De Hollandsche Lelie. Jaargang 22

Deze brieven zijn afzonderlijk voor de Holl: Lelie geschreven en komen niet voor in andere bladen.

Uit de Seine-stad. XX.

Mij kwam dezer dagen een Hollandsch werk in handen, getiteld: ‘D^r A. Kuyper in de caricatuur.’

Oh! I say... het kan niet mijn bedoeling zijn, dat specifiek Hollandsche werk te beoordeelen in een brief uit de Seine-stad.

Doch bedoelde uitgave heeft den volgenden ondertitel: ‘Met een voorrede van d^r. Kuyper zelf,’ en deze voorrede heeft mij meer dan ooit doen begrijpen, dat de karicatuur in ons land geen inheemsch artikel is, en dat spotbeelden in Frankrijk een oneindig grooter intellektueel en moreel gebied omvatten dan in ons dubbelgebeid vaderland.

Van de uitgevers (Van Holkema en Warendorf) was het wel een eigenaardig denkbeeld, onzen Abraham zelven om een voorrede te verzoeken. Een van tweeën: òf het verzoek zoû niet ingewilligd worden - bij welke weigering het bescheid een omschrijving van ‘Wat 'n mal idee!’ zoû kunnen zijn -, òf de bekaricaturiseerde zoû ‘faire bonne mine á mauvais jeu’ en een soort van galgenhumor ten beste geven.

En zie, d^r A. Kuyper schreef een voorrede, die aan lengte niets te wenschen laat en aan galgenhumor... heel veel, zoo niet alles. Er is geen greintje Franschen geest in hem.

‘Gij vraagt me,’ zoo luidt de aanhef, ‘of ik geen bedenking koester tegen herdruk in één bundel van de beste caricaturen, waarmee men mij, uit meer dan één hoek, nu bijna veertig jaren bestookt heeft. Hiermee kunt Ge niet bedoelen, dat ik fait voor de uitgave zou moeten verleenen, want het auteursrecht kan kwalijk bij mij worden gezocht. Ik waag daarom de onderstelling, dat Gij, na de relatie waarin ‘Om de Oude Wereldzee’ ons bracht, wildet weten, of zulk een caricaturen-bundel op mij geen grievenden indruk zou maken. En is deze onderstelling juist, dan dank ik U voor uwe beleefdheid, en haast ik mij U te verzekeren, dat integendeel zulk een uitgave mij veeleer gelegen komt.

Gelijk ik toch uw photograaf, dien gij mij in Oct. 1907 zondt, te kennen gaf, plaagden toen reeds mijne huisgenoten mij met het steeds dringender verzoek, om, hun ten gerieve, eene collectie van de beste caricaturen die op mij gemunt waren, aan te leggen. Als souvenir bij mijn 70- jarig feest gaven ze aan zulk een collectie zelfs voorkeur. Maar hoe ik ook zocht en naploos, ik zag al spoedig dat er geen denken aan viel, om ook maar een tiende van de collectie bij elkaar te krijgen. En zie, nu neemt Gij u voor, mij welhaast in keurig present-exemplaar een veel vollediger collectie aan te bieden, dan ik ooit had kunnen opspeuren.’

Ik vertaalde dien aanhef voor een mijner Fransche kennissen, een welbekenden litterator. De Parijzenaar zette groote oogen op en sprak:

- Drôle de préface!

Ronduit gesproken, verwachtte ik dien uitroep wel. Ikzelf had bij het lezen van de voorrede een eigenaardige prikkeling in mijn gevoelszenuwen ondervonden. Doch ik wilde gaarne mijn vriend uithooren.

- Waarom vindt u die voorrede zoo grappig?

