De Hollandsche Lelie. Jaargang 22

Dagboekbladen en Herinneringen.
door Anna de Savornin Lohman.
(Vervolg van No. 24.) XIII.

Misschien zijn er, die, dit lezende, vragen zullen: En de wonderen van de tropen hebben die U dan niets gepredikt, de vreemd-schoone orchidae, die gij dáár ziet, niet in de kunst van broeikas-atmospheer, maar in haar eigen vaderland, groeiend in het wild op den boomtak, heeft zij U geen blijde verrukking afgedwongen? - En de wondere schittering van den ondergaanden tropen-zon over de rivier, - en de tamarindenlaan naast het Gouvernementshuis, waaronder vóór U zoo menig nu reeds lang-verstorven tred is gegaan, - zooveel - zooveel - wat ge in Uw stoutste kinderdroomen U niet had uitgebeeld nog ooit te zullen zien, - deed het U niet overstelpend aan van innerlijk ontroeren telkens?

[p. 404]

- Ja, o ja zeker. - - Maar niet toen was ik in staat tot de stille vreugde, die ik nu voel omdat het me gegeven is geworden dat alles te zien, met eigen oogen te zien. Toen leed ik te veel, te intens, door al wat ik hierboven reeds opnoemde, om te kunnen waardeeren het andere, het goede, dat óók was....

Ik was er toen te jong voor, omdat jonge menschen hun leed nog zoo intens voelen, nog zoo weinig in staat zijn het op te nemen als iets onvermijdelijks, iets dat ze dragen moeten, wijl leven is lijden, en waarneven de goede dingen van het mensch-zijn, het oogenblik-genot, het natuur-genot in de éérste plaats, recht eischt - -

Als ik nu denk aan Suriname, dan is het aan wondervolle tochten, die ik er heb gemaakt, de trotsche breede Marowyne op in het bijzonder, en de Commewyne, met zijn plantages, - aan het mooie welvarende Mariënburg, waar de toenmalige directeur van G., met zijn vriendelijke echtgenoote, ons zoo gastvrij ontving, - aan de pic-nics, in natuurwouden, wanneer de voorafgaande negers ons een weg baanden, dien de minste regenbui weer deed verdwijnen, zoodat we eens zelfs in onmiddelijk levensgevaar daardoor hebben verkeerd, - aan de Zondag-ochtend-kerkgangen op de Hernhutters-zendelingen-nederzettingen, als je van heinde en verre de negers zag aankomen in hun bootjes, bontkleurige heldere doeken om het hoofd, heel vele en heel wijde bonte rokken om de breede heupen, de mannen in schoone baadjes, de eerbiedigste en de vroomste soort kerkgangers, die ik nog ooit ergens in mijn leven gezien heb, die Surinaamsche negers, - en óók aan de wonderbare tropen-avonden, als je zwijgend voortgleedt over de rivier, en alles zoo héél stil was rondom dat je juist daardoor 'n oneindige verscheidenheid van geluiden hoorde uit de dicht-door-lianen saamgestrengelde bosschen, van de vogels die er hun nachtrust zochten, van de duizenden insecten die er gonzen en zwieren en dwarrelen, terwijl heel groote lichtkevers om je heen spookten, als kleine geheimzinnige dwaallichtjes over 't als een ver-af lied kabbelende, droomerig-zingende water der rivier. -

Aan dat alles en nog zoo veel méér - denk ik nu.

Maar toen was Suriname voor mij de plek, waar men 't graf van mijn moeder had moeten delven, enkele maanden al na haar aankomst, - was het Gouvernementshuis onveranderlijk saamverbonden met die ééne zaal, de groote zaal beneden, waar ze voor haar een lijkdienst hadden gehouden, georganiseerd door de Hernhutters, een lijkdienst waar ik, onder mijn eigen oprechte tranen door, gezien had al die een opgeplaktleed-tentoonspreidende farizeeërs-gezichten van de hoogwaardigheids-bekleeders, die niet hadden durven wegblijven natuurlijk, en zoo iets godsdienstigs toch inwendig heel ‘mal’ vonden, - allen heel ‘verlichte’ mannen op godsdienstig gebied.

Toen was Suriname voor mij de kolonie waar ik zag mijn vader ten onder gaan in een worsteling met een macht, waarin hij de eenling was tegenover de meerderheid, ongelijke worsteling van een die het goed, eerlijk, schoon misschien onverstandig-eenzijdig bedoelde, en die niet werd begrepen, die werd verraden en verkocht, werd opgehitst, werd veroordeeld, die zijn beste krachten verspilde daarbij - zonder iets wezenlijks, van al wat hij zich had voorgenomen, te kunnen uitrichten. Van dag tot dag zag ik toenemende vijandschap rondom, de lagen die hem werden gelegd, de strikken die hem werden gespannen, zag ik óók hoe hij zich had bedrogen in zijn naïef geloof in den steun van het christelijk ministerie in Nederland, dat, had hij gemeend, voor Suriname een christelijk bestuur wenschte, terwijl het in de werkelijkheid niets gaf noch om Suriname noch om 't christendom als zoodanig, maar alleen om eigenbelang, en om niets anders.

