De Hollandsche Lelie. Jaargang 22

Opmerkingen met betrekking tot het tweede gedeelte van het stuk, geschreven door Lynceus in de Hollandsche Lelie no. 38, 21^e Jaargang, pag. 599, etc.
(Vervolg en slot van No. 31).

Innocentius VIII. Twee beschuldigingen worden hier onder bedekte termen tegen den Paus ingebracht: 1e zijn onzedelijk leven, 2e dat hij koning Ferdinand van Napels van zijn troon vervallen verklaarde en diens rijk gaf aan Karel VIII van Frankrijk. In het verband waarin dit laatste voorkomt schijnt het ons ten minste toe dat ook dit hem als een soort misdaad wordt aangerekend.

Wat het eerste punt betreft moeten wij helaas toegeven dat zijn jeugd niet vlekkeloos was en hij uit dien tijd meerdere onwettige kinderen had. Later echter is hij gehuwd, als weduwnaar trad hij in den geestelijken stand. Om zijn zacht, vriendelijk karakter en geleerdheid steeg hij spoedig van de eene hooge waardigheid tot de andere. Als Paus zorgde hij vooral voor den vrede onder de christenvorsten, ten einde hen te vereenigen tegen den algemeenen vijand der christenheid, den Turk, die in 1453 Constantinopel had veroverd en de christelijke beschaving bedreigde. In Rome maakte hij zich bemind door zijn prachtlievendheid, zijn bouwwerken en zijn zorg voor goedkoope levensmiddelen. Van nepotismus is hij echter niet vrij te pleiten.

[p. 509]

Wat het tweede punt betreft mogen we zeker wel opmerken, wat een Lynceus schijnt ontsnapt te zijn, dat Napels een leen was van den h. Stoel en koning Ferdinand zijn plicht als vazal niet nakwam. Hij weigerde de verschuldigde schatting te betalen en toen hij daartoe werd aangemaand, trok hij met een leger op tegen zijn leenheer den Paus. Deze sloot hierop vrede met den oproerigen leenman. Weldra echter trad Ferdinand de vredesbepalingen met voeten, wat voor den Paus een reden was om hem vervallen te verklaren van zijn leen en het aan Karel VIII van Frankrijk aan te bieden. Ziedaar de zuivere historische feiten. Innocentius was dus in zijn volle recht.

Voor Alexander VI den handschoen opnemen lust ons niet. Met Ludwig Pastor meenen wij, dat hij alle verdediging onwaardig is. Toch is het niet noodig deze treurige figuur op Petrus Stoel nog meer te belasteren. Hij was, wij moeten het erkennen, bij zijn vele bekwaamheden en al zijn goedheid voor het volk, bij zijn zorg voor de katholieke missiën, voor de eendracht tusschen de christenvorsten (b.v. tusschen Spanje en Portugal) een strenge heer voor de grooten, een meester in de nuttigheidspolitiek, welke toen aan de meeste hoven heerschte. Voor de hardste middelen deinsde hij niet terug, in zijn privaat leven was hij niet rein.

Heeft hij echter veel en zwaar misdaan op velerlei gebied - nóg meer is hij belasterd. Veel wat Cesar Borgia, die zijn vader tyranniseerde, op eigen verantwoordelijkheid deed, zooals moord en vergiftiging, heeft men Alexander den vader ten laste gelegd. Vele aanklachten, vooral door Burchhard, Jovius, Pontanus, Sannazar en Guicciardini tegen hem ingebracht en door latere schrijvers overgenomen, zijn voldoende weerlegd o.a. door Raynald (Annal. a 1492 etc.), Roscoe (Leo X), Capefigue (l'Eglise pendant les quatre derniers siècles I 41-46), Chantrel (le Pape Alex. VI).

Laster is b.v. dat een zijner zonen met zijn medeweten door Cesar Borgia zou zijn vermoord. Zie Nemec (Papst Alex VI § 10).

Kardinaal Ferreri werd eerst tot zijn hooge waardigheid verheven na Alexander's dood door Paus Julius II.

Het geheele verhaal der voorgenomen vergiftiging van kard. Hadriaan, een vergiftiging, die tot zulk een tegenovergesteld einde moet hebben gevoerd, ook van de orgiën aan zijn hof, is van A tot Z verzonnen. Zie s.v.p. Nemec (o.c. 214 etc.). Alexander stierf aan kwaadaardige koortsen, waaraan ook terzelfder tijde verschillende kardinalen stierven, die nu natuurlijk door Alexander VI vergiftigd heeten. Raynald (o.c. 1503) Brieven van Beltrando Costabile gezant v. Ferrara en Nic. Boniane. (Murat. Annali d'Italia a 1503) Audin (Leo X I c.q.) Roscoe (o.c. I c. 6 § 16), vooral ook L. Pastor (Gesch. der Päpste III p. 471, etc.).

Gregorovius hier aangehaald, hoe hoog we dezen Protestante geschiedschrijver in enkele opzichten ook willen schatten, beroept zich hier op praatjes.

