De Hollandsche Lelie. Jaargang 22

Brieven uit het hooge Noorden door Maria Petrovna.
IX.

Rillend zit ik voor het raam en kijk naar buiten.... Wat is de herfst hier troosteloos! Zoo in-weemoedig, zoo droevig, zoo armzalig! Hoe weinig van de gulden kleurenpracht uit mijn vaderland, waar de herfst ook wel weemoedig, maar toch zoo poëtisch, zoo oogverblijdend is in zijn weelde van geel en rood en goud, door één zonnestraal getooverd in het bosch!

Hier is alles zoo grauw en kleurloos, zoo weinig afwisselend het geel der bladeren door het weinige verschil in boomsoorten; de berken laten hun nauwelijks ontkleurde blaadjes vallen en deze liggen zoo zwaar van regen op den doorweekten bodem, dat de felle wind ze nauwelijks opjaagt.

De straten zijn in ongelooflijke modderpoelen herschapen; alleen de glimmend natte houten trottoirs zijn voor de voetgangers nog begaanbaar, die hoog in hun kraag gedoken, met plompe overschoenen aan, regen en wind trotseeren.

De iswoschiks (huurkoetsiers) zien er uit als zeelieden met hun geele zuid-westers op het hoofd en glimmend leeren regenjassen!

Mijn heerlijke zomerrivier is nu ook al grauw en kil en griezelig en de oevers schijnen vèr, zoo vèr....

‘Geef mij de zon!’ - hier meer dan ergens anders welt de smartkreet van Heinrich, uit Ibsen's Spoken, zoo dikwijls in ons op.

Toch zijn er ook wel dagen, dat zij doorbreekt, de bezielende Dagvorstin en de fel blauwe hemel zich donker weerkaatst in den vloed; dan schijnen de oevers weer zoo nabij, juist zooals in het leven het doel, waarna wij streven, ons in opgewekte stemming zooveel nader schijnt, dan wanneer het bij ons daarbinnen zoo nevelig en treurig is.... Alleen voor de liefhebbers van de jacht is de herfst een welkom jaargetijde, waarin zij er op uittrekken om in de omstreken van de stad het wild te gaan schieten. Er is van allerlei soort: hazen, patrijzen, snippen, berkhoenders en auerhanen. Deze laatsten worden ook in het voorjaar gejaagd: met de geraffineerde wreedheid, het mensch-roofdier eigen, gaat de jager 's nachts het bosch in om den auerhaan op te sporen, wanneer hij ‘balzt’, dat is door een bizonder geluid, een herhaald tòk, tòk, tòk, zijn geliefde lokt en daardoor zijn aanwezigheid verraadt - om dan te midden van zijn liefdedroomen door den dood te worden verrast! Het jachtgenoegen is en blijft mij altijd een onverklaarbaar iets: hoe kunnen de meest goedmoedige menschen met een opgetogenheid verhalen hoe zij voor genoegen een onschuldig dier hebben bespied, vervolgd, om het ten slotte te verminken of in het gunstigste geval te dooden.... Krab het beschavingsvernisje af en ‘la bête humaine’ is nog hetzelfde als het in overouden oertijd was!

Veel vergeeflijker komt het mij voor, dat de boeren het wild vangen om in hun levensonderhoud te voorzien, hetzij door het zelf te gebruiken of, wat veel meer voorkomt, om het ten gelde te maken.

Het wild is sedert 1892 eenigszins door het Gouvernement in bescherming genomen, daar sommige soorten reeds door uitroeing dreigden ten onder te gaan: volgens een akte werd het vangen met strikken verboden; maar sedert beginnen de boeren ook meer en meer het geweer te hanteeren, zoodat er jaarlijks nog een behoorlijke hoeveelheid geschoten wordt. Ik vond in een aanteekening o.a. dat in 1897 in het Gouvernement Archangel alleen 242666 paar vogels geschoten werden, terwijl het aantal stuks groot wild niet minder dan 386771 bedroeg!

