De Hollandsche Lelie. Jaargang 22

Dagboekbladen en Herinneringen.
door Anna de Savornin Lohman.
(Vervolg van No. 22.) XII.

Nog op een ander punt was ik volkomen onwetend-onnoozel toen ik in Suriname kwam; en misschien droeg hetgeen ik daar in dit opzicht léérde kennen van het menschzijn er véél toe bij, mij juist toen zoo dikwijls onvriendelijk en onbeleefd te maken tegen hen aan wien ik mijn nieuwe levenskennis dankte - en die me daardoor dégouteerden -

Ik bedoel dat ik tot hiertoe had geleefd in de Tauchnitz-editie-voorstelling van jonge meisjes-romans, alsof eigenlijk alle mannen heel kuisch en rein leven, en slechts hier en daar 'n leelijke, gemeene, vuile uitzondering

Bashkirtseff. De bijeenkomst.

is, dien men dan ook met den vinger nawijst om zijn algemeen bekend ‘slecht gedrag.’ Maar, 't omgekeerde, dat integendeel zoo goed als elke man 'n jongelui-leven achter zich heeft, dat bijna iedereen met wien je praat en verkeert ‘wat op z'n kerfstok heeft’, en dat óók getrouwde mannen (en die heel fatsoenlijk desniettemin blijven in de oogen van ‘men’) daarmede voortgaan dikwijls; enz, enz., dat alles had ik nooit vermoed, ik mag er

[p. 373]

bij zeggen me er ook nooit in verdiept. Want onze schoolgesprekken, n'en déplaise de hedendaagsche reinheidsdames, die beweren willen dat elke meisjes-school eigenlijk 'n pesthol is, waarvan 'n hoogst vieze atmospheer uitgaat door de onderlinge ‘onthullingen, zij liepen nooit of te nimmer over zulke onderwerpen. Ik heb wel eens verteld dat mijn grootste jeugdvriendin een ruim twee jaren ouder, in zulke dingen veel ontwikkelder meisje was dan ik-zelve, veel gefêteerd door jongens, en die dus meer ‘wist’ misschien dan ik. Wel, ik herinner me nog zeer goed hoe ze me eens, - zij zal toen vijftien à zestien zijn geweest, - toevertrouwde, hoe ze heel in stilte zich uit de leesbibliotheek Nana had gehaald, omdat ze 't wou lezen tengevolge der gesprekken van volwassenen in hare tegenwoordigheid, en hoe het dan ook vreeselijk, vreeselijk slecht was, want, verbeeldt je, die Nana kleedde zich zoo maar heelemaal uit voor heeren. - Dat was alles, blijkbaar alles, wat ze eruit had begrepen, want ze heeft over 't onderwerp niets anders gezegd, en was blijkbaar ook volstrekt niet belust op méèr van dergelijke lectuur, zoodat zij ook geen oogenblik in mij de begeerte opwekte het bewuste boek óók te gaan lezen. Juist dáárom beweer ik dat een normaal aangelegd meisje volstrekt niet houdt van zulke gesprekken, en ook, als ze - zooals in dit geval - in beroering komt met zulke onderwerpen of boeken niet eens het rechte ervan begrijpt, noch zoekt te begrijpen.

Juist dat zoeken, dat willen weten 't naadje van de kous, dat begint eerst, wanneer men haar kittelt, aldoor kittelt met reinheidslectuur en onthullingen op zedelijk gebied en waarschuwingen - en wat dies meer zij. -

Zoo ben ik dus groot geworden - heel naief onschuldig. In mijn omgeving, o ja, daar hoorde ik hier en daar spreken van 'n heel-ongelukkig huwelijk, waarin de man zijn vrouw door zijn veelbesproken onzedelijk leven ongelukkig maakte, van 'n jongmensch, die er aan de academie van ‘dóórging’, - maar, gelijk gezegd, dat waren de uitzonderingen, die, van wier ‘slechtheid’ iedereen wist. - En in mijn onnoozelheid geloofde ik dat de rest, de gewone soort mannen, heel kuisch leefden, dat ze in 't huwelijk traden heel onbesmet. - -

Ik had, toen ons vertrek naar Suriname vaststond, en ik er daardoor meer van hoorde en las, een doodelijken angst opgevat [voor] de daar zoo veelvuldig onder de bevolking heerschende melaatschheid, en eens, mij daarover uitende in gezelschap, ontviel een der manlijke aanwezigen het antwoord:

‘Lieve kind, er zijn nog véél gevaarlijker ziekten en vreeselijkheden, die je hier dagelijks in 't geheim omringen; - melaatschheid is het ergste niet, omdat je er van wéét ten minste.’ -

Ik begreep hem toen niet, - om mijn onschuld. - -

Maar in onze koloniën moet je komen om wijs te worden, ineens ruw-weg wijs.