Toen, in mijn vorige bladzijden zeide ik het reeds, was Suriname voor mij de plek der ontgoocheling, de plek waar ik mijn kinder-illusies en meisjes-naiveteit voor goed begroef, om er ontnuchterd te worden tot het nu eenmaal zóó zijn van de menschen en van de mannen.

En daardoor reikhalsde ik om weg te komen - weg, hoe dan ook. - -

Voor mij was de val van mijn vader geen droefenis. Ik heb nóóit zoo sterk gevoeld wat ‘vergulde’ ellende beteekent, dan in die paar jaar, de láátste van mijn weeldeleventje in materieelen zin, maar die ik nimmer heb teruggewenscht, zelfs niet in de dagen van mijn grootste eenzaamheid, van mijn ergste armoede van fatsoenlijke vrouw, die met 'n hongerige maag naar bed gaat juist om die ‘fatsoenlijkheid’ zonder geld. Want toen was ik althans mij-zelve, mocht mij-zelve zijn, léérde het zijn, maar daar, in Suriname, daar zou, juist dòòr het schijnheilige van zoo'n officieele

[p. 405]

positie, het beste wat 'n mensch heeft: zijn eigen-vrije-onafhankelijke-ik, hebben moeten te gronde gaan door den ganschen dag te bedenken: Dit mag ik niet zeggen; dat mag ik niet doen; dien moet ik te vriende houden; dezen moet ik ontzien. - - Neen, duizendmaal neen. Dat was geen positie waarin ik paste, waarin ooit mijn karakter zich zou hebben leeren voegen, evenweinig als het er eene was, waarin mijn nobele, goede vader tot zijn recht kwam, - omdat hij niet begreep de afgronden die men opzettelijk rond hem groef, waarin men hem wilde laten vallen, om dan daarover heen de brug te slaan, die voerde tot eigen eer. -

Als alle heel-beslist-overtuigde orthodoxe christenen min of meer eenzijdig in zijn blik op wat de maatschappij vóór alles noodig heeft tot verbetering, namelijk den godsdienst, meende hij, in zijn oprechte geloovigheid, dat het christelijk kabinet in Nederland er juist zoo over dacht als hij, in hem met vreugde begroette den eersten Gouverneur, die Suriname in waarachtig christelijken zin zou regeeren. Die naieve zekerheid deed hem te beslister, te onbekommerder om die tegen hem waren, zijn gang gaan, zich dikwijls vergissen helaas in de raadslieden, die hij zich koos. Tot dat de val van het christelijk ministerie in Nederland de zijne medesleepte. - Want, daarop zij hier den nadruk gelegd, niet de Surinaamsche verwikkelingen, niet de strijd met de Koloniale Staten, niet al de onaangenaamheden door zijn Surinaamsche tegenstanders op mijns vaders weg gelegd, niet zij hebben hem doen vallen, evenmin als de naijver tusschen de Roomsch-Katholieke zending en de door mijn vader zéér in de hand gewerkte Hernnhutter godsdienstige nederzettingen, op welken naijver ik nog nader terugkom. Op dat alles heeft men later, tegenover de buitenwereld, den schijn geworpen, alsof dáárom het christelijk ministerie mijn vader losliet. De waarheid echter, voor wie echter achter de schermen kon kijken, is een veel eenvoudiger en meer alledaagsche, is enkel geweest een questie van ‘Vriendjes die elkaar helpen’, zooals overal waar het menschen geldt die aan het laadje zitten, en die dus trachten elkaars familie en vrienden zooveel mogelijk onder- dak te brengen vóór ze hun plaatsje van baantjesvergever weer moeten afstaan.