Daar Archangel ook een belangrijke uitvoer naar Engeland heeft van veeren om garneering van dameshoeden, wordt veel wild, als voedingsmiddel bestemd, zonder vlerken en staarten aan de markt gebracht. Dit heeft tenminste een praktische zijde: wild is hier eenmaal een onmisbaar vleeschgerecht en dus behoefde de niets-ontzienende mode geen aparte slachtoffers te eischen om aan haar grillen te voldoen - maar zij is hiermede niet tevreden. Bovendien worden groote hoeveel-

[p. 317]

heden vogels gedood alléén met het doel om dameshoeden te versieren: van de Petchora, bijv. werden nog niet lang geleden 600 pud (± 20000 KG.) vleugels van kuropatka's (sneeuwhoenders) uitgevoerd, terwijl de ontwiekte, vermoorde diertjes zelf worden weggeworpen; welk een reuzen-aantal slachtoffers van vrouwelijke ijdelheid! -

Reeds kondigen nu en dan flinke nachtvorsten den snel naderenden winter aan; nu eens bedekken ferme sneeuwbuien alles met een wit kleed, dat echter weer spoedig verdwijnt; dan weer buldert en giert de vinnige Noord-Westerstorm, die over de tundra komt aanrazen en het water van de Dwina in wilde, uitgekuifde golven opstuwt tot over de landingsbruggen.

Elke dag brengt ander weer - tot het oogenblik komt, dat voor goed de winter alles in zijn ijzige omarming omknelt, om maanden lang zijn prooi niet meer prijs te geven.

Het was op een van die vorstige herfstavonden, dat ik een heerlijk natuurverschijnsel heb gezien, zoo heerlijk en grootsch, dat ik het met geen ander kan vergelijken: het was het Noorderlicht (d'Aurora Borealis) maar in zulk een zeldzamen vorm, dat ouden van dagen verklaarden, het op die wijze nog nooit gezien te hebben.

Diep blauw was de klare avondhemel, met millioenen fonkelende sterren bezaaid en daarover heen schoten voortdurend aan alle kanten heldere bundels lichtstralen, als door een reusachtig zoeklicht geworpen. Deze witte stralen vereenigden zich telkens in het zenith tot één grooten stralenkrans: het was als omstraalden zij een Goddelijken troon, daar hoog boven ons hoofd in den blauwen hemelkoepel.... om dan weer naar alle kanten uit te schieten, als boodschappers van Gods grootheid over het Heelal!....

En geen geluid verstoorde de plechtigheid van dit majestueus verschijnsel - ijzige, doodsche stilte - als in eerbiedig zwijgen baadde alles in den reinen, witte glans, die uren lang den hemel scheen te openen om telkens weer hoog boven ons hoofd zijn stralen in één punt te vereenigen.

Hier en daar ontstonden bovendien groenachtige lichtplekken, alsof een onbekende maan wilde doorbreken - om dan weer, eensklaps in stralen overgaande, te verduisteren voor het schitterend licht in het zenith.

Ik kan zelfs bij benadering geen flauwen indruk geven hoe ontroerend het geheele schouwspel was; ik trilde - en waarlijk niet van koude alleen! Het was mij of mij iets heerlijk grootsch geopenbaard werd, een blik gegund op de oneindige Macht, die ons overal omringt, waarbij wij ons zoo klein, zoo nietig voelden met onze kleine menschenbelangen, met ons beetje menschenwijsheid, die de beteekenis van zulke verschijnselen niet omvatten kan...

Lang, lang sloegen wij het heerlijk schouwspel gaande, dat herinneringen uit Dante's Divina Comoedia of uit schoone bijbelverhalen in mij wakker riep, tot het langzamerhand verdween, het levendig verlangen in mij achterlatend het nog eenmaal in zijn volle heerlijkheid te mogen weerzien.

Het kwam ons den volgenden morgen bijna vreemd voor, dat alles weer zoo gewoon, zoo grauw was, een trieste, regenachtige dag; ik kan niet zeggen waarom, maar het was, alsof ik iets anders verwacht had, of ik teleurgesteld was...

Maar in dezen treurigen overgangstijd begon een ander verschijnsel op te dagen, als een zwart spook, dat eerst in andere plaatsen dood en verschrikking had gebracht en dat nu ook hier in het Noorden begeerig zijn klauwen naar het menschdom begon uit te strekken: de cholera ging ook in Archangel zijn slachtoffers eischen.

