De Hollandsche Lelie. Jaargang 23

Boekbeschouwing.

Smeder en Zoon, roman van Henri van Wermeskerken. (uitgever Van Holkema en Warendorf, Amsterdam.)

Te veel eer, een zoo onbeduidend schrijver aangedaan, zal misschien de een of ander denken, die alweder den naam van Henri van Wermeskerken ontmoet boven dit opstel. Laat mij daarom terstond ophelderen, dat ik niet om de letterkundige beteekenis van dezen romancier nommer zooveel zijn nieuwste geestesproduct vermeld, maar alleen om te wijzen op de onware lievigheid, waarmede hier wordt gespeculeerd op het gevoel van den lezer, en waardoor de inhoud van dit boek werkelijk in zekeren zin een geváár oplevert voor hen, die er zich door op een dwaalspoor zouden laten brengen wat betreft wat goed is en wat kwaad.

Er zijn maar heel enkele boeken heden ten dage, wier kunstwaarde zoo groot is, dat zij als zóódanig moeten gelezen worden, en beschouwd geheel onafhankelijk van hun inhoud. Verreweg de groote meerderheid van wat tegenwoordig uitkomt is middelmatigheid pur-sang op gebied van zuiver literaire waarde; n'en déplaise het gescherm met ‘woordkunst’. Van Wermeskerken - dat is één geluk - doet dáár niet aan, aan woordkunst. Hij schrijft een vloeienden, gemakkelijken stijl, en ik wil hem zelfs gaarne de eer laten, dat die stijl in dit zijn laatste kunstgewrocht beter en kernachtiger is, dan in Van het wondere geluk, en dat hij ook in samenvoeging der verschillende tooneelen, en in de uitwerking daarvan, dezen keer gelukkiger is geslaagd dan in den gezwollen bombast van dien vroeger-besproken, hierbovengenoemden roman.

Echter, zoo de auteur van Smeder en Zoon toont, dat hij het vlotweg een verhaaltje samenflansen thans beter machtig is dan toen hij Van het wondere geluk schreef, daar staat tegenover, dat hij in dien voorgaanden roman was afgestapt van dat pijnlijke onderwerp, waarmede hij in zijn Leo Smeder een gevaarlijke reclame voor zich zelf had gemaakt, een onderwerp waartoe hij thans, in dit vervolg Smeder en Zoon, opnieuw terugkeert - niet tot zijn eigen eer.

Want - hiermede kom ik tot den inhoud van het boek, en daarmede tot het doel van dit opstel, dat is te wijzen op het geváár van zulk onwaar lievigdoen - Smeder en Zoon is niets anders dan een zelfverheerlijking van

[p. 102]

Leo Smeder, den held van den roman van dien naam; welke roman ons uitdrukkelijk is aangekondigd als ‘Vervolg op Jong Hollandsch Binnenhuisje.’ Voor ieder, die dit boek der moeder, en dáárna het vervolg er op van haar zoon, heeft gelezen, is verdere commentaar wie dus met Leo Smeder is bedoeld overbodig!

Reeds in Leo Smeder wekte het een eigenaardig gevoel op bij den lezer, dat deze oudste zoon voortdurend zichzelf honig om den mond streek, en zich zelf steeds afficheerde als ‘de’ steun van vader en moeder beiden, als het beminnelijk slachtoffer hunner oneenigheden, die dit lot droeg met engelachtige gelatenheid en toewijding, zoowel aan de eene partij als aan de andere, zonder te vragen aan wien de schuld van de tweedracht lag. - In de recensie, door mij indertijd aan dit boek gewijd in dit blad, wees ik er reeds op, hoe, in verband met de werkelijkheid der feiten, deze zelfverheerlijking er wel dóór kon, maar toch een beetje pijnlijk, om geen harder woord te gebruiken, bleef aandoen. In elk geval echter, de rol, die de auteur toebedeelde toen aan zijn Leo, was eene die, al moest men uit die pen soms de schildering van zulk een zoon eenigszins eigengerechtigzelfoverschattend vinden, toch in geen enkel opzicht strijdig zich verhield tot al wat in waarheid goed is en braaf en nobel. Om die reden kon men er dus vrede mee hebben, en er 't zwijgen toe doen.

Dat kan men niet met de zelfverheerlijking, waarvan Smeder en Zoon één doorloopend staaltje is. Hier wordt een onware, een op geheel verkeerde gronden gebaseerde liefheid geteekend, die niet is liefheid, maar niets anders dan verkapt egöisme, en daarenboven nog een van een heel leelijk soort, dat namelijk eigen voordeel en winstbejag beöogt, ten koste van een ander.

Even, met een paar woorden, dit vonnis staven met bewijzen, door den inhoud van Smeder en Zoon kortelijk aan te stippen.