- Mais, bon Dieu! wat zijn dat voor rare, onbegrijpelijke strijkagestusschen den uitgever en ‘le typé’? Wat, in 's hemels naam, heeft de een hier met den ander te maken? Als ik toch, als uitgever, een boek zoû willen doen verschijnen, waarin diverse kritieken over bijvoorbeeld Edmond Rostand, dan zoû geen haar van mijn hoofd er aan denken, daartoe Rostand's toestemming te vragen. Wat zijn karicaturen anders dan kritieken met de teekenstift? En indien de uitgever die excentrieke toestemming zoû komen vragen, zoû Rostand, denk ik, kortweg antwoorden: ‘Mais allez votre train, parbleu! C'est votre droit et... mon intérêt.’ Want een heel boek met kritieken, of wel karicaturen, over één en denzelfden persoon, zonder dat het dezen een cent kost - daar teekenen wij, Fransche publieke personen, allen zonder uitzondering voor. Dat is een kostelooze schrede verder in de richting van den roem. Van de faam, zoo ge wilt... Maar er is nog iets, dat ik niet begrijp.

- Biecht op.

- Monsieur Kuyper beweert, dat, hoe hij ook zocht en naploos, hij geen tiende van de collectie bijeen kon krijgen. Wat een armzalig land voor de publiciteit moet Holland dan wel zijn! Bestaan daar dan geen bureaux voor persinformatiën? Die zamelen toch voor je op wat je maar verlangt... Dan is er nòg iets heel geks.

[p. 729]

- Spreek, o, luchthartige Franschman.

- Die heele familie wilde den man op zijn 70-jarigen feestdag zoo'n bundel karicaturen ten geschenke geven. Heel aardig van de familie - daar níet van. Maar inplaats van er zelve, en dan stilletjes, zonder medeweten van den betrokkene, op uit te gaan, liet ze waarachtig den aanstaanden jubilaris zèlf scharrelen!... Dites, c'est de la blague, tout ça!?

Ik wist er niets beters op te doen dan mijn onbeschaamden gast de gansche voorrede vertaald voor te lezen. Tot mijn niet geringen schrik ontwaarde ik, dat de man hoe langer zoo vroolijker werd en bij sommige passages schier onbedaarlijke lachstuìpen kreeg. Bij den volgenden zin o.a. brulde de Franzoos het uit:

‘En nu weet ik wel, dat deze vooruitgang er niet zou gekomen zijn, zoo de Braakensiek's, de Hahn's en de Raaymaker's niet waren opgetreden, maar dit moeten de heeren me toch ten goede houden, dat ik ze dan toch aan stof heb geholpen, en al moest ik dan telkens het gelag betalen, mijn liefde voor de kunst stond hoog genoeg om voor haar bloei dit niet al te groot offer over te hebben.’

- Ha! ha! ha! schaterde hij het uit. Wat 'n type is die monsieur Kuyper! Ik heb nooit over den man hooren spreken; weet dus niet, in welke richting hij ‘chez vous’ een beroemdheid is; zal hem dus niet vergelijken met een misdadiger - maar zijn malle gedachtengang doet me de volgende parallel te binnen schieten. Stel u voor, ja, stel u voor, dat een galeiboef betoogde: ‘De crimineele anthropologie heeft mij dank te weten, want ik heb haar toch aan stof geholpen.’ Naar die logica heeft de beul Deibler de nagedachtenis van de door hem geguillotineerde moordenaars in eere te houden - de heeren hebben hem immers een bestaan verschaft... Nu, word nu maar niet boos... nogmaals zeg ik, dat monsieur Kuyper uit een andere zielesfeer moet zijn dan een moordenaar als bijvoorbeeld wijlen Abadie, maar wat den redeneertrant betreft, gaat de vergelijking op.

Wat kon ik er op antwoorden?

Minder luidruchtig, maar scherper misschien uitte hij zich bij het vernemen van Abraham Kuyper's slotzin:

‘En wat Gij vraagt, of Ge dit schrijven niet voor uw bundel zoudt mogen afdrukken, handelt daarin naar uw eigen goedvinden. Er op tegen heb ik niets.’

- Hij is niet oprecht, uw beroemdheid. Hij speelt ‘cache-cache.’. De allernaiefste sterveling op aarde begrijpt onmiddellijk, dat die bizonder lange voorrede - ‘il se voit, votre docteur’ - bestemd is om afgedrukt te worden, en dat het voor den braven man zelfs een groote teleurstelling zoû zijn, indien zijn stuk slechts onder de oogen van den uitgever kwam... A propos, schuilt daar ook iets geheimzinnig geestigs in, dat hij zijn artikel dagteekent: 1 April 1909?

