De Hollandsche Lelie. Jaargang 22

Gedachtenwisselingen.

I.

Aan Mabe.

Toen ik uw brief ontving met uwe sympathie-betuiging aangaande mijn stukje ‘Een getuigenis uit de werkelijkheid van vrouwenleven’ voorkomende in de Holl. Lelie van 23 September '08, besloot ik, na lezing er van, U zoo gauw mogelijk te antwoorden. Door allerlei drukte, en ook door onbekendheid met uw adres, werd dat schrijven langer uitgesteld dan aanvankelijk mijn plan was.

Intusschen zijn er naar aanleiding van mijn artikel - in de Correspondentie-Rubriek - nog enkele opmerkingen gemaakt, die ik mijnerzijds in een schrijven aan Freule Lohman heb getracht te weerleggen.

Door enkele zinsneden uit mijn brief over te nemen (zie Corresp. in het nummer van 9 December) en door de correspondentie van Freule Lohman aan H.B. [(H.H.S. corresp. in het nummer van 20 December) van wie ik immers een repliek kreeg -, die ik evenwel toch zeer aprecieerde, omdat haar denkwijze overeenstemt met mijn denkwijze van eenige jaren terug, toen ik het werkleven nog niet in vollen druk voelde en kende] is vrijwel genoeg uiteengezet -, hoe ik denk over het werken van de vrouw in de maatschappij.

Daarom acht ik het niet noodig, uw brief punt voor punt te behandelen; - ik zou in herhalingen vervallen.

Ja - juist - in dat ééne verschillen wij - U werkt uit vrije verkiezing en ik moet...

Dat feit maakt een hemelsbreed verschil - 't geen heel juist toegelicht is met voorbeelden van onze geachte Redactrice in haar correspondentie aan mij in het nummer van 9 December.

Ik zou U een vraag willen stellen, n.m. deze: Doet U op dat kantoor hetzelfde werk van een gediplomeerde? Verdient U daar? Evenveel of wel minder dan een gediplomeerde? Verdient U er minder en doet U hetzelfde werk als een gediplomeerde zou doen -, dan is uw patroon daarmede gebaat - en brengt U Uw collega's nadeel toe - dus doet alzoo geen nut.

Verdient U hetzelfde - dan vervangt U een gediplomeerde, iemand, die de acte wel gehaald heeft - dus 't mag dan niet in kennis zijn - toch volgens wettelijke regeling boven U staat. U hebt 't niet noodig en neemt de plaats in van een man of vrouw b.v. die het broodnoodig heeft. Is dat nut?

En 't derde geval - U bent geregeld op dat kantoor en verdient heelemaal niets - dus werkt er als volontair - en geeft gratis uw werkkracht en spaart den patroon een werkloon uit.

Zou daar de maatschappij mede gebaat zijn? In mijn vak zie ik telkens zulke toestanden. Ik ben apothekers-adsistente -, ik zie hoe die onbegrepen naturen, die zich thuis overcompleet voelen - onder het motto ‘Nut’ spelenderwijze gaan leeren in een apotheek - en dan bij toeval slagen voor dat examen - 't zij na de eerste of volgende keer.

En dan hebben zij het diploma -, maar zijn nog niet flink genoeg in het vak, en willen toch persé in betrekking - omdat het zoo leuk is - omdat het er zoo bij hoort tegenwoordig en dan bieden zij zich aan tegen ‘kost en inwoning.’ ‘Want’, redeneeren dezulken, ‘een redelijk salaris eischen durven wij nog niet. - Wij moeten nog zooveel leeren - wij hebben onze acte wel - maar geroutineerd zijn wij toch nog niet.’

Of ook wel gaan ze gedeelten van dagen werken voor niets -, om het vak te onderhouden -, om bij eventueel in betrekking moeten, niet waardeloos te zijn.

Aan wie nu allemaal dat voordeel - van al dat geliefhebber? Natuurlijk aan de apothekers.

De loonen zijn toch al niet te hoog; door dergelijke beoefenaarsters van het vak wordt 't er heusch niet beter op.

[p. 506]

Zijn ze eindelijk - zoover bekwaam, dat ze in betrekking kunnen gaan - dan gaan zij niet den heelen dag -, wel nee, dat is veel te vermoeiend dat lange staan - daar zijn ze te zwak voor.

Dan gaan ze voor zoogenaamde ‘halve dagen’ (een gebruikelijke dienstterm in ons vak) voor 6 à 7 uren met - ± f 300 verdienste per jaar.

