De Hollandsche Lelie. Jaargang 22

[p. 806]

Deze brieven zijn afzonderlijk voor de Holl: Lelie geschreven en komen niet voor in andere bladen.

Uit de Seine-stad. XXII.

De gansche Provence heeft in de laatste dagen van Mei feestgevierd, om het vijftigjarig dichtersjubileum van Frédéric Mistral, den wereldberoemden Provençaalschen poëet, wiens ‘Mireille’ voorheen aldus werd aangekondigd door niemand minder dan Lamartine:

‘Ik breng u heden een goede tijding. Een groot episch dichter is er geboren.



De Westersche natuur schept er geen meer, doch de Zuidelijke natuur schept er nog altijd; er is iets deugdelijks in de zon.’

De zon, o, Nederlanders, de zon!.. Mistral zei het eens zelf: ‘Lou sauleou me fai canta!’ (De zon doet me zingen!)

De zon, o, Nederlanders, de zon!...

D'azur en d'or touti flourido...

Den 30^sten Mei richtte zich de heer J. Charles Roux, voorzitter van het comité van Mistral's standbeeld, als volgt tot den dichter, die, van aandoening overstelpt, weende:

‘Meester, wij hebben u een standbeeld opgericht tijdens uw leven, omdat gij, in uw wensch om altijd de Provence te doen deelhebben in hetgeen u vleiends en gelukkigs overkomt, een bewonderenswaardige daad van belangeloosheid hebt verricht, door uw Nobel-prijs te wijden aan de overbrenging van het Muséon Arlaten in het Palais Laval-Castellane; omdat gij, in den held “du Félibrige”, waaraan gij twintig jaar van uw dichtersloopbaan hebt gewijd, hebt doen zien, dat onze mooie taal er werkelijk een is, en gij er de wetten in hebt besloten, die haar regeeren; omdat gij de apostel zijt der decentralisatie, der incarnatie van de Provence, die ge hebt onttrokken aan de zinsbegoocheling der hoofdstad; omdat gij uw mooi leven geheel en al hebt willen doorbrengen temidden der landbouwers; omdat gij al uw werken hebt doen geboren worden onder onze brandende zon en de rukken van den “mistral” (Noordwestenwind), in de mas (kleine buitenplaats) van Maillane, woning van bijbelsche poëzie, naast uw lieve vrouw, toonbeeld van gratie, goedheid, toewijding en echtelijke liefde.

Vergun mij u toe te wenschen, dat gij nog lang het standbeeld moogt zien, dat uw bewonderaars der beide halfronden u hebben opgericht; dat gij nog langen tijd het volk van Arles en van de Provence, evenals al degenen, die uw genie liefhebben - en die zijn legio -, zich moogt zien vereenigen om het voetstuk, waarop uw beeld staat, om, onder het strooien van bloemen, uw lof te zingen. Dat de goede God u in leven doe blijven voor den roem van de Provence, voor den roem van de Republiek, voor den roem van het groote vaderland, het zoo geliefde Frankrijk.’

Ik zal geen melding maken van de vele andere toespraken, die er dien dag werden gehouden en aangehoord werden door duizenden menschen, waaronder velen, overgekomen uit andere oorden der wereld, zooals de Scandinavische landen en Amerika. Op al die huldebetuigingen antwoordde de dichter, wiens stem hoorbaar van aandoening trilde, met roerenden eenvoud: ‘Per remercia de touti li belli causo que venoun d'estre dicho, permettez-

[p. 807]

mi de vous récita l'invocation de Mireio.’ (Om u te bedanken voor al de schoone woorden, die er gesproken zijn, sta mij toe, U de inleiding van ‘Mireille’ te riciteeren). En met zijn warm geluid droeg hij den eersten zang van ‘Mireille’ voor, beginnende met den versregel:

Canto une chato de Prouvençau!

(Ik bezing een meisje van de Provence).

Daarna omhing de heer Roux den dichter met de ‘cravate rouge’, het onderscheidingsteeken, behoorend bij het commandeurschap van het Legioen van Eer.

