De Hollandsche Lelie. Jaargang 22

Dagboekbladen en Herinneringen.
door Anna de Savornin Lohman.
(Vervolg van No. 28.) XV.

Gelijk ik reeds zeide, - tot hiertoe hadden de Gouverneurs van Suriname geen eigenlijk aandeel genomen aan de rol, door de zending gespeeld in de kolonies, omdat zij daarin - zelf liberaal en modern - geen het minste belang stelden eigenlijk. Voor zoover hun politiek belang dat meebracht hadden ze de Roomsch-Katholieke missie echter meestal ontzien, omdat deze - een uit Nederland haar oorsprong hebbende, door de machtige R.K. partij aldaar gesteunde schepping - natuurlijk nimmer is, voor welke regeering ook, ‘une quantité negligeable’, maar eene, waarmede zij rekening heeft te houden noodgedrongen. - Daarentegen is de Duitsche-Herrnhutter zending eene van geheel particulieren aard, zonder Nederlandsche 2^de Kamer en Nederlandsche partij achter zich, en waarop dus, tot op mijn vader toe, steeds eenigzins geringschattend was neergezien door al wie zich ‘verlicht’ en voornaam van stand rekent in Suriname, de Gouverneur aan het hoofd.

- - - - Kwam op eenmaal mijn vader, en ging, daar de Ned: Herv: predikanten ultra-modern waren, en de Herrnhutter zendingsgemeente hem nog te meer aantrok, omdat de dienst en de geloofsbelijdenis veel gemeen heeft met de Deutsch-evangelische Kirche, waarbij hij zich in den Haag had aangesloten, dáár ter Kerke des Zondags, en ontving de Broeders-zendelingen ten zijnen huize, met hunne vrouwen, aan zijn disch, en nam hen mee op zijne dienstreizen door de kolonie. (Het is gebruik, dat de Gouverneur bij die reis-gelegenheden een klein gezelschap mee-noodigt), en wijdde hun Kerkjes in, als zij hem verzochten daarbij tegenwoordig te zijn, - in één woord deed alles wat in zijn macht stond, om een zending, waarvoor hij, als altijd orthodox-christen, als éérlijk bijbel-geloovige, den grootst mogelijken eerbied moest hebben, te bevorderen en tot bloei te brengen. Ik vraag een ieder die billijk oordeelt, kan men hem dit euvel duiden? Zeker, politiek was het misschien niet, maar... van een zuiver éérlijk geloofs-oogpunt, was het niet zijn plicht als protestantsch christen?

Neen, ‘politiek’ - was het echter niet. Naijver vloeide er uit voort van alle zijden. In de eerste plaats van de voorname Surinaamsche ingezetenen, die het hoogst ongepast vonden, dat aldus een eigenlijk alleen uit kleurlingen en negers bestaande gemeente - hoe uitgebreid in ledental dan ook - werd in de hoogte gestoken, en op een voetstuk gezet, boven de Ned: Herv: Kerk, waartoe zij-zelf behoorden, en die tot hiertoe het monopolie had der deftigheid; in de tweede van den voorganger van een klein lokaal, een bekeerd Israeliet, die, omdat hij was hollander van geboorte, zich verongelijkt achtte door de bezoeken van den Gouverneur in een duitsche gemeente in plaats van ten zijnent. Hij-ook predikte namelijk in orthodoxen zin, en hij eischte daarom den orthodoxen Gouverneur voor zich op, bij wijze van reclame. In de derde plaats echter waren het de Roomsch-katholieken, die zich in stilte ergerden aan deze openbare bevoorrechting van de Herrnhutters, o niet omdat zij de pretentie maakten den protestantschen Gouverneur naar hun R.K. Kerk te zullen zien opgaan, maar omdat diens zich zoo openlijk aansluiten bij de Herrnhutters voor dezen het directe gevolg had van zieltjes-winnen op allerlei manieren. Niet alleen toch kon het wel niet anders, of het voorbeeld van den Gouverneur moest honderden negers en negerinnen bezielen met den lust zich aan te sluiten bij een gemeente, die den hoogstgeplaatste uit de Kolonie, den vertegenwoordiger der Koningin, onder haar gehoor telde, maar óók spreekt het van zelf, dat de Herrnhutters gebruik maakten van hun vriendschappelijke verhouding tot den opperbestuurder, om voor hunne tot hiertoe zoo weinig door het Gouvernement geholpen en aangemoedigde zending zooveel voordeelen en begunstigingen te verkrijgen, als doenlijk was.

