De Hollandsche Lelie. Jaargang 22

Brieven uit het hooge Noorden door Maria Petrovna.
XIII.

Evenals zooveel moois uit den ‘goeden, ouden tijd’ heeft ook de oud-Hollandsche winter ons blijkbaar zoo langzamerhand in den steek gelaten en zoo hij al eens een poging waagt zijn roem te handhaven en de schilderachtige ijstafreelen, op zoo menig doek door onze oude meesters vereeuwigd, weer in het leven te roepen, dan is gewoonlijk de aankondiging van een ‘hardrijderij op schaatsen’ al voldoende hem weer voor minstens een maand op de vlucht te jagen!

En nu wed ik, dat menig liefhebber van de edele schaatsenrijdkunst zich Archangel als het land van belofte zal voorstellen, als ik vertel, hoe hier gedurende minstens zeven maanden de rivier met een dikke ijskorst bedekt is en de gedachte in hem zal opkomen: ‘Daar is het tenminste nog eens de moeite waard, als de winter nadert, de schaatsen te laten slijpen!’

Toch is niets minder waar: de gelegenheid tot schaatsenrijden hier kan niet halen bij die, welke Holland biedt, zij het dan ook soms voor korten tijd.

Voortdurend is hier n.l. een vrij aanzienlijke sneeuwval: het ijsvlak op de rivier is steeds met een dikke sneeuwlaag bedekt en op deze groote breedte heeft de wind vrij spel, waardoor het ondoenlijk is zelfs maar een klein gedeelte vrij van sneeuw te houden; dan zou men wel een heel leger baanvegers nacht en dag moeten laten werken - en dan zou nog niemand komen rijden, om de eenvoudige reden, dat het voor baantje-rijden veel te koud is!

Dus eigenlijk een Tantelus-kwelling, nietwaar Hollandsche schaatsenrijders? te weten, dat daar een groot, sterk ijsvlak is, maandenlang, en er niets van te genieten!

Eenige vergoeding verschaft men zich wel, door in een soort tuin de sneeuwbedekte paden met water te begieten, waardoor zij berijdbaar worden en dan dit surrogaat met den naam ‘IJsbaan’ tegen entreé voor de liefhebbers open te stellen, op enkele dagen zelfs met muziek van 6 half bevroren blaasinstrumenten en als de avond niet te koud is met lampion-verlichting.

Maar ik denk, dat geen Hollander op deze ‘IJsbaan’ jaloersch is en dan maar liever tevreden afwacht, of de winter in het vaderland hem de gelegenheid geeft, al is het wat zelden, om heerlijke tochten op schaatsen te maken, waarvan hier nooit sprake kan zijn.

Wel begint hier een andere sport op te bloeien, die veel meer reden van bestaan heeft: ik bedoel het sneeuwschoenloopen, uit Skandinavië hier als het ware geïmporteerd.

Ik veronderstel, dat men wel eens afbeeldingen gezien heeft van deze sneeuwschoenen: het zijn lange, smalle planken (een paar Meter lang) van voren eenigzins spits en omgebogen, wel wat gelijkend op roeispanen. Op de helft ongeveer zijn riemen aangebracht om den voet te bevestigen en de beweging, die men bij het loopen te maken heeft, is een recht-uit-voortschuivende, met telkens een lichte doorbuiging in de knieën. Gewoonlijk heeft men een stok in de hand om zich ‘af te zetten’ en het is ongelooflijk met welk een vaart men met deze hardloopers over de sneeuw voortglijdt, zonder daarin merkbaar weg te zakken.

Sommige liefhebbers spannen op de groote vlakte nog een soort zeil op en komen dan met halve inspanning dubbel snel voorwaarts. Dit zeil wordt zoo geplaatst, dat men er met den rug tegenaan leunt, terwijl men het touw in de hand houdt; maar het vereischt veel oefening en handigheid om er mede te manoeuvreeren en zijn richting te regelen.

Men is zelfs begonnen een compagnie militairen op sneeuwschoenen te laten oefenen, naar het voorbeeld der Scandinavische naburen, wat zeker heel praktisch is, want gebrek aan sneeuw heeft men hier toch minstens een half jaar niet en het is bovendien een gezonde sport, waaraan het geheele lichaam deelneemt.

Verder behoort hier het zeilen met zoogenaamde ijsschuitjes ook tot de bekende wintervermaken, maar dan moet de temperatuur niet te laag zijn anders is het een te koude liefhebberij, omdat men geen beweging heeft.

