De Hollandsche Lelie. Jaargang 22

Indrukken uit Genève
Première conférence internationale des Ligues Sociales d'Acheteurs.

In de Aula van de Universiteit alhier heb ik het voorrecht gehad gedurende drie dagen de zittingen van bovengenoemde Conférence - hier al spoedig ‘Congres’ genoemd - bij te wonen; ja, ondanks het inspannende van een 10 urigen zittingstijd per dag, een voorrecht! Want ik ben daardoor getuige geweest van de ontwikkeling van een heerlijk maatschappelijk idée; een idée, dat, eenvoudig als álle groot gedachten, allen zonder onderscheid ten goede komt. Zóó was het voorrecht een genot!

Daarna heb ik in diezelfde universiteit een tentoonstelling bezocht van voortbrengselen van ‘travail à domicile’ door de Engelschen zoo vlijmscherp, maar wáár ‘Sweating-system’ genoemd. Maar dàt was helaas géén genot, dat bezoek!

Het congres telde ongeveer 600 personen en was tot stand gekomen zonder steun of zelfs maar invloed van eenige regeering of partij. Daar waren vertegenwoordigd Amerika, Canada, Egypte, Duitschland, Engeland [anti-sweating-league] Denemarken, Spanje, Frankrijk, Italie, Oostenrijksch Polen, Russisch Polen, Zwitserland, Belgie en Luxemburg. -

Nederland was absent! -

Waar zelfs het nietige Groothertogdom present was, schitterde het Vaderland door afwezigheid! - Jammer! maar ook: verdrietig is het om zooiets te constateeren. - 't Is wáár, over godsdienst of politiek is op het congres geen woord gesproken, maar ik verzeker U, dat meermalen het klapwieken van den Heiligen Geest in de aula werd gehoord! -

Doch zijn naam was Humaniteit!

Nederland was evenals de anderen uitgenoodigd; had niet eens op de uitnoodiging geantwoord! Denkende, dat misschien de geheele prachtige beweging, die al 18 jaren oud is, binnen onze landpalen òf in het geheel niet, óf zeer weinig bekend is, geloof ik een goed werk te doen de lezers - en vooräl de lezeressen - van de Hollandsche Lelie iets mede te deelen van het vele dat ik op het congres hoorde. -

Maar eerst ga ik U vertellen wat ik op de tentoonstelling zàg. -

O, occasion! que de crimes on commet en ton nom!

Dit stond in groote letters te lezen op de deuren van het tentoonstellings-lokaal - en deze smartelijke uitroep was als een waarschuwing tot wat daarbinnen zou gezien worden.

't Was O! zoo treurig, zoo aandoenlijk! Een hoogbejaarde dame zei mij bewogen: ‘ik wilde dat de geheele menschheid, en vooral alle vrouwen dit eens konden zien! Begrijpt U, hoe het mogelijk is dat de geheele stad zich hier niet verdringt’?

Ik heb in dat bescheiden zaaltje eenige uren doorgebracht, en ik heb het niet alleen zelf gevóéld, maar ik heb het ook gehóórd in de vele uitroepen, in de kreten van af-

[p. 396]

schuw, in de noodkreten, zou ik willen zeggen, van vele, vele bezoekers van allerlei nationaliteit - behalve dan natuurlijk de Nederlandsche - dat hier ontwaakte de stem van het sociale geweten.

Dáár, op die tentoonstelling, was het alsof ik telkens weer hoorde repeteeren, wat ik op het congres een schitterend redenaar had hooren uitroepen:

‘Acheter! quel petit acte! mais quelle responsabilité sociale, il nous fait encourir.’

Het is mijn innige wensch, o lezeres en lezer, er iets toe bij te dragen, dat ook gij iets zult gevoelen van wat dáár in de ziel van honderden bezoekers werd medegenomen naar huis, naar alle streken van den aardbol om vrucht te dragen in daden; mijn opsomming zal niet vrolijk zijn: bedenk, vrolijk was dáár op die roerende tentoonstelling, die daar was als een stomme en tegelijk zoo sprekende aanklacht, vrólijk was daar niemand; 'k heb er menig vrouwenoog vochtig zien worden!

Aan de wanden photo's, meest van Amerikaanschen en Engelschen oorsprong, op aangrijpende wijze aantoonend de omstandigheden waaronder de producten in den huisarbeid (sweating-systeem) ontstaan; voorts, eveneens aan de wanden, en op lange tafels, die producten zèlf, gegroepeerd naar de landen van herkomst, ieder voorwerp voorzien van een etiket waarop de gegevens.