Het is hier ook het kader niet om in den breede gewag te maken van de verschillende op- en uitvoeringen, die ter gelegenheid van dezen ‘cinquantenaire’ hebben plaatsgevonden, ten aanschouwe en aanhoore van stellig meer dan tienduizend menschen, allen even geestdriftig gestemd, en die aan Arles een ‘noch nie dagewesene’ levendigheid hebben gegeven. In het voorbijgaan zij slechts gezegd, dat de ‘hoofdschotel’ - gek, dat de Hollanders zoo dikwijls aan eten denken - de opvoering was van de opera ‘Mireille’ van Gounod, en zulks in de oorspronkelijke bewerking.

Het moet den een voudigen, hoogst bescheiden Mistral af en toe wel eigenaardig te moede zijn geweest. Vooral het bijwonen van de onthulling van zijn eigen standbeeld zal hem oogenblikken van geschokte schuchterheid hebben gekost. Schreef hij niet onlangs nog aan Jean Ajalbert: ‘Wat 'n ongeluk! in levenden lijve het oprichten van mijn standbeeld bij te wonen! Hoeveel liever zoû ik hier met een of twee vrienden als gij dejeuneeren onder de blonde populieren van de Rhône!!... Maar op dit ondermaansche moet men voor alles boeten.’

* _* *

Frédéric Mistral werd den 8^sten September te Maillane (Bouches-du-Rhône) geboren. Zijn ouders heetten François Mistral en Délaïde Poulinet.

Frédéric groeide in de boerderij zijner ouders op, zag elk jaar zaaien en oogsten, gras maaien en koren slaan, schapen scheren en zijdewormen verzorgen, wijn oogsten en olijven plukken, kortom, niets dan landelijk werk.

Toen hij twintig jaar oud was, stierf zijn vader. Deze riep zijn zoon aan het sterfbed en vroeg hem:

- Wat voor weer is het?

- Het regent, vader.

- In den regen is het goed zaaien.

Toen gaf de oude den geest.

Er ìs iets oud-testamentisch, iets episch in dat gesprek, onder die omstandigheden.

In zijn kinderjaren ging Frédéric te Maillaine ter school. Hij spijbelde echter zoo geweldig, dat zijn ouders op zijn vijftiende jaar besloten, hem te Avignon te doen onderrichten. Daar was zijn meester de Provençaalsche dichter Roumanille.

Meester en leerling konden zoo goed met elkander opschieten, dat zij op een zonnigen dag het besluit namen, het Provençaalsch dialect te zuiveren van grove en uitheemsche woorden en uitdrukkingen, er de spelen andere regels van op te sporen en te boekstaven, en er, last not least, een litteratuur aan te geven.

Zoo gezegd, zoo gedaan. Meester en leerling zetten zich aan den arbeid en werkten tezamen zeer hard en gestadig.

Ook daar is iets bijbelsch in, iets van epischen aard.

Later studeerde Frédéric te Aix. Toen hij candidaat in de rechten was, keerde hij naar de ouderlijke woning terug. Horatius en Virgilius, die hij in de eenzaamheid las, trokken hem oneindig meer aan dan de wetboeken.

Frédéric werd landbouwer.

In dien tijd richtte Roumanille het tijdschrift ‘Les Provençales’ op. Daarin schreef Mistral zijn eerste verzen.

Middelerwijl werkte hij in alle stilte aan ‘Mireille’. Zijn stoutste illusie was niet meer dan wat naam te krijgen te Arles.

Twee Provençaalsche dichters, Adolphe Dumas en Jean Reboul, gingen met ‘Mireille’, in manuscript, naar Lamartine. Hoe deze over den nieuwen dichter dacht, heb ik hierboven reeds vermeld.

‘Mireille’ verscheen in 1859 en werd in 1861 door de Académie Française bekroond. Charles Gounod schreef er een opera op, die in 1864 voor het eerst in het Théâtre-Lyrique werd opgevoerd.

Toen was Frédéric Mistral beroemd, en zijn roem ging zelfs over de grenzen van Frankrijk.

Door hem ontstond een soort van renaissance van het Provençaalsch. Al degenen, die met hem daartoe bijdroegen, kwamen geregeld bijeen en noemden zich félibres, welk woord ‘félibre’, naar sommigen beweren, ‘doctor’ beteekent. Beteekent in het Provençaalsch ‘li set félibre dé la lei’ niet: ‘de

[p. 808]

zeven doctoren der wet?’ Het woord schijnt van Grieksche afstamming te zijn. Bij Zeus! kom in Arles en gij zult opmerken, dat tallooze inwoners van het Arlesisch land Grieksch van gelaatstype zijn.