Immers genoeg voor dezulken, zij behoeven niet - zij zijn thuis, wat zij er bij verdienen, mogen zij zelf behouden -, mogen dat geld uitgeven aan onnut, aan snoeperijen, aan kwikjes en strikjes, aan gezellige dingetjes op je kamer etc. etc.

Maar nu de groote fout.

Zulke meisjes kunnen zijn onberispelijk gekleed - omdat zij geld hebben; hebben alles goed kunnen leeren, talen o.a., omdat zij geld hadden; kunnen brutaal zijn - en veel eischen stellen aan Heeren Patroons - omdat zij veel - heel veel voor hebben boven het meisje, dat moet werken, dat moet leven van eigen verdiensten en kunnen zeker overvleugelen de man, die moet leven met een huishouden van z'n inkomsten.

Is het wonder, dat er apothekers zijn, die in plaats van één adsistent - 't zij mannelijk of vrouwelijk - liever twee van die weeldepoppen nemen, die elkaar aflossen den werkdag -, die, zoodoende den werkgever twee werkkrachten voor het geld, toereikend voor één werkkracht, geven.

Is het wonder, dat heeren Patroons gaan profiteeren van de resultaten van de Vrouwenbeweging - die haar volgsters haar werkkrachten voor een bagatel laten weggeven.

Is het wonder, dat een geest van verzet komt onder de moeten werkenden -, een haat en verachting tegen die welgestelden, die door ontevredenheid en slaatsche naaperij - alles gaan bederven, en het leven voor de minder bedeelden gaan maken - tot een bestaan van machtig veel concurrentie?

Door mijn werkleven (9 jaar nu) ben ik gekomen tot die gevoelens, die ik uiteenzette in mijn artikel.

Daarom Mabe, ieder onderzoeke bij zichzelf in hoeverre haar werken in de maatschappij geoorloofd en gerechtvaardigd zij.

De strijd om het bestaan heett de vrouwen hervormd tot het werken in de maatschappij; de natuur heeft er haar niet toe voorbeschikt.

Ik voel dat zoo - en ik vermeen - dat zoo niet alle, toch wel de meeste wèrkende vrouwen mij hierin zullen navoelen.

Volgens mijn inzien is bij heel jonge menschen de drang naar het nuttig zijn buitenshuis, niet de zucht naar het werkleven - maar het verlangen naar Het Leven zelf - het willen ondervinden - het willen weten...

Straks, als wij dat alles kennen - in z'n volheid van ellende en wee, dan geloof ik, dat bij de meesten onder ons (enkele heel begaafde uitzonderingsnaturen daargelaten) die werkwoede heel wat bekoeld zal zijn.

Dan zal het ons duidelijk worden, dat wij gedreven werden - door een verkeerd begrip van nut - en die terugblik zal pijnlijk zijn.

't Is hard tot inzicht te komen - als alles onherroepelijk voorbij is.

GONDA.

II. Liefde.

Antwoord van H.B. aan L.P.

Al gelooven wij diep in ons zelf aan het mooie dat er bestaat, onder ons menschen, al gelooven wij, al wèten wij, dat het bestaat, dat het allermooiste, dat Liefde bestaat, dan toch... kunnen wij héél klaar en duidelijk ons bewust zijn, kunnen wij dagelijks zien om ons heen, dat veel, heel veel menschen de liefde niet kennen in den waarachtigen zin van het woord, dat ze niet weten zelf lief te hebben noch liefde weten te herkennen, aan te voelen...

Ons leven, ons aller leven, is een aaneenschakeling van stemmingen, stemmingen, die geboren worden onder de verschillende invloeden als daar zijn, de invloed van het goede dat wij ondervinden van de menschen, de invloed van het leelijke dat wij zien om ons heen, de invloed van onze omgeving, van het weer... En al gaan wij opgewekt, vol vertrouwen, vol moed, vol heilig geloof in liefde door het leven, dan toch kan een samentreffen van die verschillende invloeden, neen, kan éen enkele daad van liefdeloosheid, van zelfzucht onze ziel voor een oogenblik versomberen, zoódanig versomberen, dat àndere blijken van liefdeloosheid voor ons opdoemen, steeds meerdere, en een naamlooze treurigheid zich van ons meester maakt, dat zij niet alom regeert, de liefde, dat verwarmend, koesterend gevoel dat ons de goden hebben geschonken in opperste goedertierendheid, een oneindige weemoed ons vervult, dat zoo weinig menschen het weten, hòe heerlijk, hòe warm, hòe zonnig hun leven zijn zou als zij de liefde kenden, ze wisten te waardeeren, als zij wisten lief te hebben, werkelijk en waar lief te hebben.