[p. 524]

Het spreekt wel van zelf, dat het vervoer in de straten 's winters uitsluitend met sleden gebeurt, maar het is wel opmerkelijk, dat hiervoor, zelfs bij de strengste koude, open sleden gebruikt worden. De kleeding is daar echter op ingericht en er worden pelzen gedragen zoo dik en warm, dat ik er heusch geen stap in kan doen, terwijl het inademen van de drooge koude lucht niet nadeelig voor de gezondheid schijnt te zijn. Enkele families hebben wel gesloten sleden, grappig ouderwetsch -uitziende voertuigen; sommigen gelijken wel groote wiegen, anderen herinneren aan de oud-Hollandsche toesleedjes uit den pruikentijd en het rijden in zoo'n hoedendoos is geen genot. Zij worden ook bijna uitsluitend gebruikt

Toren en wachterswoning van ijs gebouwd (bij dag).

om de kinderen, die soms verre afstanden moeten afleggen, naar school te brengen, door de oudere van dagen en door de boeren, die naar de stad komen, maar overigens denkt niemand er aan in zoo'n vehikel te gaan rijden.

Een curieus gezicht vind ik ook de equipage van den archimandriet; een moderne coupé, waarvan 's winters de wielen worden afgenomen en vervangen door een slede-onderstel; op diezelfde wijze wordt ook de lijkkoets voor wintergebruik gemetamorfozeerd.

Het harddraven is hier een groote liefhebberij, die vooral om dezen tijd veel beoefend wordt: alles eigent zich daartoe dan ook wel het meest in den winter en de bizonder lange hoofdstraat, die de geheele stad doorsnijdt, is vooral het tooneel van den wedstrijd. Meestal Zondagmiddags houden de eigenaars van dikwijls mooie dravers hun amateur-wedloop, maar ook vele sleden uit de naburige dorpen, met span of driespan vol vroolijk klinkende bellen, rennen de straat op en neer dat het een lust is. Men krijgt den indruk, dat de paarden hun lichten last over de gladde sneeuw zonder inspanning voorttrekken en, ongedwongen, zelf behagen scheppen in dezen wedstrijd.

De echte liefhebbers van de draversport gaan naar de ‘renbaan’ om de snelheid van hun harddravers te meten. Men moet zich hiervan maar weer geen bizonder grootsche voorstelling maken: even buiten de stad is een stuk grond, dat 's zomers onbegaanbaar is door de drassigheid van den bodem en dus braak ligt; 's winters is de grond natuurlijk hard bevroren en met een flinke sneeuwlaag bedekt. Daarop is een cirkelvormige baan afgeperkt voor den wedloop, terwijl een ruw houten gebouwtje van twee verdiepingen den toeschouwers gelegenheid biedt dezen gade te slaan.

Bizonder interessant lijkt het mij niet, dan alleen voor de kenners, omdat telkens maar één paard tegelijk loopt, zoogenaamd op tijd: men controleert de snelheid alleen op het horloge en zoo verliest de wedstrijd m.i. veel van het spannende, wanneer meer paarden tegelijk, elkaar beurtelings voorbijdravend,

[p. 525]

het eerst het einddoel trachten te bereiken.

Deze harddraverijen zijn dan ook alleen voor kenners en volstrekt geen fashionable rendez-vous van een groot publiek, zooals elders: de dames schitteren zelfs meestal geheel door afwezigheid en de geheele inrichting is eigenlijk vrij primitief.

De jeugd vermaakt zich hier veel op de kunstmatige sneeuwbergen, de zoogenaamde ‘montagnes russes’; het zijn hooge houten stellages, in den vorm van een toren met aan eene zijde gewoonlijk een trap, aan de andere zijde een hellend vlak, dat flink met sneeuw bedekt en met een rasterwerk afgezet is. Onvermoeid wordt de toren met de sleedjes beklommen, één of twee kinderen gaan op de

Kasteel van ijs gebouwd (bij avond).

prikslee zitten, een duw - en onder luid gejuich glijden zij de hoogte af. Het eenige gevaar bestaat daarin, dat soms twee sleden te vlug na elkaar afgaan, waardoor een botsing ontstaat, die wel eens leelijke gevolgen heeft; maar overigens is het een aardig spel, dat de rozen op de wangen jaagt en de oogen doet glinsteren van pret. -

Op een van de grootste zagerijen hier, ongeveer zes werst buiten de stad gelegen, zag ik zulk een ‘montagne russe’, die bizonder groot was; zij was geheel ten dienste van het werkvolk om zich op Zon- en feestdagen (en dat zijn er vele!) te kunnen vermaken. Bovendien was een vlak stuk grond daaromheen tot schaatsenbaan ingericht en in het midden daarvan verhief zich een gebouw als uit een tooversprookje; heel fijn en transparant, ik zou zeggen bijna onreëel als in een droom stond daar een vuurtoren door een rustiek bruggetje verbonden met een wachterswoning in Zwitsersche stijl, alles uit louter ijsblokken opgebouwd! Het was avond en het geheel was verlicht met gekleurde elektrische lampjes, wat de doorschijnendheid van het ijs nog meer deed uitkomen en de bewondering wekte voor de fijne bewerking van dit ruwe materiaal.

