De Hollandsche Lelie. Jaargang 22

Dagboekbladen en Herinneringen.
door Anna de Savornin Lohman.
(Vervolg van No. 30.) XVI.

- - - Ik ben blij dat ik thans tot op dit tijdstip in mijn leven ben genaderd; blij, omdat 't geen ik verder heb te vertellen in hoofdzaak geldt mijn eigen zelfstandige-ik - niet meer mijn vader, of wien ook in betrekking tot mijn familie-omstandigheden; - opzettelijk toch laat ik die er zooveel mogelijk buiten. Het stuit mij altijd tegen de borst wanneer menschen - vrouwen vooral zijn in dit opzicht dikwijls zoo indiscreet - invlechten in hun eigen levensgeschiedenis allerlei klachten over hetgeen hunne ouders aan hun te kort deden, allerlei ‘onthullingen’ over onderlinge familie-twisten en onaangenaamheden. - Daarom wensch ik dan ook over alles wat er toe geleid heeft mijn vader zijn eens groot fortuin totaal te doen verliezen hier niet in nabetrachtingen, noch verzuchtingen, te treden; - al ben ik zeker van zijn drie kinderen de meest-gerechtigde daartoe, omdat, op het tijdstip waarvan ik nu spreek - namelijk ons vertrek uit Suriname - mijn beide broers klaar waren als M^rs in de Rechten, en zich dus, dank zij die zeerdegelijke en standesgemasse opvoeding, een behoorlijke wijze konden verschaffen van op aangename wijze hun brood verdienen. Het Rechterzijde-ministerie - waarschijnlijk uit eenig schuldgevoel - bleef daarenboven niet in gebreke hen behulpzaam te zijn, althans den jongsten hunner, door hem terstond te benoemen aan het ministerie van Kolonieën; (ik meen zelfs dat die, volgens sommigen partijdige, benoeming, nog een interpellatie in de 2de Kamer tengevolge had, maar in elk geval, mijn broer wàs er daardoor; had een betrekking, had den voet in den stijgbeugel, en bekleedt dan ook nu een zeer goede positie in de Rechterlijke macht). Ook den ouderen - eerst advocaat, toen eenigen tijd in Transvaal - werd ten slotte, onder het ministerie Kuyper evenzeer een zeer goede betrekking ten deel, die hij zeer zeker aan zijn de-Savornin-Lohman-naam had te danken, maar die men hem niet had kunnen geven, evenmin als men den jongeren indertijd had kunnen benoemen, hadde hij geen behoorlijke opleiding aan de academie gehad. -

In die dagen is mij dan ook het bittere onrecht, dat men den meisjes aandoet, als men haar de opvoeding weigert, die men aan de zoons ten koste legt, zoo bitter, bitter duidelijk geworden. Als kind, als jong meisje, had ik steeds gereikhalsd naar ‘examen-mogen-doen’, naar mogen ‘studeeren’ bij wijze van genotmiddel, omdat dit mij, met een helder hoofd en goede hersenen, zooveel interessanter leek dan thuis-zitten altijd; nu echter leerde ik ondervinden, dat mijn vader mij een wezenlijk onrecht had aangedaan, door mij toen, terwijl hij wist dat zijn fortuin al wankel stond, een studie, een opleiding, te weigeren, waarvan ik thans zoo heel-goed-partij had kunnen trekken. -

Hij-zelf ook ondervond dat thans tot zijn eigen gróót verdriet - zag te laat in zijn fout. Hij had zich namelijk in het hoofd gesteld, dat ik bij de Herrnhutter onderwijsinrichtingen, - hierboven door mij beschreven, en welke grootendeels bestaan in gestichten in de bakermat der Gemeente, in Herrnhut, in Nieskij, enz. wel ergens een of andere positie zou vinden. Men bracht hem daar echter spoedig aan het verstand, dat ook in Duitschland geëxamineerde onderwijzeressen worden geeischt. En daarmede verviel zijn hoop mij daar achter te laten.

- Wat mij persoonlijk betreft - zoo eigenaardig ouderwetsch was nog mijn vader in die dagen, dat hij zich nimmer vóóraf had uitgelaten tegen mij over zijn plannen in dit speciale opzicht - ik slaakte een zucht van verlichting toen ik, dóór de mislukking ervan, gelijktijdig vernam wat mij boven het hoofd had gehangen: een verkwijnen van mijn heele jonge leven in dat afgelegen Silesische dorpje, onder die eigenaardige gemeente. - - Als men jong is heeft men moed, en kracht in zich; - ik ten minste wilde liever opnemen den kamp met het leven, dan er mij voor laten wegstoppen in die Hernnhutter inrichtingen.