Wanhopig heb ik toen het boek dichtgeslagen en buiten des Franzosen bereik gesteld. Soms - sòms wordt een profeet ook niet in een ander land dan het zijne geëerd.

* _* *

Intusschen vind ik ter zake voor Abraham den Geweldige, zooals Albert Hahn onzen geloofs- en staatsman in een zijner karicaturen genoemd heeft, een troostgrond, met name in de volgende ‘maxime’ van Larochefoucauld:

‘S'il y a des hommes dont le ridicule n'ait jamais paru, c'est qu'on ne l'a pas bien cherché.’

Inderdaad - zoek, zoek ijverig en ge zult zelfs bij het intelligentste en eerbiedwaardigste menschwezen iets belachelijks vinden.

En het lust me nu, even een belachelijken menschelijken trek te behandelen, die, voor zoover ik het heb kunnen nagaan, den Franschen over het algemeen in grootere mate eigen is dan den Hollanders.

Die menschelijke trek is het bijgeloof.

Zonder nu zoover te gaan als Multatuli, die beweerde, dat geloof bijgeloof is, ben ik het volkomen eens met ik-weet-niet-meer-welken denker, die zijn lezers voorhield, dat geen enkele sterveling geheel vrij is van bijgeloof. Doch het komt hier natuurlijk, evenals bij Larochefoucauld's zinspeling op de in elk mensch aanwezige bespottelijkheid, op de mate aan.

Toen ik, nu drie-en-twintig jaar geleden, voor het eerst te Parijs was, vroeg een mijner contubernalen mij, terwijl wij in het vertrekje van den concierge waren:

- Weet u, hoeveel kamers dit hôtel heeft?

Hoewel ik de vraag ietwat vreemd vond, antwoordde ik argeloos, na een blik op het kamerdienstbord te hebben geworpen:

- Vijf-en-zestig.

- Mis! Vier-en-zestig.

- En de laatste kamer draagt het nummer 65?

- Best. Maar zie je ergens op het bord kamer n^o 13?

Ik keek... Waarachtig! Op kamer n^o 12 volgde kamer n^o 14.

- Let er op, sprak mijn contubernaal verder, dat in bijna alle Fransche hôtels kamer n^o 13 ontbreekt.

Bien vrai!

Ik ken hier, zelfs onder zeer ontwikkelde menschen, ettelijken, die een ‘heiligen’ afschrik van het getal 13 hebben.

Ik ken hier velen, die zich van de wijs laten brengen door een omgevallen zoutvaatje,

[p. 730]

een omgekeerd brood, gekruiste messen op tafel, een mes in een bepaalde richting, enz. enz.

Ik ken hier eenigen, die geloof slaan aan het ‘mauvais oeil.’

En indien ge een vriend hebt onder het administratief personeel van een omnibus-maatschappij, kunt ge van hem te weten komen, dat 's Vrijdags de inkomsten gemiddeld 20% minder bedragen dan op andere dagen.

Karakteristiek, nietwaar? In Holland heb ik niet zoo sterk op die dingen gelet, doch het zoû mij ten zeerste verwonderen, indien het bijgeloof bij ons te lande zoo verbreid was als hier.

Het is dan ook geen wonder, dat het te Parijs wemelt van waarzeggers en waarzegsters, en dat deze lieden er over het algemeen een goed bestaan vinden.

‘Le premier devin’, zei Voltaire, ‘fut le premier fripon qui rencontra un imbécile.’ Het komt mij voor, dat Voltaire de goedgeloovigheid van zijn landgenootelijke ‘imbéciles’ en de schurkerijen der waarzeggers en -zegsters op end' op kende.

Loop op de boulevards en tien tegen een, dat gij onder de tallooze reclame-papiertjes, die u in de hand worden geduwd, er ook een zult zien van de eene of andere ‘célèbre devineresse’. Sla een blik in de advertentie-kolommen der kranten en ge zult versteld staan van het aantal consulteerende somnambules, die de grootste wonderen schijnen te kunnen verrichten en voor wie de toekomst geen geheimen schijnt te hebben.