Laat ik U uit den grooten voorraad enkelen toonen.

Parijs. Katoenen jurkje voor kind van 3 à 4 jaar; twee eenvoudige strookjes; kleine kettingsteekversiering. Per dag van 10 uur maakt zij er 12 tegen 0.15 fr. per stuk; per dag is het loon dus 1.80 fr. of 0,18 fr. per uur.

Batist onderlijfje met 4 entredeux en kant; zéér goed afgewerkt; voor dit werk was een mannequin noodig. Werktijd per stuk 8 uur; betaling 0.85 fr. per stuk; dus ± 0.11 fr. per uur.

Het zijn francs lezer! Bedenk dus vijf en een halve cent per uur!!

Vederen sorteeren; vrouwenwerk; zij moet de veeren van het magazijn naar haar woning brengen en terug; het sorteeren geschiedt op kleur; avondwerk dus uitgesloten; deze arbeid geeft veel stof en pluizen, die de ademhalingswerktuigen verwoesten. Als zij haar uiterste best doet en het werk lang gedaan heeft, kan zij per dag 3 KG. veeren afleveren, gesorteerd in pakken van 200 stuks ieder. Het bindgaren voor het maken van die pakken moet zij zelf leveren en ontvangt dan per KG. 0.25 fr.; per dag van 10 werkuren dus 0.75 fr. en per uur 0.075 fr.

'k Hoop van harte, dat de ouvrières oud en leelijk zijn; want als ze jong zijn en mooi en dan moeten leven na harden arbeid van 37,5 cent, (en daar moet het bindgaren dan godbetert nog af) nu, 'k wil maar zeggen als dan de verleiding komt... dáár kunnen geen ‘Vrouwenbonden tot verhooging van het zedelijk bewustzijn’ tegenop!

Nancy. Eenvoudige katoenen colbert; waschbaar; 2½ uur per stuk; betaling 0.45 fr. per stuk; de werkman levert het garen à 0.10 fr. Rest per stuk 0.35 fr. Per uur dus 0.14 fr.

Dameshoed; gazen garneering met één rozentak; een modiste maakt per dag van 11 uren 4 hoeden; levert zelf garen en naalden; loon per stuk 0.25 fr; zegge 0.22 fr. netto; per dag dus 0.88 fr. of 0.08 fr. per uur.

Zoo'n hoed, waarvoor de stakkerd 22 centimes loon krijgt, wordt in den winkel verkocht voor 4.90 fr. Let eens op dat reuzengetal naast dat hongerloon!

Lang Vrouwenhemd; zonder garneering; met groote handigheid maakt de naaister er één in ¾ uur; loon per stuk 0.05 fr. of 0.0664 fr. per uur.

Lezeres! lach niet om de correctheid, waarmede ik die 4 tienduizendste franc neerschreef: het geld van de armen is erg precieus.

Bazel. Babyjurkjes; gebreid, wol, handwerk. Per stuk 8½ uur; wordt betaald met 0.60 fr. per stuk; per dag van 12 uur dus 0.846 fr. Per uur dus 0.0705 fr.

Gehaakte pas voor dameshemd eischende 12 uur arbeid; werkloon 1 franc. Per uur dus 0.083 fr.

Bern. Kloskant; zeer mooi; uitsluitend vrouwenwerk; de betaling komt neer op 0.075 fr. per uur.

Hoeden van stroo of paardenhaar; vlechtwerk; werk veel door ouden verricht; de betaling komt neer op 0.07 fr. per uur.

Frankfort a/M. Kinderspeelgoed; van hout gemaakte hooiwagen met dito twee paarden op plankje en rolletjes; het geheel ± 40 c.m. lang. Alle materiaal, ook de mooie verf, betaalt de werkman; hij heeft een zóó vervaarlijke handigheid gekregen - natuurlijk door het ‘Heilige Moeten’ - dat hij er 12 stuks maakt in 26 uren. Betaling per 12 stuks 5.60 fr., waarvan af voor matriaal 1.55 fr.; rest 4.05 fr. Per uur dus 0.155 fr.

Stettin. Heerenvest; goed gemaakt; per stuk

[p. 397]

22/5 uur; betaling per stuk 0.4375 fr. Af voor fournitures 0.05 fr. Netto dus 0.3875 fr. Uurloon 0.1615 fr.

