De Hollandsche Lelie. Jaargang 22

Deze brieven zijn afzonderlijk voor de Holl. Lelie geschreven en komen niet voor in andere bladen.

Uit de Seine-stad. IX.

Den 2^den November a.s. - ik schrijf dit op den 31^sten October - zal hier door eenige geletterden de ‘centenaire’ gevierd worden van den formidabelen schrijver Jules Barbey d'Aurevilly, die den 2den November 1808 geboren werd en den 23sten April 1889 gestorven is.

Een formidabel schrijver?... Ja, inderdaad formidabel, al geloof ik niet, dat er in Holland in het geheel twintig menschen zijn, die hem gelezen hebben en vijftig, die ooit zijn naam hebben hooren noemen. Zelfs in Frankrijk wordt Jules Barbey d'Aurevilly slechts door de fijnproevers gelezen. Hij is een der zéér oorspronkelijke en bovendien uitermate onafhankelijke schrijvers, die door de meeste tijdgenooten miskend en eerst door een ontwikkeld en onpartijdig nageslacht naar waarde geschat worden.

Weinig schrijvers zijn tijdens hun leven zóó gehoond en geridikuliseerd geworden als hij. Anderzijds zijn er bij mijn weten ook geen twintig litteratoren van beteekenis te noemen, die hun gansche leven lang zóó hun onafhankelijkheid en eerlijkheid hebben weten te behouden. Tot aan zijn dood bleef hij een strijder. Tot in zijn laatste levensjaren was zijn pen een geweldig wapen, waarmede hij alle ‘faiseurs’, de invloedrijkste onder hen allermeest, fel te lijf ging.

* _* *

Ofschoon niet veel van zijn tijdgenooten hem lazen, was hij te Parijs toch een bekende figuur. Niet het minst door zijn manieren en zijn kleeding. Hij kleedde zich op allerbizonderste wijze. Laat mij aanhalen wat een zijner tijdgenooten daaromtrent heeft geschreven. Om de kleurrijkheid der beschrijving zelve, zij het mij vergund, de aanhaling onvertaald te laten.

‘M. Barbey d'Aurevilly porte la tunique ou plutôt le tabart, ou mieux la dalmatique des chevaliers, en laine rouge bordée de galons multicolores, blancs, noirs, verts, bleus et

[p. 313]

jaunes, qui décrivent une croix sur la poitrine. Par dessus il endosse une ample fellahieh (la robe des Arabes) en étoffe blanche. Il se coiffe de la clémentine en drap rouge ou noir, soutachée d'or, le bonnet papal, celui-là même que portaient les cardinaux du XV^e siècle et que Léon X a dans son portrait. Il se chausse, enfin, de mules à talons rouges, à boucles de Strass. Ainsi vêtu, il rappelle le Dante’.

Wellicht is die beschrijving niet ontbloot van karikaturistischen zin, doch voor wie de portretten heeft gezien, die van hem door tijdgenootelijke schilders zijn gemaakt, staat het vast, dat Barbey d'Aurevilly zich kleedde zooals niemand anders. Zoodra echter eenige jongelieden hem, ware het ook slechts uit de verte, trachtten na te volgen, veranderde hij van kostuum. En of het groote publiek hem om zijn zonderlinge kleedij uitlachte - n'importe, het hinderde hem niet; hij voelde zich op zijn gemak, omdat hij over zichzelf tevreden was. De spot kon hem niet treffen; hij voelde er zich boven verheven. Hij had nu eenmaal de eigenschap, anders te willen zijn dan anderen, niet uit intellektueele overweging, doch uit onvernietigbaren gemoedsdrang. Dit verschil scheidt den gommeux of den swell van den zonderling.

* _* *

Er is verband tusschen Barbey d'Aurevilly's zonderlinge kleedij en zijn litterairen stijl. Hij schreef, zooals men dat noemt, een ‘style emberlificoté,’ vol van verrassende zinswendingen en merkwaardige woordvondsten. Dat vreemde maakt evenwel nergens den indruk, gezocht te zijn. En Buffon's ‘Le style c'est l'homme même’ is op niemand meer van toepassing dan op den man, wiens geest zulk een eigenaardig karakter had, dat er het woord ‘d'aurevillesque’ uit ontstaan is.

