tartane,

 

Jeune fille à l'oeil noir;

 

Tu seras ma sultane,

 

Mon amour, mon espoir.

Die romance behoefde de man van Constantinopel, vóór het tijdperk der deurwaarders, niet te zingen. De soeltanes, van alle Westersche nationaliteiten, kwamen zelven of door tusschenkomst van anderen, haar belangen voordragen. Zoo zijn nu eenmaal de ‘dessous’ van onze Westersche beschaving.

Khalil-Bey stond dan de schoone sekse te woord in zijn boudoir, dat de wereldberoemde schilder Courbet had behangen met erotische schilderijen. Zelfs in zijn afwezigheid verzochten de dames, ook die van den ‘plus grand monde’, het fameuze boudoir te mogen zien.

Welk een leven!

Tonnen gouds voor huldebewijzen aan Eva's dochteren; buitengewoon hoog spel in de Jockey-Club - die, o, ironie, eigenlijk heet: ‘Société d'encouragement pour l'amélioration des races de chevaux en France’ -; aankoop van schilderijen tegen fantasieprijzen - is het wonder, dat in enkele maanden tijds des Turken vermogen, hoe groot ook aanvankelijk, als sneeuw voor de zon verdween, Khalil-Bey met stille trom het Parijsche schouwtooneel verliet en zijn appartementen te huur stonden?

Jacques Lardy is een slimmerd.

Daarna werd Khalil-Bey achtereen volgens, als ambtenaar van de Porte, onder-staatssecretaris en gezant te Weenen.

In laatstgenoemde betrekking richtten zijn verlangens zich naar Egypte. Hij hoopte, dat de khedive Ismaïl-Pasja zoû onttroond worden door diens broeder Moestafa - in Turkije, Egypte, Algerië, Marokko en andere moslimsche landen uit de broedermin zich geregeld op die wijze - en hij dan almachtig minister van den nieuwen khedive zoû worden.

Doch de pretendent Moestafa-Pasja stierf onverwacht, en daarmede gingen de plannen van Khalil-Bey te niet.

Eindelijk benoemde de soeltan hem tot gezant te Parijs. Khalil-Bey, thans Khalil-Pasja geworden, toog nu, lange jaren na den eersten keer, voor de tweede maal naar den metropolis. Zijn vroegere Parijsche vrienden kenden hem bijkans niet meer. Zijn hoofd was sterk vergrijsd, zijn rug had een zekere kromming gekregen, en de zorgelooze van voorheen was neêrslachtig geworden. Hij moest zich nu behelpen met zijn salaris als gezant. Buiten Parijs had hij het niet zoo gevoeld, doch hier, temidden van zoovele levendige en levende herinneringen uit zijn rijken tijd, voelde hij des te sterker het gemis van de vroegere miljoenen. Hij leed verschrikkelijk. Het spel kon hem misschien een nieuw fortuin verschaffen. Hij speelde. En verloor, verloor bijna voortdurend, verspeelde alwat hij had... Deze tweede val was vreeselijker dan de eerste. Als krankzinnige bracht men hem naar zijn vaderland terug.

Parijs bleef er onverschillig bij.

De Westersche soeltanes, die zich vroeger rijk aan hem hadden gemaakt, plengden geen enkelen traan om zijn lot. Wie heeft er ooit gehoord van beweende kapitalisten, laat staan beweende ex-kapitalisten? Gij wellicht, Jacques Lardy?

* _* *

Hierboven noemde ik even Ismaïl-Pasja, den toenmaligen khedive van Egypte. Ook deze heeft te Parijs ‘la haute noce’ gevierd, doch langduriger en op slimmer wijze dan Khalil-Bey. Deze Oosterling, andere moslimsche ‘homme à fez’, dien journalisten en boulevardiers à la Jacques Lardy met den vleienden bijnaam van ‘le spirituel Parisien’ hadden vereerd en die tallooze malen de gast van het herbergzame Frankrijk was, was inderdaad zoo uitermate spiritueel, dat hij, in tegenstelling van Khalil-Bey, den Parijzenaars minder het geld in den zak bracht dan wel uit den zak wist te halen. Onder het voorwendsel van de Westersche beschaving te bestudeeren, teneinde die in zijn land te kunnen overplanten, wist hij telkenmale, zoo ongeveer om de drie maanden, een leening te sluiten van minstens een paar honderd miljoenen francs. Dat hij zich bij voorkeur tot de Franschen wendde, verklaarde hij hierdoor, dat hij het Gallische ras teederlijk genegen was en de Engelschen, die hij niet kon uitstaan, jaloersch wilde maken. En de Parijzenaars, anders zoo sceptisch, vooral ten opzichte van landgenooten, liepen er bij dezen exotischen vreemdeling, die de gave had om den ‘traintrain parisien’ op pralende wijze te leiden, leelijk in. De goedige Parijsche burgerij stortte willig haar spaarpenningen in de Egyptische leening. Sapristi! de rente bedroeg dan ook niet minder dan 10, zegge tien procent. Zoodra hij echter den eersten termijn had afgelost, had de ‘spirituel Parisien’ van de Nijl-oevers weêr een flinke soni noodig. Het vereuropeaniseeren van Caïro en de rest van Egypte,

[p. 107]

het beschavingswerk in zijn land, de verzachting der zeden van Egyptenaren en krokodillen - dat alles maakte een nieuwe leening noodzakelijk. En de spiritueele Parijzenaars der Seine-oevers liepen er alweêr in. Stel u buitendien voor: ditmaal werd de rentevoet tot 15% verhoogd! De Parijsche Parijzenaars waren brooddronken van erkentelijkheid en zegenden den khedive. Welk een man! Welk een roemrijke nazaat der Pharao's!