Heb ik het niet reeds vroeger verteld hier, in een correspondentie, hoe ik verbaasd opkeek, toen mij een der intimi van die dagen, een jong getrouwd-vrouwtje, verzekerde van een der jongelui: ‘O die leeft heel fatsoenlijk, met 'n vaste huishoudster.’ -

‘Met 'n huishoudster?’ - vroeg ik onnoozel. ‘Hé, dat heb ik nooit geweten. Wat doet zoo'n jonge man nu met 'n huishoudster?’

O dat lachen! Dat onmeedoogenlooze lachen! Zij, die in een heel andere omgeving was grootgeworden dan ik, zij, die in haar getrouwde vrouw leven allang daar in Suriname de noodige ervaringen had opgedaan, zij wist niet hoeveel pijn het doet dat éérste scheuren van de gordijn, dat eerste begrijpen, dat de mannen, die je hebt vertrouwd, geloofd, aangezien voor oprecht en waar, achter je rug om 'n heel ander leven leiden dan dat bij de fatsoenlijke families, waar ze over dag aan huis komen; een leven waarvan die families heel goed weten, maar doen of ze niet weten; - hun eigen apart man-leven. -

Toen ze me had uitgelegd wat een ‘huishoudster’ is in die speciale beteekenis, en dat niemand ter wereld dáár iets in vindt, en dat de meeste jongelui nog heel anders leven, en dat het bespottelijk zou zijn als ik me dat zou willen aantrekken, dat die bewuste meneer dat zelfde deed wat ‘iedereen’ doet, o ja, toen was ik een heele boel wijzer. - Toen begreep ik, toen leerde ik zien; begrijpen waarom deze zee-officier een woning aan den wal had, waarin hij meer leefde dan aan boord, zien de beteekenis der spottende blikken, waarmee de dagelijksche wandelingen werden gadeslagen van gene, met zeker knap vrouwtje, wier speciale beteekenis in 't garnizoensleven iedereen u wist te verklaren. -

Want, men versta me wel, ik heb m'n hierbedoelde kennis te danken aan volbloed-Europeanen. Niemand zie hierin een klad, dien ik zou willen werpen op Indische

[p. 374]

of Surinaamsche menschen, op kleurlingen, of inboorlingen. Menschen zijn menschen in dit opzicht. Overal dezelfde, of ze bruin, zwart, of heel licht-tintig, of blank, of geel zijn. Daarom zal er óók in de Surinaamsche wereld-zelve wel veel van dien aard zijn voorgevallen; alleen, ik stond te veel daarbuiten om van die on-dits en die geschiedenissen te weten; en daarom zij het hier met nadruk gezegd, dat het de levenswijze van de volbloed-Europeanen was, die mij liet zien de werkelijkheid der dingen in dit opzicht.

En dat niemand daar iets in vond! Dat je die heeren, die deftige, geridderorderde, hooge betrekkingen bekleedende heeren, die 'n vrouw en kinderen soms in Holland hadden, terwijl ze hier openlijk leefden met die of die, heel beleefd de hand moest reiken, met hen moest praten, extra-beleefd moest zijn zelfs, omdat ze dien of dien rang innamen in de maatschappij.! Dat je die jongelui, waaronder er waren, geëngageerd ondertusschen ìn Holland, die 'n huishoudster hadden, of nog heel wat anders uitvoerden dan dat, moest aanzien beleefd, als of je de dupe waart van hun ‘fatsoenlijkheid’ in het dagelijksch leven! -

In Indië gebeurt op de straat, de heele levenswijze brengt dat mee, wat bij ons stiekemptjes en veiligjes achter de schermen geschìedt. Dat zag ik toen, in mijn eerste verbazing, dat ‘de’ mannen en ‘het’ leven zoo zijn, niet in. Ik schreef het toe aan de omstandigheden, aan de tropen, wat ik nu allang weet dat overal 't zelfde is, alleen verbloemder en verfijnder - en dáárom misschien nog veel dégoutanter. - Dat maakte me onbillijk, partijdig, kribbig zelfs, tegen de oorzaken van m'n ontgoocheling, tegen hen, die ik absoluut en meedoogenloos veroordeelde en slecht vond en vies - zonder te begrijpen nog de algemeenheid van die dingen, en het nu eenmaal zoo zijn ervan. - Ik weet nog den blik, die een van die heeren, van wien ik juist pas alles, alles wist, z'n gepleisterd-graf-farizeisme van héél correct-jong-mensch naar buiten, en z'n aan den wal leventje ‘intiem’, wierp in mijn wat aan den hals geopende japon, bij een van onze eerste recepties. - Het was de kennersblik die betast, die keurt de waar; misschien had ik 't vroeger niet zoo gevoeld 't stekende van dien zinnelijken-onderzoek-blik. Maar nu wist ik. En ik had hem kunnen sláán, schoppen! 't Gevolg was mijnerzijds 'n voor hem-zelf volslagen onverklaarbare vijandschap, 'n onbeleefdheid, 'n willekeurig hem links laten liggen, waarover ik wéét dat hij zich ergerde, zich aan anderen beklaagde, totdat hij het toeschreef aan de onzinnigste, meest ver-afliggende redenen, in zijn tevergeefs zoeken, en daardoor op zijn beurt werd 'n genieperige knoeier tegen mijn vader, een die hem, daarvan ben ik overtuigd, veel kwaad heeft gedaan. Want zoo gaat het. Dat ik, als gewoon jong meisje, Anna Lohman, 'n air van hooghartig niet van hem willen weten aannam, dat zou hem, ware ik dat maar alléén geweest, geen lor hebben kunnen schelen. Maar ik was ‘de’ freule, de Gouverneurs-dochter. Daardoor te worden genegeerd, achteruitgezet voortdurend bij anderen, in zijn oog veel minder tot omgang met mij in aanmerking komende heeren dan hij: correct, gedistingueerd jongmensch, dat was 'n beleediging, die hem zijn komen op 't Gouvernement - waar hij toch niet gehéél kon wegblijven om zijn positie - vergalde, en die hij daarom eindigde met te wreken, op de gewone kleinzielige menschenmanier, door 't uitstrooien van laster - in den Haag - waar 't te pas kwam, laster over mijns vaders bestuur, etc., halve woorden, verkeerde voorstellingen van zaken, wat men maar wil, als men 'n hekel heeft aan iemand, en hem daarom 'n hak wil zetten. -