Toch blijft er nog genoeg over, waarom wij katholieken het gedrag van dezen Paus verfoeien. Maar tot een geheel andere conclusie dan onze tegenstanders komen wij katholieken. Was de R.C. Kerk slechts een menschelijke instelling geweest, zeker had ze ten gronde moeten gaan in de moeilijke tijden toen de Stoel van Rome een speelbal was van vorsten of partijen, nog eerder toen onwaardige opperpriesters de Kerk regeerden. Dat zij die stormen, die orkanen van bederf is te boven gekomen, bewijst, dat zij alleen de beloften heeft van Christus, dat geen helsche macht haar zal overweldigen; 't bewijst dat God waakt over Zijn Kerk, al lìet Hij toe dat Zij zwaar werd beproefd. De Pausen konden zondigen - nooit werd dit door een katholiek ontkend - de Kerk in dwaling voeren, aan de Kerk iets leeren wat strijdig is met de zedenwet konden zij niet. Nooit heeft dan ook een Paus, ten einde zijn minder goed of slecht gedrag te rechtvaardigen een beroep gedaan op de leer. Integendeel, zij hebben gelijk misschien wel de ergste onder hen Alexander VI, oogenblikken gehad, waarin zij hun zwakheid, hun fouten beleden en berouwden, hierdoor getuigenis afleggend dat het geloof door hen beleden, hun leven wraakte, hierdoor zichzelf, dat is hun privaat persoon, veroordeelend.

Wat schrijver nog verder zegt, dat de moraal zich afscheidt van het geloof, is slechts waar in dezen zin, dat het moreel gedrag der geloovigen met de voorschriften en regels die het geloof hun geeft in strijd kan zijn.

In een anderen zin die wel niet door Mr. Lynceus zal bedoeld zijn, n.m. dat moraal in 't algemeen niets met het geloof heeft uit te staan is 't eenvoudig een praatje, waarop we niet verder ingaan.

Ten slotte wekt Lynceus ons katholieken nog op om eens wat meer kennis te nemen van Luther's leven. Hij verwijst ons naar Martin Luther van Heinrich Lang en naar Petzold: Gesch. der duitsche reformatie. Luther zou een moreel genie zijn en wij katholieken zouden te kort doen aan de waarheid door Luther te smaden. Mr. Lynceus wiens naam gelijkluidend moet zijn met ‘de scherpziende’ (Lynkeos = Lynceus was een zoon van Aphareus. Hij bevond zich bij de Argonauten en staat bekend om zijn scherp gezicht) is wel van verregaande goede trouw. Wij wenschen hier echter verder niet op in

[p. 510]

te gaan omdat de ‘Lutherfrage’, - ik stipte dit al aan in de voorgaande weerlegging, - reeds genoeg stof deed opdwarrelen en we niet noodeloos verbittering willen kweeken. Lynceus consulteere eens voor zich het werk van Evers ‘Martin Luther’ 6 Banden, rijk aan bronnenmateriaal. Ook Janssen's wereld beroemde Gesch. der deutsche Völker, t. II en III, en vooral Denifle (Luther und Luthertum) waarin alles, wat maar eenigszins apocrief moet heeten, ongebruikt is gelaten. Schrijver zal dan minstens tot de overtuiging komen dat hij zijn uitspraak: ‘de katholieken doen te kort aan de waarheid door Luther te smaden’ moeten verzachten. Ook over de zegeningen der reformatie zullen we wel met Lynceus in gevoelen blijven verschillen. Wij weten hoè Luther er zelf over dacht en zijn helaas niet-zeer-gunstig gevoelen, is het onze. Mij dunkt méér kan men toch niet van ons verlangen.

Over het citaat van mgr. de Ségur zwijgen wij. Het zou ons al te ver voeren, wanneer we wilden aantoonen in welken zin men de uitdrukkingen moet verstaan, waarover Lynceus zich blijkbaar het meest ontstemd gevoelt. Tot zijn geruststelling kunnen we er bijvoegen, dat genoemde schrijver nu juist niet een auteur is die we vinden in handen der minder ontwikkelde massa.

Nog even een opmerking naar aanleiding van het slot van Mr. L.'s artikel.

‘Godsdienst is een zaak van het hart en het ware, zuivere Christendom dat Christus leerde heeft geen dogma, geen stelsel, geen geloofsbelijdenis, kenmerkt zich door vrijheid der Gedachte en der Rede.’

Onder het hart zullen we hier zeker het gevoel of den persoonlijken wil moeten verstaan. Is dit zoo dan maakt Mr. L. met deze uitspraak van den godsdienst een voorwerp van willekeur.

Immers zooveel hoofden, zooveel zinnen en wat wij willen, gelooven we o! zóó gaarne.

Lees op pag. 602, 2^de kolom, 1^ste nieuwe alinea.

Wat kwam Christus dan eigenlijk op aarde doen? Hij kwam een Christendom leeren. U zegt dit zelf. Was dit Christendom, de leer die Christus predikte iets positiefs? een geheel van positieve waarheden?

Maar dan moet immers het tegenovergestelde valsch zijn? En wijl 't Christus niet overschillig kon zijn of de menschen aannamen of verwierpen wat Hij hun leerde en wijl men wat valsch is niet mag houden omdat de leugen geen recht van bestaan heeft en men in alles overeenkomstig de rede moet handelen, wordt hierdoor reeds onze vrijheid van gedachte en rede gebonden. Heeft Christus zelf niet gezegd: ‘leert hen onderhouden wat ik U bevolen heb’, dus niet iets anders. Sprak Hij ook niet onder bedreiging der eeuwige straf? Wie niet geloofd zal hebben, hij zal veroordeeld worden. En wat moesten de menschen dàn gelooven? De positieve waarheden, de dogma's derhalve of geloofsstellingen die Christus zelf hun had geleerd. Vrijheid van gedachte en rede zijn groote woorden Mr. Lynceus door Luther en andere hervormers onder het volk gebracht. In de praktijk zijn ze het einde van allen godsdienst en alle geloof en alle Christendom.

H.C. VAN ROGGEN - BLOMHERT.