Intusschen maakte Ismaïl-Pasja het zich zeer genoegelijk; blééf zijn onderdanen uitzuigen; schoof, als rechtgeaard Mahomedaan, een gedeelte van het geld der Parijzenaars af aan den soeltan van Turkije, vorst der gezamenlijke Islamieten; richtte een prachtigen schouwburg te Caïro op, waaraan hij dadelijk een volledig ‘corps de ballet’ uit Parijs verbond; bestelde aan Verdi de opera ‘Aïda’, waarvoor de maëstro 250.000 francs ontving; liet die opera monteeren met 325.000 francs; liet de opening van het Suez-kanaal zegenen door Christelijke en Mahomedaansche priesters; stichtte, voor den vorm, een aardrijkskundig genootschap; voerde de Gregoriaansche tijdrekening in zijn land in; liet sporen aanleggen en bruggen bouwen, waarbij hij de landgenootelijke arbeiders of karig of in het geheel niet deed betalen - kortom, deze ‘vice-roi’ uit het land der pyramider deed pyramidaal royaal.

En de Fransche burgerij verloor haar lieve geld.

Europa verklaarde, in 1879, Ismaïl-Pasja failliet en dwong hem, afstand van den troon te doen.

Doch de sluwe Ismaïl had een macht van centen overgehouden. Hij was geen Khalil-Bey!

Koning Umberto van Italië stelde een paleis ter beschikking van den ex-khedive, ter herinnering aan de vriendschap, die tusschen Ismaïl en Vittore-Emmanuele, Umberto's vader, had bestaan. Bovendien huurde de ex-onderkoning de villa Taffner te Rome, voor 35.000 francs per jaar.

Als rechtschapen Mahomedaan vergat hij zijn harem niet. Hij bracht dien naar Napels over.

Af en toe wipte hij naar Parijs over. De tijd der leeningen was wel voorbij en de goedige Parijsche burgerij was wel wat wijzer geworden, doch de emeritus-potentaat had geld genoeg overgehouden om het breed te kunnen laten hangen. De ‘spirituel Parisien’, die goed Fransch sprak - in zijn jonge jaren had hij de lessen aan ‘l'Ecole d'état-major’ te Parijs gevolgd - en bovendien het Gallische ras op end' op kende, voelde zich, in weêrwil van zijn emeritusschap en zijn onbetaalde schulden, volstrekt niet gegêneerd in de Seine-stad. Veel intelligenter, sluwer en wijsgeeriger dan Khalil-Bey, wist Ismaïl van den nood - zoo er al nood was - een deugd te maken.

Albert Wolff schreef eens: ‘On ne sait jamais ce qui peut arriver; mais si un soir, en sortant du théâtre, j'étais abordé par le Khédive me disant “Mon Prince, faut-il vous chercher une voiture?” j'en serais tout à fait content et heureux’.

Onmenschenkennerige fantasie van genoemden chroniquer: lieden als Ismaïl-Pasja laten zich altijd rijden, in elk stadium van hun leven. En er zijn altijd menschen als Jacques Lardy genoeg om rijtuigen te bestellen en desnoods koetsiertje te spelen.

_* * _*

Ik heb, naar aanleiding van Lardy's entrefilet deze herinneringen uit het leven van twee ‘hommes à fez’ opgehaald, omdat ze een kijk geven op sommige phases van het bruyante leven te Parijs, de wereldstad bij uitnemendheid.

Er zijn te Parijs op het oogenblik tientallen ‘hommes à fez’, die, zij het dan misschien in minder groote mate dan Khalil-Bey en Ismaïl-Pasja het eertijds hebben gedaan, ‘la haute noce’ vieren. Doch al zijn er altijd journalisten en boulevardiers genoeg, die, evenals Jacques Lardy, uit eigenbelang die ‘noceurs’ stroop om den mond smeren, de Parijsche bevolking, door de ervaring minder goedgeloovig en vertrouwensvol geworden, denkt er in het minst niet aan, den moslimschen nabobs ‘het hartelijkst en meest sympathiek onthaal’ te bereiden. Veeleer zullen er weêr Armenianen bij duizendtallen vermoord worden, hetzij door Oud- hetzij door Jong-Turken. Tradities moeten hoog gehouden worden.

OTTO KNAAP.