[p. 469]

- Direct gevolg dus, jaloezie van de R.K. missie, en een ontstemming harerzijds, die naar Nederland overwoei, naar hare machtige Kamerpartij, steun van dat Rechterzijde-ministerie, dat zijn ontstaan had te danken juist aan de coalitie van antirevolutionairen en Roomsch-Katholieken eendrachtelijk.

Het argument dat de R.K. missie daarbij aanvoerde tegen mijns vaders zoo openlijken steun van de Herrnhutters, was een zéér ráák argument, een waartegen eigenlijk, juist van een zuiver bijbelsch standpunt, niet veel viel in te brengen. -

Het spreekt namelijk natuurlijk van-zelf, dat de Surinaamsche inboorlingen, de negers, zoolang zij nog niet ‘bekeerd’ zijn, leven met zoovele vrouwen als zij verkiezen, zonder dat hunne heidensche gebruiken daarin een ‘zonde’ zien. Eerst hun overgang tot den christelijken godsdienst brengt mede, dat zij worden genoodzaakt tot het wettig huwelijk met ééne vrouw, uit een godsdienstig oogpunt.

En hier nu staat de gestrenge christelijke leer, met haren eisch van: géén veelwijverij, tegenover een heel moeilijke questie in de praktijk.

De ‘leer’ èn de christelijke barmhartigheid hebben hier een harden strijd met elkander te voeren.

Immers, de Herrnhutters zeggen: Wanneer wij van zulk een zich op later leeftijd bekeerend neger eischen, dat hij slechts ééne vrouw bij zich houdt, die welke hij huwt voor de wet, wat moet er dan worden van de anderen, van die welke hij tot zich nam vóór zijn bekeering, in de onwetendheid zondigend dus; en wat van al de kinderen bij die vrouwen door hem verwekt, in dezelfde onwetendheid?

Hebben wij het recht, in naam van een God der Liefde, in naam van Christus, die de Barmhartigheid-zelve vertegenwoordigt, zóó wreed een eisch te stellen, die ongelukkige vrouwen en kinderen, die er nu eënmaal zijn, te veroordeelen tot ellende en broodeloosheid? Is dat niet de letter nemen in plaats van de bedoeling, kwaad-stichten, in plaats van het goede bevorderen.? - -

En zij hebben een middenweg gevonden, zij staan den ‘bekeerden’ neger toe, behalve de ééne wettige echtgenoote, die hij zich kiest onder zijn vrouwen, óók de andere bij zich in huis te behouden, en voor haar en hare gezinnen te blijven zorgen. Natuurlijk is er geen sprake van nieuwe er bij nemen mogen, en natuurlijk wordt als eisch gesteld - (maar een eisch die lang niet altijd wordt nagekomen -) géén geslachtsomgang verder met die bijvrouwen. -

Neen, neen, zeggen de R.K. zendelingen, van hun standpunt. Dat is gehéél strijdig met wat de Bijbel, met wat het Nieuwe Testament leeraart, aangaande het christelijk huwelijk. De Herrnhutter zendelingen kweeken door zulk een onwaardige zwakheid, door zulk een onvergefelijk toegeven aan slechte zinnelijke neigingen, openlijk aan de onzedelijkheid der bevolking, overspreiden die met een christelijk vernisje, waardoor het kwaad nog te verderfelijker wordt.

En zij eischen: Eéne vrouw voortaan, en wegzending van de anderen. -

Wie heeft gelijk.?