Bedenk, lezeres, dit werk wordt verricht door een weduwe met vier kinderen; en die moeten meehelpen - eten ook mee van die ± 8 centen per uur; en ook s'avonds moet er gewerkt worden en dan krijgen die kinderen slaap - je zou zeggen! - Maar... dat màg niet en dat kàn niet en daarom krijgen de kinderen dan spiritualiën en koffie!!!

Pas op! lezeres, vloek die moeders niet! - de maatregel wordt véél genomen - want uw vloek ware onrecht: er moet brood zijn en dus wérken tot het verdiend is; tot laat in den nacht.

Zomermantel van dunne stof met fluweelen kraag; per stuk 8 uren; de dames op de tentoonstelling noemden die acht uren een wonder; betaling per stuk 1.375 fr. af voor fournitures 0.625 fr.; rest dus 0.75 fr. Per uur dus ± 0.094 fr. De naaister is ongehuwd, en woont bij haar ouders in; de moeder helpt haar à raison van 1.80 fr. in de week, waardoor het loon daalt tot ± 0.07 fr. per uur.

Deze mantel werd geroemd als een mooi stuk werk; betaling 3½ cent per uur. Als er in de buurt een ‘Vrouwenbond tot verhooging van zedelijk bewustzijn’ is, dan vestig ik dringend haar aandacht op deze werkster; want als ze jong en mooi is, kan de bond aan haar een heel karwei hebben; als ze oud is en leelijk, is alléén brood geven wel voldoende.

Ik hoop, lezer, dat ge mij niet zult beschuldigen van eentonigheid; 't is mijn schuld niet: in ellende is niet veel afwisseling te brengen! Maar toch: 'k heb een variant: het uurloon daalt nóg! -

Duitschland, zonder plaatsaanduiding. Geknoopt en doorgestopt tafelkleedje met fluweel-garneering; betaling 0.85 fr. per uur dus 0.0472 fr. Deze vrouw is ongehuwd; leeft met haar moeder; werkt, kookt en slaapt in één vertrek; hierbij is het absoluut overbodig te voegen ‘woont’. Zij heeft geen woonkamertje noodig; zij wóónt niet; zij werkt altijd, als zij niet slaapt.

Er staat niet bij vermeld of het mooie tafelkleedje gedesinfecteerd wordt, alvorens het bij U, mevrouw, belandt, via den winkel, waar U het zoo goedkoop hebt gekocht. 'k Wensch u veel plezier van Uw ‘koopje’, sedert ge wéét welke ellende er aan kleeft! -

Glacé handschoenen; keurig soort; werktijd per paar 2½ uur; betaling 0.275 fr, af voor fournitures 0.015 fr; rest 0.26 fr; uurloon dus 0.104 fr. -

Quipure kant; per Meter heeft de werkster noodig 10 uur; zij ontvangt daarvoor 0.45 fr. per Meter. Uurloon 0.045 fr. -

Zegge: ruim 2 centen per uur; hier echter zijn maatregelen genomen: aan de jönge werksters worden traktaatjes verstrekt sedert een ‘Vrouwenbond t.v.v.z.b.’ het schitterend aflegde: de meisjes ‘vielen’ met ritsen; die óuden hebben uit den aard der zaak geen moreele hulp noodig; die lijden honger ‘tot er de dood op volgt.’ -

Breslau. Dameshemd; gegarneerd met kantjes. Per dozijn is noodig 12 uur. Maakloon per dozijn 3.25 fr, wat na aftrek van fournitures wordt 3.05 fr. Uurloon 0.07 fr.

Lezer, nu komt er iets méér droevigs; dus toch afwisseling! - We gaan van erg naar erger. Want bedenk, dat het leven in Londen en New-York véél duurder is dan in de landen, die wij al bespraken; bedenk óók, de loonen zijn steeds uitgedrukt in francs. -

Londen. Zijden blouse met 5 à 6 entre-deux van kant; betaling 5 francs per dozijn; de naaister werkt vijftien uren per dag en kan dan, als zij heel erg handig is per week verdienen 8.75 frs; dus per uur 0.0972 fr.

Kindermantel alpaca, gevoerd; met dubbele kraag; werktijd 5½ uur; loon 1 franc. Zij kan dus 2 fr. per dag verdienen; dit voorbeeld is interessant om het enorme verschil tusschen het werkloon 1 fr. en den verkoopprijs 18.75 frs.