En dàn, geachte L.P., in zulk een stemming, stemming van weedom met de menschheid, denken wij niet zelfzuchtig, laat ik maar stilletjes blij zijn voor me zelve, dat ik het zie, hoe mooi de liefde is, zijn kan, en er me niets van aantrekken dat het leven van anderen zooveel gelukkiger zou kunnen zijn, neen, dan dringt zich onweerstaanbaar de gedachte aan ons op: O, andere menschen er van te kunnen overtuigen, er van te kunnen doordringen, dat Liefde het eenige is dat waarde geeft aan het leven, o, hen te kunnen leeren wat liefde is, lief te hebben zelf èn liefde te wekken, maar lief te hebben zelf het eerst....

Wel voelen wij ons dan dadelijk tegenover dien wensch zoo klein, zoo nietig, voelen wij ons willen en kunnen door zoo eindeloos vele menschelijke begrippen en gewoonten beperkt, dat wij het ons onmiddellijk droef-klaar bewust zijn: die wensch moet onvervuld blijven.... als wij nog de gave van het woord hadden, dan wellicht was het anders.... maar zoo peinzende, vol verlangen toch ièts te kunnen doen, dat in onze macht is, komen wij dan tot de gedachte in kleinen kring, door het geschreven woord, al is er ook nog zoo vaak over dat onderwerp geschreven, te trachten een klein zaadje te strooien, zaadje dat ontkiemen zou kunnen.... En als vorm ligt dan voor de hand onze stemming, het door ons gedachte, juist zoo neer te schrijven

[p. 507]

ter overdenking, ter bepeinzing.... Onze klacht is dan: werk van liefde.

Dat gij in Davos, in die natuurheerlijkheid, indrinkend de zuiverste, reinste lucht, dat gij dàar onder wijden, blauwen hemelkoepel, vol badend in gouden zonneluister, dat gij daar in extaze jubelend juicht: ‘Het allermooiste, liefde, liefde bestaat’, en gij daar niet hebben kunt, dat iemand, wáár ook, en onder welke omstandigheden ook, uitspreekt woord van twijfel, ik kan het o, zoo goed begrijpen.

Oók dat gij prediken wilt: wees zelve liefde!

Want, dàt, het is waar, moesten wij tot ons zelf zeggen, altijd weer: pas zelf de liefde toe! Wij hebben allen, want wij zijn menschen, oogenblikken waarin wij vergeten, zondigen, oogenblikken, die ons, weer ons zelf, vol schaamte het hoofd doen buigen, met belofte op de lippen: het zal een volgend maal anders zijn.

Maar mijn artikel ‘Liefde’ gewerd, als reeds uitéengezet, in een opwelling van mededoogen, was een kleine daad van liefde, bedoelend een opwekking tot liefde.

Het spijt me dat gij dat niet hebt begrepen, en het slechts hebt aangevoeld als een uiting van zwakheid, van slapte, als een klacht in zucht tot klagen en niet als een klacht-in-vorm die bedoelde vermaning....

En waarlijk, moest ik denken, dat allen zóo mijn pogen hadden opgevat als gij, ik zou nooit meer mij aanmatigen mijn pen op te nemen om te trachten een woord neer te schrijven... maar gelukkig, ik gedenk in de eerste plaats onze geachte redactrice, die door mijn artikel aan te nemen bewees, dat zìj vóóraan het niet opvatte als een uiting van zwakheid, die, door het te plaatsen in het nummer dat den dag vóór Kerstmis verscheen, toonde dat zij de bedoeling wèl begreep.

En ik gedenk ook het briefje dat ik kreeg van een mij bekende dame, die bij toeval, bij ongeluk, wist dat het artikel Liefde van mijn hand was, en waarin ze mij schreef: ‘Je woorden hebben aan mijn gedachten een goede richting gegeven’, welk briefje mij dus tévens een bewijs is, dat mijn woorden niet geheel te vergeefs zijn geweest, dat ik dan toch éen klein steentje heb bijgedragen, zooals mijn innig verlangen was te doen, aan al het werk van liefde dat daar is te doen....