In 1866 gaf Mistral ‘Calendau’ uit, dat, misschien doordat er van geen verrassing meer sprake kon zijn, minder succes had dan ‘Mireille.’

Vervolgens deed hij ‘Lou Trésor dou Félibrige’ in het licht verschijnen, een Provençaalsch-Fransch woordenboek, dat alle dialecten van den ‘Midi’, van Zuid-Frankrijk, inhoudt.

Tezelfder tijd verscheen ‘L'Almanach provençal’, waarmede hij zich ten doel stelde, alle meridionale geletterde menschen onder één litteraire vaan bijeen te brengen.

Voorts schreef hij ‘Les Isclo d'or’, een bundel kleinere gedichten; ‘Nerto’, zijn derde poëem, eveneens bekroond door de Académie Française; terwijl hij omstreeks vijftien jaar geleden ‘L'Aïoli’, een Provençaalsch tijdschrift, oprichtte.

Vaak heeft men Frédéric Mistral verweten, dat hij zich wat al te sterk ‘particulariseerde’ door in het Provençaalsch te dichten, hij, die dan toch de gewone taal der Franschen volkomen meester is. Provençaalsch! - nom d'un nom! Wie, welke Franschman, die geen ‘méridional’ is, zelfs, kan het volgende gedichtje geheel begrijpen?

Li chato de Seloun, se quiton soun coustume

E se volon plus parla prouvençau,

Sara d'óulivo sènso sau...

E l'óli vierge, adièu! vendra d'óli dóu lume.

Provençaalsch! Schrijf asjeblieft Fransch, groot dichter!

Mijns inziens heeft Mistral gelijk. Alfred de Musset zei eens tot den dichter Emile Deschamps: ‘Waarom loopt ge in het spoor van Victor Hugo? Gij zult heel uw leven doorgaan voor een leerling. Doe als ik: maak u vrij en loop alleen.’

Wellicht vreesde Mistral, dat hij, als hij in het Fransch schreef, als epicus de mindere zoû zijn van denzelfden Victor Hugo, met wiens talent of genie het zijne zeer veel punten van overeenkomst heeft.

En onvertaald, om den eigenaardigen stijlgang, doe ik hieronder de slotalinea volgen van een artikel, door de Provençaalsche schrijfster madame Jeanne de Flandreysy opgesteld ter gelegenheid van dit jubileum:

‘Arles, ô la plus belle, la plus chérie des cités impériales! Si tes empereurs ne sont plus, emportés qu'ils furent par les flots de la marée humaine, enfin soulevée contre le colosse romain, dont le sang anémié par la pléthore ne pouvait plus atteindre les extrémités de ses trop nombreuses artères, Arles, ville auguste, sois aujourd'hui consolée! Après bien des siècles, un poète est venu, empereur lui aussi, qui, sur ton front superbe, a replacé l'antique et méritée couronne. Et, dans tes mains de déesse, comme il fut fait à la Vénus exhumée de ton sol, il a déposé un miroir. Incline sur lui ton visage aux tempes pâles et dis-nous si, dans ce musée, tu te vois bien telle que tu étais. Et, s'il manque quelque chose à ta parure, laisse-le nous toujours désirer, afin que ce je ne sais quoi d'inachevé, d'ouvert, tout à la fois, sur le possible et l'infini, s'ajoute à ton éternelle et mélancolique beauté.’

Frédéric Mistral, die maar zoû behoeven te ‘kikken’ - plus visites afleggen, natuurlijk - om in de Académie Française te komen, verkiest het open, ruime, frissche gebied van Arles boven den engen tempel der voorbarige onsterfelijkheidsverklaringen. Wat zoû hij, ‘empereur, lui aussi’, doen onder den koepel vau het gebouw, dat door sommige spotters niet geheel ten onrechte ‘een kerkhof voor levenden’ is genoemd?

‘Lou sauleou me fai canta!’

De zon doet hem zingen! Er schijnt geen zon in het gebouw der Académie Française.

De zon, o, Nederlanders, de zon! De zon, die gij in Indië den ‘koperen ploert’ gelieft te noemen....

‘Mutter, gieb mir die Sonne!’ sprak zelfs iemand uit het hooge Noorden, weet ge nog wel?