Wollen Sportpet; keurig afgewerkt en met halfzijde gevoerd: werkloon per stuk 0.15 fr. De totale kostprijs is 0.90 fr. De winkelprijs 3.10 fr.

Zijden pompons; per werkdag van 10 à 12 uur wordt betaald 1 fr; uurloon dus 0.05 fr.

New-York. Kinderjurkje; geborduurd met strooken en entre-deux; voor kinderen van 2 tot 3 jaar. Een vrouw die met onbegrijpelijke vlugheid werkt, maakt per werkdag van dertien uren 12 van die jurkjes; zij krijgt voor die 12 stuks 2.5 fr; per uur dus 0.19 fr.

Dit is nu, na het bovenstaande nog geen zoo èrg treurig cijfer; maar bedenk dan eens wat bekwaamheid hier vereischt wordt voor die 9½ cent per uur! -

Bedenk eens: de verkoopprijs van die 12 jurkjes is 101.40 fr. en het maakloon van de arme 2.5 frs. voor dertien uren werken!!

Zijden kimono's keurig bewerkt, worden betaald met 6.5 frs. maakloon per dozijn.

Geborduurde strook; hier mòet de werkster dus een machine hebben, want het is machine-

[p. 398]

werk; hiervoor wordt betaald 13 frs. per Kilometer, gevende een uurloon van 0.05 fr. Ik dacht aan een fout in de omrekening van dollars in francs en informeerde bij het comité: 't was in orde, er was geen dënken aan 'n fout. -

Kunstbloemen; worden betaald met 0.30 fr. het dozijn? O neen, het gros! Ik wilde: ge hadt eens kunnen zien hoe móói die bloemen waren; weêr vroeg ik, hoopvol, dat dìt dan toch een vergissing zou zijn? - No question about! - Deze vrouwen en meisjes werken van 13 tot zestien uur per dag en hebben dan verdiend 2.83 frs. per week, of 3¼ centime per uur! -

Lezer, met dit artikel ben ik aan het eind van m'n doevige opsomming gekomen: het record was geslagen met 3¼ centime per uur! Kunt ge Uw oogen gelooven? -

Het was vooral hier, dat zich de bezoekers ophoopten en dat de uitroepen van medelijden, verontwaardiging en afschuw werden gehoord. En deze waren even zoo vele aanklachten tegen onzen zoogenaamd beschaafden tijd! Wie ter wereld zou, die mooie bloempjes beschouwende, die stomme getuigen van ten hemel schreiènde ellende, niet week en boos worden? Ja, wèl, tòch wel! - Hoor maar!

Er was dien zelfden morgen, zoo vertelde een der heeren van het comité mij, een mooie, rijk gekleede jongedame gekomen, die, de bloempjes aanschouwend en de droevige geschiedenis van hun wording lezend, had uitgeroepen: ‘Mais ça, c'est le travail le plus joli qu'il y ait au monde, oh c'est si amusant.’ -

Waarop zij door het verontwaardigde publiek de deur was uitgekeken; en ik dacht toen aan wat ik laatst in No. 12 van de Holl. Lelié gelezen had, waar de Redactrice het had over: ‘Dames die gebruikt moesten worden om er de Amsterdamsche grachten mee te dempen’ en dat er in Nederland nog menschen zijn, die zoo'n vonnis hard durven vinden. -

Ik ben daar bitter geworden: maar wie zou niet? Vergeet niet, lezeres, die bloempjes worden gemaakt door meestal jónge meisjes; vergeet niet dat sommigen daaronder het ongeluk hebben aan haar jeugd, schoonheid te paren; dat zij altijd hongerig zijn - wéét U wel wat honger is? - en tracht dan eens te begrijpen hoe in háre oogen een goudstukje schitteren moet, zij die gewoon zijn aan 3¼ centime per uur! -

En of we nu al lid zijn van een vereeniging om die meisjes vast in hun schoenen te doen staan, zoolang wij niet zorgen dat zij minstens even weinig honger hebben als de slavinnen, die door de zorg der Christenen niet meer bestaan....; zoolang ge niet krachtig medewerkt om zulke ontzettende misstanden weg te dringen, zijt gij, zijn wij allen bewust of onbewust medeplichtig aan de ellende die er uit voort vloeit. -

Hoe wij daartoe kunnen medewerken, leerde mij het congres, waarvan ik U nu vertellen ga. -

Genève, 2 October 1908

VIOLA.

(Wordt vervolgd)