Op Uw vraag, of ik dan geen vreugde voelde in mijn sombere stemming omdat ik wel de liefde aanvoel, wel weet hoe warm en stralend zij zijn kan, heb ik U reeds geantwoord: Neen, égoïst was ik dien dag, dat oogenblik niet, mijn stemming was te droef om wat ik zag om mij heen... en ik voeg er aan toe, dat kan ook geheel buiten beschouwing blijven, heeft niets met mijn bepeinzing, mijn opwekking te maken.

Uit mijn artikel blijkt ook gehéél niet wàt ik al dan niet voel als ik denk aan degenen, die niet weten wat liefde is en dat óok weder heeft er niets mede te maken.

Wat ik gevoel als ik denk aan een, die niet in liefde gelooft? Ik wil het U wel zeggen, om U te doen zìen dat ook op dat punt gij wellicht verkeerde gevolgtrekking maakte, mij verkeerd aanvoelde.

Wel, heel mijn hart wordt van weedom vervuld als ik iemand ontmoet, die de liefde niet kent, niet gelooft dat het bestaat, dat heerlijk gevoel, dat het alléen waard maakt te leven, en veel van wat me lief is zou ik dan willen offeren om zoo iemand het vertrouwen in de liefde, het geloof in het goddelijke dat ons zalig kan maken, terug te geven.

Wat het Ideaal van liefde betreft, dat gij U voorstelt, het is als Ideaal waarlijk heel mooi - maar laten wij niet vergeten, dat wij alle menschen zijn, menschen met vele tekortkomingen - en geen engelen -, dat wij zelf zulke menschen zijn en met dezulken te doen hebben!

Ten slotte echter zijn wij het met elkaar eens: Wij moeten allen streven naar Liefde, de Liefde zooals ze door Jezus werd gepredikt en wij moeten beginnen met zelf lief te hebben, niet verlangen het loon vóór den arbeid!

III. Vooruitgang?

Ongeveer duizend jaar vóór het begin onzer jaartelling bad David, wien een straf moest worden opgelegd: Het is mij zeer bang. Laat mij toch in de hand van Jehova vallen, want zijne barmhartigheid is groot; maar laat mij niet in de hand van menschen vallen (2 Samuel 24:14).

Duizend jaar vóór Christus en nu leven wij in het jaar 1909 na Christus en lezen in de dagbladen, hoe vier moordenaars in Béthune, in een van de christelijke landen onzer westersche beschaving, in het openbaar zijn terechtgesteld en hoe de menschen zich verdrongen voor dit bedroevend schouwspel. ‘Daar waren er die 50 fr. boden voor een plaatsje vooraan! Ook stonden er rijen automobielen en andere rijtuigen. De Matin prijkte op zijn eerste bladzijde met een photographie van de vier afgesneden hoofden, omlijst door kolommen nieuws over den gruwelijken dageraad, die voor vier misdadigers de laatste zou zijn.’

En dit alles kon gebeuren negentien eeuwen nadat de groote Meester het evangelie van Liefde verkondigde, van Liefde van God voor alle schepselen, van naastenliefde, van vijandsliefde.

Negentien eeuwen nadat in Palestina de woorden gesproken werden, die nu over de geheele wereld worden verkondigd:

Zalig zijn de zachtmoedigen, want zij zullen het aardrijk beërven. Mattheus 5:5.
Zalig zijn de barmhartigen, want hun zal barmhartigheid geschieden. Mattheus 5:7.
Oordeelt niet, opdat gij niet geoordeeld wordt. Mattheus 7:1.
Hoe zult gij tot uw broeder zeggen: laat toe, dat ik den splinter uit uw oog uitdoe, en zie, daar is een balk in úw oog? Mattheus 7:4.

Maar de menschen luisteren niet naar die woorden, hun ziele luistert niet naar de boodschap van Vrede op Aarde, in menschen welbehagen, die met Kerstmis in alle kerken gehoord wordt, want als zij tot in het diepst hunner ziel hiervan doordrongen waren, dan zouden zij niet toestroomen om vier menschen, vier medemenschen, vier naasten, in wier leven misschien

[p. 508]

nooit één lichtstraal is doorgedrongen, het leven te zien benemen.

Is er deerniswaardiger schouwspel denkbaar! En zou er van die ongelukkigen niet iets te redden zijn geweest? Hadden liefde en zachtheid op den duur niet invloed kunnen hebben op het schijnbaar meest versteende hart?