Scherper pen dan de zijne is er misschien nooit geweest. Naast Barbey d'Aurevilly lijken Voltaire en Multatuli - om slechts een paar militante geesten uit verschillende tijdperken te noemen - nogal tam van uitdrukkingswijze. Hij had kenschetsende uitingen, die diepe wonden aan de betrokken personen toebrachten. Zoo noemde hij Alexandre Dumas fils onder meer: ‘den tweede uit een tijd, die geen eerste kent.’ Van madame Ancelot getuigde hij, dat zij was ‘de Methusalem der blauwkousen’. Den tooneelspeler Laferrière noemde hij ‘mejuffrouw Laferrière, de oudste aktrice van Parijs’. Den hertog van Brunswijk schonk hij den titel van ‘prince-cocotte’ - men schenke mij de vertaling.

Ziehier een volle bladzijde, uit een karakteristiek over den toentijds alom geëerden en zeer invloedrijken baron Taylor:

‘Wat is de precies zegbare en in één woord te omvatten verdienste van baron Taylor?.. Zoek goed en zeg het! Niettemin is hij in alles gemengd geweest - en is het nu nog, - van de regeering van Louis-Philippe af tot aan die van Napoleon III. Hij is, God vergeve het mij! direkteur van het Théâtre Français geweest of koninklijk commissaris aan dien schouwburg - men weet niet precies wat van de twee, zoo is het spoor van dien doortocht uitgewischt. Op het oogenblik is hij in alle commissies van kunst of van litteratuur. Hij beweegt zich, roert zich, als een vette hommel in een hoorn. Hij is de groot-majoor Beweegal van alle plannen. Men ziet hem overal. Hij heeft de alomtegenwoordigheid, evenals God. Maar ook de domheid heeft de alomtegenwoordigheid.

De heer Taylor, die, overigens, evenals onze vriend Drôlichon (in de Plaideurs), heelemaal geen domkop is, en die vonnissen zoû verkrijgen voor de Société des Gens de lettres, indien de Société des Gens de lettres pleitte, is juist de Drôlichon der litteratuur.

Ik zocht voor hem een naam. Dat is er een!’

In dien geest schreef hij tallooze karakteristieken en kritieken, bij dozijnen, steeds levendig en onvermoeibaar. Zoo sloeg hij rechts en links, duchtig te keer gaande tegen alwie en alwat hem valsch, onecht of oneerlijk toescheen. Het leek dan wel, of de duivel losbrak, maar een geestige duivel, en een, die er zich van overtuigd hield, goed te doen.

Geen wonder, dat zijn slachtoffers hem haat toedroegen en alle pogingen in het werk stelden om hem buiten de samenleving te houden, uit de maatschappij te bannen. Zelfs meer verdraagzame menschen beschouwden hem als iemand met een op de spits gedreven scherp en streng oordeel, doortrokken van een niet geringe hoeveelheid venijn. Doch de superioriteit van zijn geest blijkt wel hieruit, dat het nageslacht het grootste gedeelte van zijn oordeelvellingen beaamt. De groote ‘éreinteur’ blijkt eenvoudig de meeste zijner tijdgenooten in kritische gaven verre te hebben overtroffen.

* _* *

Of hij dan nooit iemands lof zong?

[p. 314]

Zeer zeker, hoewel niet dikwijls. Zijn lofspraak was even ernstig gemeend als zijn blaam en onderscheidde zich door dezelfde felheid en persoonlijkheid van stijl.

Luister bijvoorbeeld naar wat hij over de beroemde chansonnière Thérésa heeft geschreven:

‘Naïeve, onwederstaanbare roeping, die niemand schiep en die, vlan! zich op een goeden avond te Parijs openbaarde, te Parijs, dat elektrisch den schok voelde van deze twee dingetjes: den Chanson en de Chansonnette! In langen tijd had men zooiets niet gezien... Het tijdperk was treurig en droefgeestig, toen, op een goeden avond, Thérésa, onbekend, zich vroolijk oprichtte op de planken van een armzalig café, waarvan zij het Alcazar ging maken, en aan den rand van het tooneel kwam, een weinig wiegheupend, lichtelijk cancaneerend met datgene, waarmede men cancaneert, en ook met de stem, - want de stem heeft haar cancan evenals het andere, - gewaagd, bijna onkuisch, maar zoo vroolijk! vroolijk om alles te doen verafgoden, en alles om haar heen ontvlammen doende, met de vroolijkheid, die altijd - welke ook de regeeringsvormen mogen zijn! - koningin in Frankrijk zal zijn. Herinnert ge u dien tijd nog!...

Het was niet Mimi Pinson, het was niet Suzon: het was meer dan Suzon, het was, in één wezen, alle Suzons op aarde!’

Wat dunkt u van dien stijl? Welk een levendigheid en welk een verval. Hoe echt, hoe overtuigend tevens! Ge kunt hem niet in zijn vaart stuiten. Hij is onweêrstaanbaar.