Maar o de ondervindingen, de bittere, bittere ondervindingen nu, van het adelijke meisje, van de arm-geworden freule - onder 'n rijke familie en kennissenkring! - Zal ik U de welwillende raden opnoemen, die ik

[p. 501]

bij die gelegenheid kreeg? Deze wist van 'n dito geval, een dochter van 'n arm-geworden vriendin, die op goed geluk naar Parijs was gegaan, en daar, o onverhoopte zegen, al ‘heel gauw was getrouwd’. Hoe, met wien, of ze gelukkig was geworden - - dat alles deed er niet toe. Ze was immers ‘bezorgd’. De ‘familie’ had geen last meer van haar. - Gene kwam met het mij trouwens o zoo dikwijls aanbevolen plan: Wordt toch verpleegster - dat is een baantje, waarin je zoo gauw vooruit komt, want er is zooveel navraag naar meisjes uit den beschaafden stand in dat opzicht, omdat er zooveel meiden, uit zucht juffrouw te worden, bij dat vak van ziekenverpleging gaan; (men vergete niet dat ik hier spreek van een vijftien jaar geleden, toen het vrije-verpleegsterworden pas in de mode kwam.) Alweder, naar roeping, naar aanleg tot het zelfopofferende van juist dat beroep, werd niet gevraagd, alleen maar gelet op de fatsoenlijkheid voor een ‘freule’ van dit toevluchtsoord. - Men ging zelfs zoover mij op zeker speciaal diaconessen-huis attent te maken, waarin de dienstboden-stand zoo overheerschte in dien tijd onder de zusters, dat een freule er bepaald terstond zou opklimmen tot hoogen rang, ongeacht hare bekwaamheden. - - -

Zeker, mijn vader-zelf had ook graag genoeg gezien dat ik dien kant ware uitgegaan, maar hij-ook dacht er over als ik-zelve, die hem antwoordde: ‘Ik zou dat beroep alleen kunnen kiezen uit liefde-drang, nimmer uit geldnood; en ik deins terug voor die opperste menschenliefde, die je m.i. alleen doet bevrediging vinden in zulk een leven.’ - Het speet hem, maar hij gaf mij gelijk. -

Wij waren middelerwijl, na een heel kort verblijf in Nederland, na een insgelijks kort verblijf te Niesky, en te Herrnhut, om de hierboven aangegeven redenen, voorloopig samen in Berlijn gaan wonen; daar heb ik - ik schaam mij niet het te zeggen - meer dan eenmaal honger geleden. En ik zal U vertellen, menschen, die nooit rijk waart, maar ook nooit een groot fortuin hebt verloren, die altijd zijt opgegroeid in een bescheiden middelklasse, hoè dat komt. Dat komt omdat gij U niet kunt voorstellen wat het is, zich op eens van een leven van luxe en van geld-om-handen-hebben te zien overgeplaatst in een van op elk dubbeltje moeten passen. Zulke menschen als ik, als mijn vader in nog veel sterkere mate, omdat hij zooveel ouder al was dan ik, dus zooveel langer nog had geleefd op die onbekrompen wijze, kunnen zich niet voegen, met den besten wil ter wereld niet, naar de heel-bescheiden gewoonten van een middelklasse-kleine-beurs. Zij gaan wonen in een voornaam hotel, uit vrees voor minder zindelijke kamers; zij zoeken zich een goede buurt uit, uit vrees in aanraking te komen met het plebs. Zij eten liever niet genoeg, dan minder-versch vleesch, of sterke boter. Enz., enz. Zoo ook koos mijn vader zich een hotel - en later een pension - waar de inwoners tot de héél-deftige duitschers behoorden, maar waar wij letterlijk niet genoeg te eten kregen; - terwijl ik, wetend hoe bescheiden mijns vaders beurs was, maar jong en van goeden eetlust in die dagen, hem dat niet wilde laten bemerken, hoe ik letterlijk honger had. Vooral vóór wij ons pensionleven begonnen, toen wij ons ontbijt in een groot café, waar mijn vader des ochtends de couranten las, innamen, en 's middags ons vergenoegden met een o zoo bescheiden ‘Mittag-brot’, heb ik menigmaal des avonds met wezenlijken honger naar al die meer en minder mooie restaurants gezien, waarde altijd-etende duitschers bier en Abend-essen gebruiken, meestal buiten, ten aanschouwe van iedereen. - Nog eens, menschen, die altijd in zeer bescheiden middelmaat-omstandigheden verkeerden van jongs af, die daarin zijn opgevoed, en dikwijls van jeugd af hebben leeren woekeren met elk dubbeltje, zij kunnen zich, daarvan ben ik overtuigd, niet voorstellen de omstandigheden en de behoeften, waarin zij, die tot de zeer welgestelde klasse behooren van huis uit, zijn verstrikt als het ware, zonder hun eigen wil of zin. - Als wij in een heel goedkoop pension-netje, ergens in 't Oosten of Noorden van Berlijn, hadden gewoond, als wij ons hadden kunnen wennen aan de zeer slecht toebereide spijzen, met twijfelachtige boter en dito sauzen klaargemaakt, die men daar krijgt, dan zeker hadden we niet meer maar minder geld uitgegeven, dan zooals we nu leefden, later in de Wilhelmstrasse en eerst in een hotel Unter den Linden. - Maar - - geen van beiden konden we dat. Ik heb later - omdat ik zoo heel veel jonger was dan mijn vader, - veel geléérd in dat opzicht, ofschoon het waar blijft, wat een lieve, oude, Silezische vriendin, over wie ik later nog zal vertellen, tot mij eens zeide: Uw rijkelui's kindopvoeding zal u steeds beletten waarachtigzuinig te wezen, al wilt ge ook nog zoo graag. - Maar mijn vader, op zijn leeftijd, kon zich in het geheel niet voegen naar zulke nieuwe omstandigheden. Dientengevolge gaven wij