‘Ik ben geboren uit zonnegloren,’

dichtte Jacques Perk. Arme Hollander! Niet aan zonnesteek is hij gestorven...

* _* *

Ziehier een eerst onlangs geschreven Provençaalsch gedicht van Frédéric Mistral, door hemzelven in onberijmd Fransch overgezet:

Petite main de marbre blanc
Qui, dans le Rhône, fut pêchée
Et qu'on noya à Trinquetaille,
Il y a presque deux mille ans,

Ainsi, menue et effilée,
Apprends-moi donc qui te moula,
Et, d'une façon si parfaite,
Qui t'a, mignonne, ainsi sculptée.

[p. 809]

 

Et dis-moi le nom divin

 

De la statue, noble et folâtre,

 

Dont tes doigts fins et délicats

 

Relevaient la robe flottante.

 

 

 

De Diane en fleur es-tu la main

 

Ou de cette Vénus éphèbe

 

Qui, aux yeux d'un peuple exultant,

 

Découvrait sa jeune poitrine?

 

 

 

On cueille là, quoi qu'il en soit,

 

La preuve gentille et formelle,

 

Qu'anciennement comme aujourd'hui, dans Arles,

 

Les jeunes filles avaient la main jolie,

 

 

 

Et que l'Amour, ce friponneau,

 

Venait tendre en Arles son piège:

 

Faite déjà pour les baisers,

 

Etait la main des Arlésiennes.

Ofschoon de overzetting den rhythmus uitteraard heeft doen verloren gaan en ook wat van de ‘saveur’ van het oorspronkelijke heeft ingeboet, kan men toch nog de frischheid en dichterlijkheid van taal en de ongekunsteldheid van beeldspraak daarin bewonderen.

Het volgende gedicht is mijns inziens nog fraaier:

Qu'est-ce que la perle

Qui en globules

Se procrée au fond des gouffres

Si elle ne brille

A l'oreille

D'Aphrodite qui y nait?

Qu'est-ce que l'or pur

Qu'à profusion

L'orpailleur va cueillir,

Si en jolies tresses

Fauves

Il ne vient pâlir à ton cou?

Qu'est-ce que la rose

Qui sa baigne

Avec la rosée de mai,

Si elle ne fleure,

Si elle ne pleure,

Sur ton sein plus embaumé qu'elle?

Qu'est-ce que la robe

Qui dérobe

Ses couleurs à l'arc-en-ciel,

Si elle ne pend,

Si elle ne range,

Ses longs plis sur ton corps blanc?

Qu'est-ce que l'appât

Qui nous force

De convoiter ton ignition,

Si le Maître

Du céleste

Ne t'a pas faite pour l'amour?

Hommage

A la royauté,

Que tout ce qui a de l'éclat

Te sourie,

Te soit offert!

Mais tu n'es jamais si belle

Comme en gloire

Quand tu triomphe,

Et sans vêtement aucun,

Limpide! telle

Que, fatale,

T'a pétrie la main de Dieu.

_* * _*

Eenige dagen geleden liep ik op de Seinekade de stalletjes der ‘bouquinistes’ af te snuffelen. Ik doe het dikwijls en heb er menig gelukkig vondstje aan te danken.

Dien zonnigen dag zag ik voor 20 centimes geprijsd liggen ‘L'Almanach Provençal’ van 1903. Voor de curiositeit vermeld ik den echten en volledigen titel. Luister en houd den adem in: ‘Armana Prouvençau pèr lou bèl an de Diéu 1903, adouba e publica de la man di félibre; porte joio, soulas e passo-tèms en tout lou pople dóu Miejour. An quaranto-nouven dóu félibrige.’ Gretig kocht ik het dingske.

Ik bladerde thuis in het boekje en vond er tot mijn aangename verrassing een briefkaart in, door Mistral gericht aan een zekeren heer G. Rebière. Behalve een autograaf van den dichter, houdt die briefkaart ook zijn portret in. Op z'n Provençaalsch juichte ik:

Lagadigadéu déu!

Touro louro louro! Lou gou canto...

En aan dat toeval is het te danken, dat ik nu in ‘De Hollansche Lelie’ een ònuitgegeven autograaf van Frédéric Mistral kan doen afdrukken.

OTTO KNAAP.