Naar ‘de leer’ hebben de Roomsch-Katholieken het. Naar wat de barmhartigheid van ons vordert, schijnt het mij-persoonlijk toe, dat de Hernnhutters op een zuiverder standpunt staan - al erken ik volkomen, dat zij inderdaad op die wijze niet veel meer dan een schijn-zedelijkheid tot stand brengen, omdat het geen betoog behoeft, hoe de meeste dier ‘bekeerde’ negers wel degelijk blijven leven in geslachts-gemeenschap óók met de niet-wettige bij-vrouwen.

Hoe dat zij, het is een feit, dat de Roomsch-Katholieke missie, bij monde van hare partij in Nederland, mijn vader veel kwaad heeft gedaan door hem stelselmatig voor te stellen als een aanmoediger van de onzedelijkheid, dóór zijn aanmoedigen van de Herrnhutter zending. -

Mijn vader was ten slotte een doorn in haar oogen geworden, omdat hij, inplaats van zich den nederigen dienaar te toonen van een R.-K. partij, aan wie hij immers zijn benoeming had te danken, omdat zij het rechterzijde-Kabinet - dat weer hem had aangesteld - had helpen tot stand brengen, in dezen zijn eigen protestantsche opvattingen getrouw bleef, en zich weigerachtig verklaarde de Roomschen naar de oogen te zien. -

En de straf daarvoor bleef niet uit. - Er is zeker minstens evenveel door de R.-K. missie in Paramaribo tegen mijn vader gewerkt in Holland, als door de Surinaamsche Koloniale Staten, of door zijn liberale Nederlandsche mede-ambtenaren, die het er om te doen was op zijn plaatsje te gaan zitten, en in troebel water te visschen.

Het vóóropgezette argument daarbij was er een, dat er inging: mijn vader handelde niet ‘rechtzinnig’. Maar de achtergrond, de

[p. 470]

oorzaak van die boosaardigheid, was geen andere dan de hierboven reeds door mij uiteengezette naijver van de Roomsch-Katholieken op hunne protestantsche mede-arbeiders in de zendingszaak, - naijver op het zieltjes-winnen. -

Indien ik hier dit alles zoo uitvoerig heb uiteengezet, het is juist om te doen uitkomen, waar men mij zoo dikwijls van partijdigheid vóór de Roomschen beschuldigt, hoe ik, in-zake politiek geknoei van die R.K. heeren, waarlijk genoeg heb gezien, om jegens hen alles behalve dankbare gevoelens te koesteren. En daarom is het dus ook mijn strikt rechtvaardigheids gevoel-alleen, dat mij de partij van de R.K. Kerk doet trekken, waar men haar aanvalt uit jaloezie op haar macht, uit onwetenheid met het goede dat zij doet, uit kleinzielige boosheid, omdat zij bloeit als een Eenheid, waar de protestanten niets meer hebben dat hen onderling aaneenhoudt, en in eindelooze verdeeldheid van ‘gelooven’ zichzelf zien ten onder gaan. Juist, indien ik, zooals de meeste menschen, partijdig ware uit wraakzucht, dan zou ik zeker - om al wat ik in Suriname ervan gezien heb, op politiek gebied, - den Roomschen moeten haten en uitschelden. Waar ik echter hoop ook ten hunnen opzichte de onpartijdigheid te blijven betrachten, daar moet ik getuigen, dat zij als zendelingen, waar het opoffering en toewijding geldt, een voorbeeld geven van geloofs-ijver, waarvoor men niet anders dan den grootsten eerbied kan hebben, en dat hun Kerkgenootschap is geschoeid op een zoo goed in elkaar gezet systeem, dat het de eeuwen trotseert, waar lang reeds het protestantisme in duigen viel, en zich nog alleen staande houdt, niet als een positief geloof, maar als een negatief te keer gaan ‘tegen Rome’.