[p. 502]

véél geld uit, en hadden er weinig voor. Een heel slecht kamertje ieder op de bovenste verdieping, maar in een duur, eerste-ranghotel - alleen 's middags eten - en voor de zuinigheid 's avonds niets - en alles naar diezelfde verhouding. Menschen, b.v. die met mindere soorten taartjes en chocolade voorlief nemen, krijgen ze in zulke groote steden bij honderden confiseurs voor de helft van't geld, dat een mode-confiseur vraagt - omdat hij is de verzamelplaats der elite. Maar mij-ook smaakten de lekkernijen niet in zulke mindere gelegenheden, en de paar keer, dat mijn vader mij wel-eenstracteerde, was het dus bij Kranzler, waar je een heel-klein en niet-voedend fijnigheidje driemaal zoo duur betaalt als elders. - Voor menschen die, zooals de groote meerderheid die daar komt, goed en lekker gegeten hebben, is dat ook juist wat zij noodig hebben, zoo'n mondje-vol, maar ik, met m'n hongerige maag, had de heele voorraad van heerlijkheden best aangekund - en had het toekijken. -

- - En toch, meen niet, dat ik niet genóót in Berlijn. - Als men jong is, ziet men de zorg nog zoo niet als later, - - de zwarte dreigende zorg. - Al dien tijd zon ik wel ook, tusschen door, op een ‘betrekking’, op een middel om in eigen onderhoud te voorzien later, deed er ook moeite genoeg voor (en wat niet al baantjes, speculaties van den rijkdom op de fatsoenlijke armoede, zijn me niet aangeboden toen, die ik kon afwijzen gelukkig, omdat ik Gode zij dank zóó arm nog niet was, om te behoeven mij te laten exploiteeren) maar, te midden van dat alles, genoot ik toch intens van het heerlijke groote-stadsleven, van al het interessante dat Berlijn biedt, van de musea, de paleizen, van Potsdam, van de theaters, waarheen mijn vader mij na mijn moeders dood thans vergunde te gaan, van den Tiergarten, van zooveel, zooveel. -

En, in dien tijd ook, ontwikkelde zich voor het eerst in mijn gedachtengang het ontwerp van Vragensmoede, niet nog als de roman die hij later is geworden, maar als een openbaring in mij zelve van mijn veranderend geloofsleven, een openbaring die ik wenschte en begeerde uiting te geven in een boek - hoe en wanneer wist ik zelve niet; - maar in die dagen, als ik alleen door Berlijns straten dwaalde, nog dikwijls een straatje omloopend na mijn schrijflessen, dan nam ik mij vast en stellig voor, dat ik eenmaal dat boek, die openbaring van mijn eigen zielsleven zou schrijven. -

(Wordt vervolgd).