Op het oogenblik waarop de tusschen mijn vader en zijn mede-ambtenaren ontstane verwijdering op het hoogst was geklommen, zoodat hij vóór en boven alles steun noodig had van het ministerie in Nederland - het ministerie dat hèm had benoemd - stond datzelfde christelijk ministerie heimelijk op vallen. Iedereen der ingewijden wist dat; het was 'n questie van 'n paar maanden het nog kunnen uithouden, méér niet. Juist nog tijd genoeg dus om den naar het finantieel-zoo-vette baantje snakkenden aristocraat-Hagenaar, vriend van al die invloedrijke menschen in questie, kamerlid van hun richting, om, in een woord, Jhr. Titus van Asch van Wijk, te benoemen tot opvolger van mijn vader. - Natuurlijk, dáártoe moest déze plaats maken, moest worden losgelaten. Maar, wáárom niet? - Als over eenige maanden het liberale ministerie optrad, dan viel hij toch even goed; en -... dan benoemden die heeren niet Titus, maar een van hun liberale vriendjes. Daarentegen, - werd nu mijn vader onverwijld losgelaten, dan had het christelijk ministerie nog net den tijd, in zijn plaats, hun vriendje Titus te benoemen. -

Zoo geschiedde het. Mijn vader had maar 'n enkelen vriend hier en daar, afgezonderd geleefd hebbend jarenlang in een kleine plaats, heel onafhankelijk, nooit belust op populariteit. ‘Titus’ daarentegen, zooals hij heette in engeren intiemen kring van partijgenooten, Jhr. Mr. Titus van Asch van Wijk, voor het groote publiek, was jaren lang Kamerlid al, was vermaagschapt aan al de aristocratische families, die de ‘rechterzijde’ uitmaken in de Kamer, was bovendien een zeer-populair, een zeer-gezien iemand. En Titus had juist op dat oogenblik zoo dringend begeerte naar de finantieel zoo ruime inkomsten van het Surinaamsche Gouverneur-schap. Het was voor hem een questie van nu of nooit; over enkele maanden zou in plaats van het christelijk ministerie een ander optreden, een liberaal, dat niet hem zou benoemen, maar wèl zou laten vallen mijn vader. Dan kon deze laatste dus evengoed dadelijk heengaan - want dit, het christelijke ministerie, benoemde dan nog gauw Titus. -

De redeneering was menschelijk, en volkomen vergefelijk. ‘Het onvergefelijke zit 'm voor mij niet dáárin dan ook, maar wèl in het onoprechte en oneerlijke geknoei dier christelijke heeren ministers, die, in plaats van deze kleinmenschelijke beweegredenen eerlijk te bekennen, het voor 't groote publiek lieten voorkomen, alsof mijn vader viel door eigen schuld, tengevolge van zijn overhoop

[p. 406]

liggen met de Koloniale Staten in Suriname. Want het groote publiek wist niet, dat het ministerie zich zijn aanstaanden val al bewust was, wist niet dat die Titus-benoeming een laatste afscheids-vriendschaps-daad was. Daarom geloofde het groote publiek aan mijn vaders eigen schuld, waar hij in werkelijkheid was niets anders dan een slachtoffer van de omstandigheden, van het toeval, dat, juist op dat critieke oogenblik, Titus van Asch van Wijk zoo begeerig maakte naar het Gouverneurschap van Suriname.

Zeker, ik weet wel, dat hij over eenige maanden, met een liberaal ministerie, toch óók ware gevallen. Maar dat wist hij zelf óók. Had hij de benoeming van dat liberale ministerie dus meegemaakt, hij zou dan zelf verstandig genoeg zijn geweest terstond zijn ontslag in te dienen. Hij wist immers dat hij in de liberalen zijn felle tegenstanders had. Zij bestookten onophoudelijk ieder zijner daden in de 2de Kamer; de oud-Gouverneur van Suriname, Schmidt, zijn voorganger, was in dat opzicht een zijner hoofd-bestrijders. Van de, liberalen wist mijn vader dus volkomen wat hij van hen had te wachten; geen negatief aanzien zijn bestuur, maar een heftigen tegenstand, een hem verwerpen terstond. Zij waren zijn openlijke aanvallers, schoven hun meening, dat hij weg moest, niet onder stoelen of banken. - Dat echter het christelijk kabinet, dat mijn vader had benoemd, dat 't eens was met zijn richting, en dat hem in al zijn verwikkelingen steeds de hand boven het hoofd had gehouden schijnbaar, hem nu verraderlijk, zonder éénige waarschuwing vooraf, liet vallen, onder een valsch voorwendsel, om daardoor heimelijk een familielid, een politiek vriendje, aan een vet baantje gauw nog te helpen, terwijl het intusschen openlijk voor de wereld heette, dat mijn vader viel door eigen schuld, zie, dat was 'n gemééne Judas-streek; een van die knoeierijen achter de schermen, waardoor christelijke ministeries zich precies evenveel kenmerken als welke andere ook van welke richting, maar die je van dergelijke zoogenaamd vrome mannen veel degoutanter aandoen, dan van gewoon-weg ongeloovigen, socialisten, vrijdenkers; want die halen ten minste God en den Hemel er niet bij, als ze hun eigen belang alléén op 't oog hebben. Dat doen de christelijke politieke huichelaars óók nog.

Wordt vervolgd.