- - Nu, van achteren af, neem ik hem dien hekel niet eens zoo heel kwalijk. Hij kon niet weten, juist omdat hij was als 'n ander, volstrekt geen extra gemeene lichtmis, maar wat de wereld, óók de Haagsche wereld, vindt 'n heel fatsoenlijk, heel welopgevoed jong man, iemand aan wien alle christelijke families met plezier hunne dochters uithuwen, (ik heb heusch in de meest ‘christelijke’ kringen wel heel andere schoonzoons nog zien slikken, zelfs met 'n openlijk berucht verleden), hoe ik in zijn ‘intiem’ gedrag, in zijn wellustige blikken, iets zóó stuitends had gevonden in mijn jongheid, dat ik hem alleen om die reden zóó beleedigend behandelde. Ik begrijp nu volkomen, dat hij dit alles niet kon weten, in de verste verte niet vermoedde, en daarom zocht naar dwaze, onbillijke ver-af oorzaken, welke hem op zijn beurt ontstemden en verbitterden. -

Deze geschiedenis is er eene uit soortgelijke van die dagen. Parimaribo is maar 'n och zoo klein plaatsje, elke liaison, elke on-dit, elk zelfs in het lang verleden voorgevallen piquant historietje, wordt er bebabbeld, ontvezeld, uitgeplukt, niet zonder bijbedoeling, en óók overgebracht ter hoogste plaatse, ten

[p. 375]

Gouvernementshuize - óók met bedoelingen natuurlijk. - Gevolg: dat ik hoe langer hoe meer generaliseerde in mijn desillusie, hoe langer hoe meer met onwil mij afwendde van dames, van wie ‘men’ mij wist te vertellen, dat ze toen en toen met dien besproken waren, van heeren, die diezelfde dames 't hof maakten, terwijl ze wisten dat hun eigen vrouw met leede oogen daarvan getuige was, van jongelui, die 'n groot woord hadden over ‘Surinaamsche kleurlingen’, maar diezelfde Surinaamsche kleurlingen daarentegen goed genoeg vonden om er alles van aan te nemen wat ze maar schenken wilden, óók 't aller-intiemste. - -

Ik was toen moederloos - ik geloof trouwens toch niet, dat ik met mijne moeder over die dingen had kunnen spreken; ook tusschen háár en mij bestond de ouderwetsche verhouding van zoo iets nooit aanroeren, - mijn vader had ik 't misschien durven zeggen, als ik mij toen zelve beter had begrepen, maar hij was juist toen heel weinig voor mij, omdat zijn werk, zijn moeilijkheden met de Koloniale Staten, hem steeds meer absorbeerden. - Zoo werd mij op dat oogenblik, in mijn eersten overstelpenden weerzin, de kolonie Suriname, de Paramaribosche samenleving, tot zondenbok, waar ik later leerde inzien, hoe den Haag, en zelfs de zóógenaamd christelijke kringen van den Haag, in al deze opzichten geen zier beter of anders zijn, omdat het overal hetzelfde is, de gansche wereld door, in het huichelachtigvrome Engeland, in het openlijk zeden-verdorven Parijs - en in de wildernissen van de natuur-wouden - overal waar menschen zijn; - 'n man begeert 'n vrouw, en 'n vrouw 'n man, en, achter vernisjes van fatsoen en beschaving en wet en kerk verbergen ze hun onvervulde begeerten - - - en stillen die dan in de binnenkamer, stiekum. - Dat laatste doen ze in de natuurwouden niet. Dáárom heeten ze dan ook, in de huichelarij van de beschaving: fatsoenlijk, - en in de natuurwouden, als wilden, - immoreel!

(Wordt vervolgd).