De Hollandsche Lelie. Jaargang 22

[p. 596]

Boekbeschouwing.

De Nieuwe Mevrouw Garvliet, (twee deelen) door Cornelie Noordwal. (Uitgever A.W. Bruna en Zn. Utrecht.)

Het komt er op aan uit welk oogpunt men een boek beschouwen wil. Bij de zekere partijdigheid, die vóórzit, waar het geldt Cornelie Noordwal, in haar groeiend succes, te belemmeren, zoeken zekere critici er, wat háár werk betreft, hun kracht in haar den maatstaf aan te leggen van ‘woordkunst’, en van de van Deyssel- of van Eeden-literatuur. Daar nu Cornelie Noordwal met déze richtingen niets te maken heeft en een geheel ander genre beoefent, is niets gemakkelijker dan haar, op den grond dat zij dus dáárom niet deugt, af te maken. Gemakkelijk, maar... onbillijk! Toch houdt die onbillijkheid een groot compliment in voor de beteekenis van haar arbeid. Immers, ware zij een nul, ‘une quantité négligeable,’ men zou zwijgen en haar in niets-beteekenende lofspraakjes tevreden stellen met diezelfde afmakerij-complementjes, waarmede collega-broodschrijvers van haar sexe, die ik beleefdheidshalve nu maar niet nader noemen wil, aan den kant worden gezet, als niet der moeite eener meer ernstige beschouwing waard. Met de schrijfster echter van de zeergoed verkochte romans Intra Nos, De Winkeljúuffrouw van l'Oiseau d'Or, en anderen, die door hare zoo populair-geworden, door van Eysden zoo verdienstelijk opgevoerde tooneelstukken: De Referendaris-titûlair en Kunstlievende Dames een soort beroemdheid werd, is het voor de jaloersche kunstbroeders (tegelijk recensenten) een geheel ander geval. Bij haar komt de wangunst in het spel; en, wangunst is een slechte beoordeelaar! Men moet den arbeid van Cornelie Noordwal bekijken zonder haar vergelijken met dezen of genen, met die richting of dat kunstbeginsel, als een zelfstandig iets, namelijk als voor het groote publiek geschreven onderhoudende lectuur, zonder pretenties of aanstellerij van diepzinnigheid. En, laat mij er vóór alles den nadruk op leggen, dat zij zich in dit haar eigen genre dan zéér beslist onderscheidt door haar uitgesproken talent, haar geestigheid en oorspronkelijkheid, van b.v. eene Therese Hoven, een Melati van Java, een Louise B.B., en zoovele anderen wier boeken zich nimmer verheffen boven het zéér-middelmatige, terwijl die van Cornelie Noordwal zich boven alles kenmerken door een helaas in ons koud en nuchter Holland zoo zeldzaam voorkomende gave van humor, vereenigd met diep gevoel, waardoor hare romans in hun soort meesterstukjes zijn, meesterstukjes van opmerkingsgave en realiteit.

Ik meen het vroeger al eens te hebben gezegd, men zou Cornelie Noorwal in zekeren zin kunnen noemen een Hollandsche Dickens. Veelgelezen en veelgeliefd als diens romans eens openlijk waren, en ook nu nog in stilte het zijn, ziet de hedendaagsche, zelf tot scheppen zoo onmachtige criticus toch hemelhoog op hem neer! Het is dus geen slecht gezelschap, waarin Cornelie Noordwal verkeert, wanneer zij dit lot met hem deelt:, lot van te worden veroordeeld door de critiek en bewonderd door het publiek. Evenals Dickens schept zij goed-in-elkaar-gezette, uit de gewone werkelijkheid afgeziene verhalen, ingekleed in een even amusanten als dikwijls roerenden vorm; evenals Dickens óók zet zij gaarne op ieder harer personen een fabrieksmerk, dat hem onderscheidt, tot een type stempelt, - en door de overdrijving waarvan zij vermoeiend en eentonig wordt.

Helaas, helaas, die overdrijving! Zij zal uw ongeluk worden, Cornelie Noordwal, en héél uw mooi talent ten ondergang brengen, als gij niet oppast, en u-zelve leert beperken wat het te véél betreft. - Reeds in het slotbedrijf van Kunstlievende Dames, véél te gerekt, nà die lang-uitgesponnen vroegere tooneelen, keek deze hebbelijkheid van zichzelf-maar steeds-laten gaan betreurenswaardig om den hoek. Publiek, dat zich zoo dol had geamuseerd, begon geeuwend te verlangen naar een einde, dat allang had behooren dààr te zijn, omdat het slot er immers was, en het stuk was afgeloopen. Dat rekkerig gekavel, dat naar huis verlangend publiek, was jammer ná een stuk, dat er, zelfs ondanks, afkeurende critiek, zóó insloeg, en zich zóó handhaafde! - De tweede mevrouw Garvliet, 2^de deel, wekt bij den lezer een dergelijk gevoel van teleurstelling en onwil ná het genoegen, dat deel I hem verschafte.