Eerst een enkel geval - en hier en daar rimpelde zich een voorhoofd met bezorgden trek; dan een paar meer - totdat men constateeren moet, dat de epidemie werkelijk is uitgebroken. Er heerscht algemeen een soort angstige spanning en voorzorgsmaatregelen worden getroffen; maar het volk hecht hieraan geen waarde en juist daardoor krijgt de ziekte zulk een uitbreiding. Met achterdocht worden de geneesheeren aangezien, want telkens weer bij epidemieën wordt er onder het volk gemompeld, dat zij de ziekte moedwillig invoeren ten eigen bate; zelfs in Petersburg worden de medische studenten beschouwd als niet heelemaal te vertrouwen op dat punt!!

Nu spreekt het wel van zelf, dat raadgevingen van die zijde in den wind worden geslagen, ja eerder als schadelijk geacht worden onder het volk; de kooplieden zijn een beetje verstandiger, maar hechten toch ook niet veel waarde aan de leer der bacillen en het zijn ten slotte alleen de ‘intelligenten’ (zooals men hier menschen uit beteren stand heel vleiend generaliseerend noemt) die voorzorgsmaatregelen in acht nemen.

Waarin die bestaan? Een hoofdzaak is voor alle doeleinden alleen gekookt water gebruiken (want het Dwina-water is besmet) voor drink- en waschwater, zelfs voor het wasschen van vaatwerk in de keuken; verder vruchten, zoodra zij in huis komen, met kokend water overgieten en afschillen, ook als men ze rauw wil eten en hierin, als in alle dingen, heel matig zijn. Reinheid is ook een groote factor en als men zoo menige binnenplaats eens inziet, dan is men niet verwonderd, dat zulk een ziekte zich zoo verbreiden kan.

[p. 318]

Veel komt hierbij op rekening van de huisvrouw, want men kan de ondergeschikten niet vertrouwen; zij hechten niet aan voorzorgsmaatregelen, vinden een kruis, met teer op de deur getrokken, bij wijze van bezwering voldoende, en zullen zonder contrôle verder niets doen of laten. Ik breng hier gaarne een eeresaluut aan de flinke, doortastende wijze, waarop hier vele huismoeders haar niet gemakkelijke taak vervullen!

Er zijn verschillende barakken ingericht, waarheen alle aangetasten onmiddelijk vervoerd worden; slechts bij uitzondering en met toestemming van den arts is verpleging aan huis geoorloofd, wanneer alle omstandigheden gunstig zijn en men huis en medebewoners aan een strenge ontsmetting wil onderwerpen. Overal zijn groote plakkaten aangeplakt ‘Drinkt geen ongekookt water’ en op de meeste fabrieken wordt den arbeiders gratis thee verstrekt - maar ‘met onwillige honden is het kwaad hazen vangen’, zegt het spreekwoord.

Een oude omnibus wordt als ziekenwagen gebruikt en rijdt overal rond om hen, die op straat door de ziekte overvallen worden, op te nemen: het is een lugubere, donkerbruine wagen, met geen ander venster dan boven de deur; met den soldaat op den bok maakt het geheel meer den indruk van een gevangen wagen en als men het gevaarte van verre al rammelend hoort aankomen, dan denkt men allerminst, dat daarin een zieke, misschien een stervende vervoerd wordt! Maar de middelen van de stadskas schijnen geen grooter uitgaven te gedoogen en het partikulier initiatief deed al veel om het volk beter voedsel uit te reiken, enz. dus men moet het voor lief nemen zooals het is.

Het reizen kan in dezen tijd ook heel onaangenaam zijn, want wordt onderweg een der reizigers door de cholera aangetast, dan wordt aan het eerstkomende station de wagon door militairen omsingeld en moeten alle zich daarin bevindende reizigers uitstappen om zich aan een quarantaine van acht dagen aan dat station te onderwerpen; hierna worden zij met hun bagage gedesinfecteerd en mogen dan verder reizen. Onnoodig te zeggen welk een allernaarst intermezzo dit kan zijn en hoe dit menigeen in ongelegenheid kan brengen!

Het is waarlijk geen wonder, dat allen hopen op een spoedig begin van den winter, want als het eenmaal droog, helder vriezend weer wordt, dan neemt de epidemie gewoonlijk schielijk af - alleen de wonden, die zij sloeg, blijven in menig harte achter!