Reeds een paar jaar achtereen had de di rectie der fabriek door haar mechanicien zulk een ijsgebouw laten maken, telkens in een anderen vorm; ruim veertien dagen had deze ijs-architect met een paar arbeiders noodig om zijn bouwwerk op te trekken, waarvan de details zoo keurig waren uitgevoerd of zij uit hout gesneden waren. Nadat de ijsblokken met de bijl (het onafscheidbaar werktuig van den Rus!) behakt zijn, geschiedt de afwerking met gewone kleine messen en het is bijna ongelooflijk hoe fijn dit doorschijnend materiaal zich laat bewerken. Het effekt is, vooral bij avond, tooverachtig: een afbeelding kan dien indruk slechts zwak weergeven.

De hoofdbedoeling van de directie der fabriek is het volksvermaak te veredelen, het volksvermaak, dat gewoonlijk uit niet veel anders dan drinkgelagen bestaat en ruwe vechtpartijen.

Tot datzelfde doel is bij de fabriek een lokaal opgericht voor muziek- en tooneeluit-

[p. 526]

voeringen en een eenvoudige, kleine leeszaal, waar een voorloopig nog klein aantal boeken en couranten voorhanden zijn.

Voor de ijsgebouwen toonen de arbeiders echter weinig belangstelling: ik geloof, dat zij het mooie daarvan niet kunnen apprecieeren en zij geven zich niets geen moeite het eenigszins te onderhouden.

Maar voor muziek en tooneel is meer sympathie. Eerst hebben dilettanten uitvoeringen voor de werklieden gegeven, maar nu is het al geen zeldzaamheid meer, dat deze zelf executanten zijn en niet onverdienstelijk. Zij hebben daarbij vooral goede leiding van de onderwijzers der fabriekschool, waar ook de kinderen uit de naaste omgeving hun onderwijs ontvangen, die met loffelijken ijver hun beste krachten aan de volksontwikkeling wijden. -

Ook de stoffelijke belangen van het werkvolk worden wel beschermd.

Elke fabriek heeft bijv. haar eigen volledigingerichte apotheek en een barak voor besmettelijke zieken; verder staan de arbeiders onder geregelde contrôle van een dokter, met wien elke directeur van een fabriek verplicht is een soort abonnement te sluiten voor zijn werkvolk en bovendien is er steeds een ‘feldscher’ aanwezig. Ik geloof niet, dat wij een Hollandsch woord hebben voor deze waardigheid, die ik het best kan omschrijven met te zeggen: zij beteekent minder dan een dokter en meer dan een verpleger. De feldscher kan dus bij voorkomende ongelukken in de fabriek onmiddelijk hulp verleenen, zonder dat daarbij de tegenwoordigheid van een arts dadelijk noodzakelijk is.

In geval van invaliditeit of sterfgeval, door den arbeid veroorzaakt, wordt ook hier, evenals bij ons, geldelijke vergoeding uitgekeerd.

Uit een en ander gevolgtrekkend, zal men moeten toegeven, dat de arbeidersbelangen hier wel behartigd worden; ook de loonen der fabrieksarbeiders zijn werkelijk zeer voldoende en toch genieten velen geen welvaart, doordat de drank zulk een groote, treurige rol in het volksleven speelt.

Het is jammer genoeg, dat de werkgevers zelf dit euvel in de hand werken: er is zoo weinig plichtgevoel in het volk, dat soms het eenige middel om het in bizonder drukke tijden (zooals hier door het korte zomerseizoen voorkomen) tot beter werken aan te sporen bestaat in het in uitzicht stellen van een paar borrels, wat meer uitwerking heeft dan het toezeggen van een geldelijke belooning.

Tevredenheid en eenig gevoel van gehechtheid aan de patroons zijn over het algemeen genomen ver te zoeken.

Het beste bewijs hiervoor is wel, dat, toen in 1905 ook in Archangel de arbeiders onlusten oplaaiden en in verschillende fabrieken, naar het voorbeeld van West-Europa, strikes uitbraken, ook die arbeiders, die zelf geen enkele klacht hadden uit te brengen, zooals aan de te voren beschreven fabriek, het werk staakten. Zij hadden geen moed zich aan de zijde van hun patroons te scharen, die toch op hun beurt de belangen van hun ondergeschikten zoozeer hadden behartigd.

Overal hetzelfde verschijnsel: angst voor de kameraden verjaagt elk beter gevoel. Zoo ergens, dan is hier het volk grootendeels een domme, willooze massa, dat door verkeerde leiders opgezweept, tot alles in staat is. Die menschen zijn nog totaal onrijp voor verlichte denkbeelden van vrijheid, enz. die in hun vaak door alcohol gedegenereerd brein alleen gedachten tot bandeloosheid wekken, zonder dat zij eenig begrip hebben van den dieperen zin in dit woord opgesloten. Dit volk is nog te zeer in zijn kindsheid om zulke denkbeelden te kunnen bevatten en de resultaten zijn al even treurig als in vele zeer nieuwerwetsche gezinnen, waar de jeugd in ‘absolute vrijheid’ wordt opgevoed - tot nadeel van zichzelf en anderen.

Mocht het gevoel van verantwoordelijkheid voor deze onmondigen de volksleiders zelf toch tot gematigdheid aansporen en vooral ook alle zucht naar zelfverheffing en het spelen van een groote rol bij dezen op den achtergrond dringen!