En hiermede neem ik afscheid van Suriname en van den tijd mijner ‘grootheid’ aldaar. - Ik herhaal, indien ik nu, ‘met de ondervinding opgedaan in dit zeer leerzaam leven’ - om met de Genestet te spreken - terugzie op dien tijd, dan komt het mij voor, dat mijn vader in menig opzicht zich heel wat meer vrienden had kunnen èn moeten maken - en ik met hem. Maar ook weet ik, dat hij te goeder trouw handelde, als een eerlijk Christen, als een onafhankelijk en rechtschapen Bestuurder, dien het te doen was om het heil der Kolonie, en niet om eigen eer, en om eigen grootheid, maar om de getrapte negerbevolking te helpen en naar rechtvaardig te behandelen. -

Toen zijn vertrek bekend was geworden, stroomden die negers bij duizenden en duizenden naar ‘de stad’ (Paramaribo), om hem nog eens te zien, en de hand tot afscheid te reiken. In dichte drommen stonden ze rondom het Gouvernementsplein geschaard, en het was een aandoenlijk oogenblik hen daar te zien, waarachtig-aangedaan, om het heengaan van dien eersten en eenigen voornamen blanke, die zich niet aan het eigen-belang maar aan het hunne had laten gelegen liggen. -

Wat mij betreft - niettegenstaande ik zeer goed begreep dat wij finantieel een zeer anderen toekomst tegemoet gingen voortaan - (mijn vader was nog zoo ouderwetsch op dit speciale punt, dat hij daarover nooit sprak met mij, ofschoon het toch gold mijn toekomst in de éérste plaats, mijn broers waren beide kláár als Mrs. in de Rechten, en konden dus voor zich zelf zorgen) - niettegenstaande het weinig-aangename van de onzekerheid, waarin ik dus verkeerde, kan ik ronduit verklaren, dat ik ons heengaan zegende, zegende als een uitredding uit een positie, waarin ik zag dat mijn vader niet werd gewaardeerd, en niet op zijn plaats was, en die mij-zelve daardoor dagelijks zwaarder drukte, en méér en meer antipathiek werd.

Misschien had ik ook heimwee. Ik herinner mij nog zoo goed, hoe ik die stille, onbewegelijke palmen aan den waterkant háátte, positief háátte, om hun nimmer zich bewegen, hoe ik verlangde naar ééns nog het ijzel te zien op de boomen, zooals ik het had aanschouwd op den laatsten Januari-morgen van ons vertrek, in wonderbaar geglinster, hoe ik mijn hart voelde samennijpen van een stillen weemoed, als ik de W.-I. mail-booten zag afglijden van de rivier, naar de zee heen, en dáárover naar 't verre vaderland, en hoe ik de orchidaeën en de schelle tropenbloemen minachtte, als ik terugdacht aan de bescheiden vergeetmijnietjes en de wonderbare violen-gezichtjes en de blanke sneeuwklokjes van onzen heerlijken tuin in mijn geboorte-stad; - bovenal als de schemering inviel, ineens, plotseling, zonder overgang, van hel licht, in enkele minuten, volslagen duisternis, en altijd op éénzelfde uur van zes, hoe ik dan wegkromp van een stil verlangen naar de lange, langzaam-dalende zomer-avonden ginds, als het zoo heel vredig komt, het nacht-worden, zoo héél voorzichtig komt aanzweven, en alles rondom dien laatsten

[p. 471]

avond-vrede indrinkt, in een niet kunnen scheiden nog van den dag, van de zon. - -

In de tropen is alles zoo overweldigend, zoo groot, zoo te-veel; alles wat hier, in Europa, lieflijk is, en bescheidener van afmetingen.

De zon is er te fel; het groen is er te dicht; de regen slaat neer met te heftige kracht en te zware droppelen. De bloemen hebben te schelle kleuren, de bosschen strengelen zich te ondoordringbaar-aaneen door lianen en woekerplanten. En de spinnen, de reusachtige, groote huisspinnen, die de negers niet willen dooden uit een bijgeloovige vrees, en de kikvorschen, óók al weer zoo reusachtig groot, die bij regen in de altijd openblijvende huizen springen, en de gevaarlijke, met behaarde pooten afschuwelijk-uitziende boschspinnen (vooral in de tamarinden véél voorkomend, zoodat wij er in den tijd van ons verblijf niet minder dan 23 in huis hebben moeten verdelgen), volgens de negers koorts aanbrengend als zij steken, maar ook zonder die eigenschap reeds afzichtelijk om aan te zien.! En de kakkerlakken, en de vele, vele ratten, en de ontelbare mieren, die plaag waarvoor je alles in water moet zetten, je suiker, je melk, al je etenswaren.! - - - -