Ziehier een der reclame-papiertjes, die mij op straat tusschen de vingers werden gespeeld:

Geloof me, dat madame Drieux een gemakkelijker en ruimer bestaan heeft dan bijvoorbeeld de gemiddelde journalist. Misschien bestaat er te haren gerieve wel een occultisch verband tusschen ‘argentine’ en ‘argent’.

De waarzegster, kaartlegster, somnambule of ‘nécromancienne’ - de rest der variëteits- benamingen schenk ik u - is gemeenlijk een gewezen, aftandsche cocotte, die, na in haar jeugd geëxploiteerd te zijn, nu van de opgedane ondervindingen gebruik maakt om, op haar beurt, slachtoffers te zoeken. Haar clientèle bestaat dan ook grootendeels uit oneerbare vrouwen, uit álle standen, welke dochteren Eva's, de hemel weet door welke psychische oorzaken, bizonder bijgeloovig schijnen te zijn.

Hieronder doe ik een eindje dialoog volgen uit Pierre Wolff's tooneelstuk ‘Le Ruisseau’, den 21sten Maart 1907 voor het eerst opgevoerd in het Théâtre du Vaudeville.

Bréhant. - Sapristi! En u brengt al uw avonden hier door?

Denise. - Waar zoudt u willen, dat ik naar toe ging, meneer? Stel u in mijn plaats... Wanneer ik zeg: stel u in mijn plaats, dan is het bij wijze van spreken.

Bréhant. - Natuurlijk.

Denise. - Hier, tenminste, komt, gaat, spreekt men,... kortom, vergeet men...

Bréhant. - Vergeet men wat?

Denise. - Men vergeet alles, is 't niet... Ik kan 't u niet uitleggen... 't zoû te lang duren... en dan, om ergens anders te gaan, moet men japonnen, hoeden hebben, moet men... moet men alles hebben wat ik niet heb.

Bréhant. - En wat u misschien zult hebben.

Denise, verrukt. - Dat zegt me de kaartlegster ook telkenmale, dat ik bij haar kom.

Bréhant. - Ah! U bezoekt een kaartlegster?

Denise. - Dikwijls... want, wanneer ik er vandaan kom, voel ik me moediger.

Bréhant. - Zij zegt u aangename dingen?

Denise. - O, ja, dat kost me twee francs, nietwaar?

Bréhant, glimlachend. - Dat is een reden.

Denise. - Dat wekt uw lachlust op. Dom, zoo'n vrouw, hè?

Bréhant. - En een man dan!

De bijgeloovigheid van een Denise, met de onmiskenbare neiging om in de kaartleggerij een soort van verzekering tegen de slagen van het noodlot te zien, vindt men min of meer in alle standen terug.

‘En een man dan!’ riep Bréhant uit. In trouwe, ik heb niet zelden verrast gestaan over het geloof aan voorteekens en dergelijke dingen, bij mannen, die ik daarvoor te ontwikkeld en te vrij-denkend achtte. En zoo ge madame Drieux of madame Fatma of madame Sapha of madame Mara bezoekt - gewoonlijk tooien de kaartlegsters zich met exotische namen -, moet ge u niet verwonderen, als ge er ook niet weinig ‘manspersonen’, zoû Betje of Aaltje zeggen, aantreft. ‘Jijzelf bent er blijkbaar ook geweest,’ zoû een onwelwillende mij kunnen toevoegen.

En al worden er te hooi en te gras waarzegsters door het gerecht veroordeeld wegens gebleken bedriegerijen - het bijgeloof ver-

[p. 731]

dwijnt er geenszins door. De met rust gelatenen krijgen er zelfs een des te hooger aanzien door. Dies laat het zich verklaren, dat de alombekende madame de Thèbes - die, tusschen twee haakjes, tamelijk ontwikkeld is en buitengewoon veel menschenkennis bezit - zelfs geraadpleegd wordt door lieden, die men zoû wanen, Voltairiaansch van geest te zijn.

‘O pour les mots dedans’ - instede van ‘Eau pour les maux dedans’ - schrijft bijvoorbeeld een waarzegster van het gemiddelde allooi. N'importe! de goedgeloovige slikt èn het drankje èn de spelfouten.

Hè! ik ben blij, dat ik Abraham Kuyper gewroken heb op bovenvermelden Franschen aftuiger.

OTTO KNAAP.