Want het is niet alléén de overbodigheid van dat tweede deel, dat hindert, den lezer zich doet afvragen, waarom dat alles niet korter en zakelijker gezegd kan worden, in plaats van in zulk een woordenomhaal van bijna zeshonderd bladzijden. Wie achter de schermen kijkt, weet wel, dat de uitgevers dikwijls zulke tweedeelige romans van zoo en zooveel bladzijden verlangen, en hun hono-

[p. 597]

rarium daarnaar regelen. Dat maakt de verleiding tot tot zich-laten-gaan, tot in den breede uittrekken gróòt voor wie toch reeds een aangeboren hang heeft tot langdradigheid. Maar Cornelie Noordwal maakt u krieuwelig door datzelfde, waarmede zij u eerst amuseert, door haar stééds willen-aardig-zijn! Dààrin weet zij van geen uitscheiden! Als zij een allerleukst ventje afziet van het leven, en hem teekent in zijn drie-jarige beminnelijkheid en naïveteit, teekent met benijdenswaardige vaardigheid van pen, waarom weet zij dan niet het rechte oogenblik van ophouden, waarom herhaalt zij u dan steeds dezelfde grapjes, dezelfde leuke gezegden, die, in de eerste hoofdstukken zóó aardig verteld dat zij u doen schaterlachen, van lieverlede door de eentonigheid ervan, ergerlijk afgezaagd worden, en u op de laatste bladzijden bijna zelfs een hekel doen krijgen aan den armen kleinen ‘poelek’, die het toch niet helpen kan, dat zijn formeerster hem maar steeds op dezelfde manier wil laten ‘aardig’ zijn, zonder er rekening mee te houden, dat hij, volgens haar-zelve, in die twee deelen, twee jaren ouder werd, zoodat b.v. het gebroken napraten, dat men in den aanvang van het verhaal leuk vindt, aan het einde ervan aandoet als idiootachtig.

Het is die zucht om maar steeds, en à tout prix, geestig te wezen, die Cornelie Noordwal maakt tot een slavin van dien aanleg tot humor, welken zij zoo ontwijfelbaar bezit. Het type b.v. der oude-getrouwe, met eigenaardigheden rijkelijk voorziene, Haagsch-dialect sprekende, familiaar-geworden gedienstige, vermag zij - zij het ook wat overdreven, - alles saamgenomen uitstekend te schilderen, reden waarom zij zich nu ongelukkig laat verleiden in èlk harer romans zulk een dienstmeisje in te flansen, met precies dezelfde gebreken en dezelfde deugden en dezelfde grappigheden van taal, tot men er wee en en ongeduldig bij wordt.

Nieuw daarentegen is in De tweede mevrouw Garvliet het welgeslaagde moderne-vrouw-type, mevrouw Martorius, met haar reformjapon, en haar voedings-systemen en haar voordrachtwoede; van al welke nuttigheid man en kinderen de slachtoffers worden.

Hier kom ik tot een der hoofddeugden in Cornelie Noordwal's wijze van de dingen van den humoristischen kant bezien. Zij is daarbij noch hatelijk, noch partijdig; zij ziet het belachelijke overal, in álle soorten van vrouwen en van mannen beide; in alle levensrichtingen, en in alle levenswijzen. Dat is de ware, de onvervalschte humor. Er is geen scherpheid, geen te velde trekken tegen het een of ander in haar zucht tot belachelijk-maken; neen, het is haar onbevangen blik op het komieke in elk ding en in elk mensch, die haar inspireert tot een goedigen spot. Daarom behoeft ook geen enkele reformdragende of aan voedings-systemen doende mevrouw der werkelijkheid zich te storen aan, of gegriefd te voelen dóór een type als Laura Martorius, want op een andere plaats zal de schrijfster zich even onbevangen vroolijk maken over de zoo spoedig-ouderwetsch-wordende ‘gekleede’ japonnen der mode-dames, ‘die er over twee jaar, in dezelfde japonnen, onmogelijk uitzien.’ En het zelfzuchtig-bekrompene, niets-begrijpende der vroegere vrouw en moeder vindt even goed in haar een geestige veroordeelaarster, wanneer zij u de oude mevrouw Luite laat zien in al hare kleinzieligheid, als het bespottelijk-ingebeelde van het opkomende allerjongste geslacht door haar wordt aan de kaak gesteld in de twee jongste Luites, den gymnasiast, en zijn hoogere-burgerschool-zuster.

Humor echter is niet alléén geestig-zijn, maar houdt óók in gevoel. En gevoel, een achtergrond van diep, waarachtig gevoel, zit in bijna elk dier amusante bladzijden verborgen.

Neen, Cornelie Noordwal is volstrekt geen oppervlakkige, er maar op los ratelende romanfabrikante, die haar personen laat trouwen en sterven naar believen. Zij heeft ook dit met Dickens gemeen, dat zij, neven haar vroolijken kijk op de dingen des levens, de treurige diepere zijden ervan heel goed opmerkt en navoelt. Neem b.v. de aandoenlijke figuur van kleine Agaatje Martorius, onaantrekkelijk, ouwelijk, door nuchtere verstandsmama vroegtijdig vermoord klein kindje!