En over dat alles heen de broeiende, vochtige, nooit ophoudende, afmattende tropenhitte - waarvoor je nimmer, zooals in O.-Indië, verkoeling kunt gaan zoeken in de bergen, - want die heeft de Kolonie Suriname niet.! -

Om je heen, gonzend, en stekend, en een voortdurenden strijd met je voerend, de muskieten, die in Paramaribo-zelf nog heilig zijn, wat hun talrijkheid betreft, vergeleken bij de Plantages. -

Geen wandelingen bijna; alleen vlak om de stad enkele korte wegen, waarop je weer moet omkeeren na een poosje; alles ingesloten door oerwouden.

Geen andere tochtjes dan naar de plantages, uiterst primitieve gebouwen, met uiterst primitieve inrichtingen, en ook dáár evenmin wandelingen, want zij-ook zijn ingesloten rondom door oerwouden.

Alleen de rivieren, de Marowijne, de Commewijne ga je met de boot op; (met de Gouvernementsreizen van mijn vader ging ik natuurlijk ook mee); dan zie je links en rechts aan de oevers wouden, overal wouden, onbegaanbaar, onbetreden, en hier en daar 'n plantage, 'n kleine menschelijke neerzetting, in ondoordringbaar, onafzienbaar groen.

En je denkt aan wat Suriname ééns geweest is - in den tijd van onzen bloei - en een ontzettend gevoel van weemoed om wat héén is, een angst ook om de toekomst, een wanhopige vereenzaming, komt over je, een wondere vréémdheid van dat land, dat niet is je eigen, van dien hemel, waaronder je niet werd geboren, van die zwarte en bruine menschen, wier bloed niet je eigen is... een zich afvragen: Wat doen we hier eigenlijk; - met welk recht zijn we hier.? - Waarom? - Waarom? - - - - -

O, dat bijwonen van die school-feesten, wanneer de Gouverneur en zijn gezelschap op zoo'n ver-affe nederzetting een bezoek aflegden, op de daar opgerichte ‘school’, waar 'n donkerbruine of zwarte onderwijzer aan eenige even bruine en zwarte negerkindertjes, met bloote voeten, in 'n enkel baaitje, onderwijs gaf in allerlei verre boven hun bevatting gaande geleerdheid, welke ze later natuurlijk nimmer zullen noodig hebben, als ze hun ‘grondje’ bebouwen en hun bananen planten. Met luider stemme werd het dan aangeheven, ter eere van den Vertegenwoordiger der Koningin, dat volkslied:

Wien Neerlandsch bloed door de aderen vloeit,
Van vreemde smetten vrij. -

En ik beet mij op de lippen om niet te lachen - als het gezelschap er naar was om mee te doen, lachte ik ook wel eens openlijk, - bij den aanblik van die luidkeels zingende ‘Nederlanders’, met niet één droppel wezenlijk Neerlandsch bloed in de aderen, zuivere negers, of vermenging van Indianen en Joden en wat niet al, die daar, in onnoozel niet weten van hun eigen zich bespotten, opdreunden:

Van vreemde smetten vrij.

Zeker, zeker; ik weet wel dat ook dit weer, dit lachen erom, alles behalve ‘verstandig’ was van mij, als Gouverneursdochter; ik zou het nu misschien ook niet meer laten merken, hoe gek ik 't vond, maar toen was ik nog dom genoeg iedereen, die bij ons was bij zulke gelegenheden, en onze gastvrijheid genoot, te vertrouwen. Sinds heeft het leven mij wijzer gemaakt, en kan ik-ook een uitgestreken gezicht opzetten bij zulke ‘officieele’ gelegenheden, als het noodig is. Al walg ik nog altijd inwendig van al die nonsensdingen en al die aanstellerij, waarvan niemand iets méént.

(Wordt vervolgd).