Moeder Smeder is dood, Leo is in den vreemde, vader houdt kantoor in Amsterdam. Maar, vaders zaken gaan steeds achteruit; hij vraagt den zoon terug te komen, om te zien, wat hij er aan kan doen En, de brave Leo - hiermede vangt het verhaal, en daarmede de lofrede aan op dezen modelzoon - arriveert terstond in Amsterdam, geeft eenige terechtwijzingen aan den jongeren broer over diens gebrek aan eerbied jegens den nog altijd drankzuchtigen papa, pakt den heelen boel flink aan, slaagt er ook in een omkeer ten goede te weeg te brengen. - Tot zoover heb ik er niets anders tegen, dan wat ik óók had tegen den inhoud van Leo Smeder op dit speciale punt, dat namelijk de ophemeling van dit jongmensch, gegeven de werkelijkheids-omstandigheden der familie Van Wermeskerken, eenigszins hinderlijk aandoet van dézen auteur-zelf. Echter wat nu volgt is veel erger, is niet meer onschuldig; het is kwaad voorstellend als goed. Op het kantoor Smeder namelijk werkt een fatsoenlijk jong meisje, dat eerbaar en zedig de avances terugwijst van den papa, terwijl haar hart, van het eerste moment af, toebehoort aan den zoon, aan Leo. Deze is niet onvatbaar voor den door hem opgewekten hartstocht; hij gaat met het meisje-in-quaestie samenwonen, werpt, op hooghartige roman-manier, haar vertoornden vader, die haar wil terug halen, eenig geld toe, en is dus, let wel, de oorzaak en de aanleiding, dat dit tot hiertoe geheel ongerepte en fatsoenlijke jonge meisje, om zijnentwile, en, uit eerlijke liefde tot hem, zichzelve maakt tot wat de maatschappij noemt een ‘gevallene’, tot datgene, wat nooit der vrouw wordt vergeven, wat haar steeds een hindernis blijft later, zoowel om zichzelve in een of andere betrekking onafhankelijk te maken, als om eventueel een wettig huwelijk te sluiten, en daardoor zich het brevet van ‘fatsoen’ te heroveren.

De idylle gaat eenigen tijd ongestoord haar gang, de liefde van wederszijden verflauwt volstrekt niet, maar de zaken van vader Wermeskerken gaan steeds slechter. Op zekeren dag doet een ongelukkige speculatie de rest. En Leo, die zijn eigen geld ook heeft zitten in vaders zaak, (iets waardoor zijn ‘offer’ een heel eigenaardig bijsmaakje krijgt van zelfbehoud), vindt het nu zijn ‘plicht’ als zoon, door een rijk huwelijk met een Amsterdamsch meisje uit den koopmansstand de zaak Smeder voor een faillissement te behoeden.

Het staat er heel letterlijk zoo:

‘Hij zag den plicht, die wachtte - volbracht.’

En die ‘plicht’ die, het zij nog eens herhaald, heel toevallig inhoudt óók de finantieele eigen redding, nevens die van den vader Smeder, zij brengt mede zoowel het wreed en meedoogenloos verlaten van het verleide jongemeisje, welke scène op heel hartroerende wijze wordt geschilderd in het voorafgaande hoofdstuk, als, wat niet minder

[p. 103]

gemeen is, het bedriegen van de aanstaande wettige vrouw, welke méént dat zij uit liefde wordt gevraagd (haar heele verhouding tot Leo was namelijk een zeer vriendschappelijke), en geenszins ook maar één oogenblik vermoedt, hoe zij zich met haar geld een man kóópt, en hoe hij, die haar liefde vóórhuichelt, haar dus min bedriegt!

Lezer, heb ik geen gelijk, wanneer ik met allen nadruk protesteer tegen zulk onwaar coquetteeren met het woord ‘plicht,’ tegen zulk huichelachtig verstoppertje spelen met het meest-laag-bij-den-grondsche egoïsme en eigenbelang, om dat te verhullen onder het kleed der ‘kinderliefde’ en ‘zelfopoffering?’

Zoolang Henri van Wermeskerken goed vond, in zijn vervolg op Jong Hollandsch Binnenhuisje, alleen zijn eigen-ik te verheerlijken (want, juist omdat hij het boek zóó aankondigde, als ‘vervolg’, lag hier voor ieder, die de omstandigheden kent - en wie kent ze niet na alles wat met de schrijfster van Jong Hollandsch Binnenhuisje voorviel, - de vergelijking voor de hand) zoolang kon men zich vergenoegen met deze wijze van den zoon Leo tot held en braven steunpilaar der ouders te verheffen niet heel kiesch te vinden, en zich te verwonderen over de hardnekkigheid, waarmede de jonge auteur 't prettig vindt beter begraven gebleven werkelijkheids-byzonderheden aldus in romanvorm weer op te diepen; thans echter, in Smeder en Zoon, wordt de zelfverheerlijking er eene, die berust op een bedroevende begripsverwarring, eene waarop gewezen moet worden, in het belang van wat waarachtige plichtsvervulling heeten moet.