Een van de veroordeelden, Abel Pollet, beval zijn vrouw en kinderen aan den procureur der republiek aan: ‘Men moet haar vrijlaten. Ik was 't die haar tot 't kwaad heb verleid.’ Wat zou er op dat oogenblik in dien man zijn omgegaan? Was dat niet een zachte aandoening, toen hij dacht aan vrouw en kinderen? Misschien was die zondaar, die een half uur later naar de guillotine geleid werd, op dat oogenblik zachter gestemd dan de menigte die zich schreeuwende en zingende verdrong om de gevangenis, juichende over de terdoodbrenging van vier jonge medemenschen. Die menschen noemen zich waarschijnlijk Christenen en wat leeft er in hen van den grooten Lijder die aan het kruishout genageld, bad: Vader vergeef het hun, want zij weten niet wat zij doen.’

Silvio Pellico schrijft in zijn boek ‘Mijn Gevangenissen’: ‘De toorn heeft geen waarde, dan in het zeldzame geval, waarin men kan aannemen een booswicht te vernederen en uit het slechte te verlossen.’

Maar dan vinden wij in dien toorn geen bron van vreugde, dan is er in ons gemoed geen jubeltoon, maar ons gemoed is vervuld van deernis met de schuldigen. Dan echter wenschen wij ook niet de vernedering te zien, niet te aanschouwen het lijden van den zondaar, in het aangezicht van den dood.

Iedereen zal het er over eens zijn, dat de maatschappij moet beveiligd worden voor dergelijke menschen, die steeds weer in herhaling van hun misdrijf vervallen. Toch rijst bij mij de vraag, of men die menschen niet met zachtheid ten goede had kunnen leiden. Al was het dan in afzondering van de wereld, zoodat men voor de veiligheid niet bevreesd behoeft te zijn, zouden zij dan toch niet tot iets nuttigs in staat zijn? En is dit niet de plicht die de maatschappij heeft tegenover haar ontaarde leden: den arm toe te steken aan wie in de groeve viel? De reine van hart bij uitnemendheid, naar wien wij ons wagen te noemen, hij achtte zich niet te hoog om te verkeeren met tollenaren en zondaren, ja, was bij voorkeur met hen; hij, de Vorst des Levens, zocht de zwakke krachten te voeden en te versterken; niet den dood zocht hij, maar het leven, het leven in dienst van God en Zijn Rijk.

Mij dunkt, niet aan ons is het recht, te beschikken over het leven van een ander. Maar indien men meent dit in rechtmatigen toorn te mogen doen, zou men dan niet zooveel eerbied toonen voor het mysterie van den Dood, en zooveel naastenliefde, ook voor den zondaar, dat men de terechtstelling niet laat plaats hebben in het openbaar.

De invloed, die dit gruwelijke schouwspel op het publiek uitoefent, is zeker niet een veredelende! Ook kan het niet dienen als afschrikwekkend voorbeeld, het doet eer onberekenbare schade. Reeds in 1849 schreef Dickens over de publieke terechtstelling:

‘ik ken het Londensche leven in al zijn verdorvenheid. Maar 't is mijn innige overtuiging dat de grootste scherpzinnigheid niet in staat is iets te bedenken, dat in korten tijd in zoo kleine ruimte zooveel kwaad sticht als de openbare voltrekking der doodstraf.’

Mij komt hier in de gedachte het volgende versje, waarvan tot mijn spijt de schrijver mij niet bekend is:

Als 'n mensch gaat verrichten een zeer slechte daad,
Waartoe gij u zelf nooit zoudt achten in staat -

Oordeel zacht!

Weet gij, hoe onschuldig en rein was zijn ziel,
Toen een oudrenpaar, ach zoo vroeg, hem ontviel?

Oordeel zacht!

Als iemand in angst en door 't smartelijkst leed
In wanhoopsdaad plicht en eer zelfs vergeet -

Oordeel zacht!

Bedenk hoe onduldbaar zal wezen zijn pijn,
Als wroeging bij hem 't gevolg eens zal zijn....

Oordeel zacht!

O! kent gij de drijfveer van iedere daad?
Zeg, weet ge de oorzaak van zonde en kwaad?

Oordeel zacht!

Weet gij, wat in 't leven u eenmaal nog wacht?
Weet gij, hoe verlokkend de zonde soms lacht?

Oordeel toch zacht!

St. Maartensbrug.

A.L. MET - RASCH.