‘Wat ging er heen? Niets dan een klein, mager Agaatje, een leelijk kindje, door de eigen moeder te streng behandeld, door andere moeders met opgetrokken neus aangekeken.

Een klein mager Agaatje ging heen; een heel klein hartje, dat zoo dikwijls vergeefs had geroepen, zou er minder kloppen op aarde; een heel klein zieltje, zoo dikwijls in opstand, zou eindelijk tot vrede komen, ging geheel stil worden.

Een arm, klein, mager Agaatje zweeg voor altijd. Daar lag thans voor de oogen van familie en vrienden het arme kleine gestorven Agaatje, plechtig, vreemd, heerlijk, terwijl de winterzon lichtte op haar witte bedje, en om

[p. 598]

haar waarde en van haar uitging de heilige vrede van den grooten dood...’

Men moet, om te waardeeren de gróóte gevoeligheid van deze bladzijde, volgen, in de twee deelen van De tweede mevrouw Garvliet, den korten levensloop van dit ‘arme kleine Agaatje’, van af het komische begin, als zij op grootpapa Luite's verjaardag het wijze versje moet opzeggen, tot aan dit roerende einde, gevolg van te véél systemen en te weinig liefde. Zonlooze jeugd, verstervend in vroegtijdig graf, waarvan men zich afvraagt: Waarom; waarom dat geboren worden tot zoo luttel geluk, tot zooveel kinderverdriet, tot zoo onnut heengaan!?

En Agaatje is niet het éénige wat roert in Cornelie Noordwal's boek, voor wie weet ná te voelen. Daar is de droeve levensavond van den ouden dokter Luite, wiens ruw, onbeminnelijk optreden, dat gevolg is van zijn stillen wrok jegens zijn vrouw, zeer juist door de schrijfster is geschilderd. Als zij hem zich op een gegeven oogenblik laat uiten aan Beatrice, dan toont zij daarmede te beschikken, in elk der woorden, die zij dezen ouden man in den mond legt, over een groote mate van karakter- en levenskennis. En, neven die figuur treft niet minder het hartstochtelijk verlangen zijner dochter Anna haren weduwnaar-zwager liefde in te boezemen, een verlangen dat, omdat het onbevredigd blijft, beurtelings leidt tot overdreven lieftalligheden en bittere jaloersche uitvallen; gevolg van een uit het evenwicht gerukt gestel. In al die oogenschijnlijk enkel om te amuseeren geteekende karakters heeft Cornelie Noordwal gezien het diepere, de oorzaak, waardóór zij zóó werden en niet anders. En die oorzaken schildert zij met een onbetwistbaar talent, dat haar recht geeft op een eereplaats in onze hedendaagsche literatuur. In zekeren zin evenals de Berkelmans van Schürmann, dat ik vroeger besprak, een boek voor iedereen, is De Tweede Mevrouw Garvliet, wat talent aangaat, zeker niet minder talentvol dan de roman van den terecht geprezen Willem Schürmann. Wat echter amusantheid aangaat, moet men Cornelie Noordwal zonder voorbehoud den eerepalm toekennen boven Schürmann. In de Berkelmans is een zekere eentonige vertelmanier overheerschend; in de tweede Mevrouw Garvliet vloeien de gesprekken en de tooneelen over van vroolijke leuke invallen. In het bijzonder de feestdag van doctor Luite, met de schildering waarvan het boek begint, is een juweeltje van weemoed en scherts tegelijk. Het vangt al aan in den trein, met den kleinen schattigen ‘Poelek’, alleen de manhafte juffrouw Luite doet dáárbij wat àl te caricatuurachtig. Zelfs het meest besliste man-wijf, doet nog niet zóó gek in de werkelijkheid als deze moderne juffer. Dit daargelaten is het overige reisgezelschap, en de rol die de kleine ‘Poelek’ onder hen speelt, kostelijk van levenswaarheid. En de verjaardag-zelf, de aankomst, de bedilzucht der verliefde tante Anna, de zoete Martoriusjes, en de ongedrilde ‘Poelek’, en de vertoornde Laura, en de knorrige grootpapa, en de hebberige grootmama, en de weduwnaar-schoonzoon, niet bemind maar op wien wordt geaasd om de nog ongehuwde dochter, en, niet te vergeten, de pedante jongste Luites, en de goedige, eronder geraakte meneer Martorius, zij allen vormen één geheel van pakkende schildering, waarbij men dikwijls in lachen uitbarsten moet om de leuke voorstellingen!

Zooals ik in het begin zei, komt het er op aan hoe men een boek beschouwt. Als ik een Peter Camenzind van Herman Hesse, een Quia Absurdum van Nico van Suchtelen mooi werk noem, doe ik het om geheel andere redenen, op geheel andere gronden, dan die welke mij Cornelie Noordwal's arbeid doen prijzen. Ieder op eigen manier echter mag men rangschikken tot de echte artisten, tot degenen, die géén namaak zijn. De kunst echter der éérstgenoemden blijft er altijd eene voor die enkelen die haar verstaan; de humor van Cornelie Noordwal heeft het voorrecht de massa te kunnen bereiken, en door vélen te worden gewaardeerd.

ANNA DE SAVORNIN LOHMAN.