Het is eenvoudig-weg slecht, en niets anders dan dat, wanneer een jonge man eene jonge vrouw, die hém haar eerlijke liefde gaf, van zich stoot, meedoogenloos, om, door een geld-huwelijk, zichzelf een mooie positie in de maatschappij te veroveren, en daardoor gelijktijdig degene, die hem álles offerde, voor altijd in diezelfde maatschappij naar beneden te duwen, zonder mogelijkheid van ooit weer te worden wat ze vóór dien tijd was: een ‘fatsoenlijke’ vrouw. Zulk een laffe handelwijze is, zonder éénig doekje van ‘plicht’ er om heen gewonden, min èn tegenover de verlatene èn tegenover de om haar geld gekozene, en met onware liefde-woordjes bedrogen verloofde. En ik herhaal, het is een veeg teeken in dezen auteur, dat zijn zucht Leo Smeder, in plaats van hem aan de vergetelheid over te geven, steeds opnieuw als ‘held’ ten papiere te brengen, hem nu zulke parten speelt, dat hij daardoor er toe komt min bedrog en egoïsme voor te stellen als bewijzen van ‘kinderlijke plichtsbetrachting.’

Misschien herinneren mijne lezers zich nog, hoe ik eenigen tijd geleden, in mijn bespreking in dit blad van den herdruk van Annie Foore's roman: Bogoriana, er op wees, dat valsch gevoel in dit boek dikwijls vóórzit, en der schrijfster, zoowel ten opzichte van vaderlandsliefde als van dierenbescherming, heel wonderlijke ideeën ontlokt; b.v. waar zij den verliefden luitenant naar Atjeh laat gaan, alléén om zichzelf te verstrooien over zijn ongelukkige liefde, dus uit een reden, die niets te maken heeft met vaderlandslievende bedoelingen, terwijl zij nogtans zijn dáár bedreven heldenfeiten voorstelt, als zoovele bewijzen van zijn ‘patriotisme’ of wanneer zij het nuttiger acht dat twee schatrijke oude dames een toch reeds schatrijk neefje laten beërven. uit familiezwak in plaats van hun geld na te laten aan de hulpbehoevende en verlaten dieren.

Annie Foore - behoef ik het nog te zeggen? - is een tante wijlen van Henri van Wermeskerken, en het wil mij voorkomen dat neef háár neiging, om op dezelfde wijze met woorden te schermen zonder beteekenis, op een gevaarlijke wijze overerfde.

Immers, zijn begripsverwarring is er eene van een veel minder onschuldigen aard dan de hare. Wat hij verkondigt als ‘plicht’ is grof egoïsme, is er een van een heel leelijk en heel laag-bij-den-grondsch soort. Winstbejag, de begeerte om een lui en gemakkelijk leventje te leiden, op kosten van vrouwliefs geld, wordt hier goedgepraat onder het mom van een offer brengen aan een ouden vader! Wat er wordt van de verleide, en, volgens den auteur, ‘als een blanke vormlooze massa in den mantel van blonde haren, roerloos, gebroken achtergebleven juffrouw ‘Lona’, dat doet er niet toe, even weinig als het er toe doet, in de oogen van dezen zijn ‘plicht’ vervullenden jongen man, dat hij zijn aanstaande schoonouders, zijn aanstaande vrouw, bedriegt, en bouwt het schijnbaar geluk dezer laatste op een leugen zijnerzijds, waarvan zij geen vermoeden heeft.... Alles om een door den drank verloopen, en daaraan verslaafden, reeds het graf naderenden grijsaard de ‘schande’ van een faillissement door eigen schuld te besparen. Maar óók, om zich zelf een lui leventje te bezorgen!

Het doorzichtige van deze soort plichts-

[p. 104]

betrachting, gegeven het feit dat de jonge man er zelf meteen door wordt gered van den financieelen ondergang, is zoo voelbaar en tastbaar, dat men moeielijk kan aannemen de goede trouw van den schrijver daarbij, moeielijk kan gelooven, dat hij-zelf de dupe is geweest van deze soort voorstelling van ‘plicht.’ Juist daarom protesteer ik dus zoo krachtig tegen ‘vervolgen’ als deze, welke hij de wereld inschopt op Jong Hollandsch Binnenhuisje. Aan Leo Smeder hadden we reeds méér dan genoeg, we konden toen echter, zooals ik het ook zeide in mijn toenmalige bespreking, trachten dat vervolg te zien in het meest-onschuldige licht, namelijk van een onhandigheid. Na al echter wat er, na de verschijning daarvan, over is gezegd door elkeen, wordt dit twééde vervolg van dezen roman erger, dan een onhandigheid, wordt het een reclame, en eene, die, gelijk ik reeds zeide, den auteur niet tot eer strekt, waar hij zich toont zulk een handig goochelaar met mooie en edele gevoelens van ‘plicht’, waar hij zulk een belustheid aan den dag legt te coquetteeren met zijn ‘plicht’-gevoelens, en daaronder verbergt zulk een grove en onomwonden aanbidding van het gouden kalf. Wil en zal Henri van Wermeskerken ‘romans’ schrijven, waarom niet als hij er uitgevers voor kan vinden? Laat hij echter zijn pen niet gebruiken tot deze ‘vervolgen’ in het oneindige op afgeloopen levensgeschiedenissen; hij doet er zichzelf géén goed mede, vervalt tot een soort zelfverheerlijking, die, zonder dat hij het zelf misschien bemerkt, gaat worden zelfvernedering.

ANNA DE SAVORNIN LOHMAN.