De gelukkigen, die door hèm geprezen werden! Zij konden er zeker van zijn, dat hij het meende. Geen invloeden van buiten werkten op zijn meeningen in.

_* * _*

Tot zijn litteraire bagage behoorden niet slechts kritieken.

In 1833, dus op zijn vijf-en-twintigste jaar kwam hij te Parijs - hij werd geboren te Saint-Sauveur-le-Vicomte. Eerst uitte hij zijn litterairen drang in verzen, doch spoedig noodzaakte zijn onbemiddelde staat hem, journalistiek werk te verrichten. Hij schreef litteraire kronieken in ‘Le Réveil’, ‘Le Pays’ en ‘Le Constitutionnel’, en tooneelkritieken in ‘Le Nain jaune’, aan welks hoofd een andere geestige schrijver, de boulevardier Aurélien Scholl, stond.

Tusschentijds liet hij werken van romantischen aard het licht zien, zooals ‘La vieille maîtresse’, ‘L'abbé de la Croix-Jugan’, ‘Les diaboliques’ - door een preutsche censuur op het verbodlijstje geplaatst -, ‘Ensorcelée’ enz.

Welk een fantasie betoonde hij in zijn romans! En welk een passie, glanzende door den stijl heen. Er is iets wilds en iets geweldigs in zijn verhalen, iets van daemonischen aard. Voeg daarbij, dat de kleuren van zijn taalpalet veel en fel waren, en ge kunt u voorstellen, hoe die werken genoten werden door degenen onder zijn tijdgenooten, die hem in zijn bizarre fantastische vlucht vermochten te volgen.

Tusschen de bedrijven door schreef hij, ‘Les prophètes du passé’, een nauwgezette studie over verschillende moralisten en denkers.

Een polygraaf?... Goed, een polygraaf, maar een met een ontzaggelijke hoeveelheid kennis, een bizonder schrijftalent en oorspronkelijke inzichten.

Men beweert, dat een van Victor Hugo's onuitgegeven versregels luidt:

Barbey d'Aurevilly, formidable imbécile!

Het is haast niet te gelooven. ‘Formidable’ - akkoord. Doch ‘imbécile’ - honderdmaal neen. Wèl had hij vooroordeelen, en niet geringe. Zoo had hij een hevigen afkeer van schrijvende vrouwen. Hij schoor ze allen over één kam, en het was hem een groot genot, zijn scherpe pijlen op hen af te schieten. Zoo was hij fel katholiek, een ultramontaan, die striemende zweepslagen uitdeelde aan wie zich naar zijn inzichten kantte tegen de katholieke dogmen. Te dien opzichte spaarde hij zelfs niet de katholieke priesters.

Zijn religieuze onverdraagzaamheid ging zóó ver, dat hij den lof zong van den Bartholomeus-nacht en het betreurde, dat men wel Luther's geschriften, doch niet hemzelf op den brandstapel had gebracht!

Die onverdraagzaamheid, welke misschien slechts door die van den priester-schrijver Louis Veuillot, zijn tijdgenoot, wordt overtroffen, deed de charmante schrijfster Olympe Audouard, die een overtuigde spiritiste was, beweren, dat Barbey d'Aurevilly in vorige levens inquisiteur en, vervolgens pater Lemoine (uit de 17^de eeuw) moet zijn geweest.

* _* *

Hij was een vat vol tegenstrijdigheden. Hij had religieuze en ook maatschappelijke vooroordeelen, en was anderzijds iemand van artistieke helderziendheid. Hij was een wijs-

[p. 315]

geer en een wildeman. Hij was nu een asceet, dan weêr een man van groote hartstochten. ‘En amour’, schreef dezelfde Olympe Audouard, ‘il lui faut le poivre de Cayenne.’ Hij was, ten slotte, een denker en een ‘esprit léger.’

Behoeft het, na dat alles, nog betoog, dat hij in de diepte van zijn gemoed goedhartig was en veel van zijn scherpe uitvallen niet uit de ziel kwamen?

O, die scherpe uitvallen van Jules Barbey d'Aurevilly! Ze werden her en der verspreid. Ook zijn mondelinge ‘reparties’, die meestal onverwacht kwamen

Portret van den Heer Barbey d'Aurevilly.

aanzetten en als-het-ware flikkerglanzen wierpen op zijn hoogst onderhoudende en doorgaans gepassionneerde gesprekken.

In een der salons, waar hij dikwijls kwam en op ongezochte wijze welsprekend placht te zijn, ontmoette hij niet zelden Caro, den académicien; Caro, professor aan de Sorbonne; Caro, den pseudo-wijsgeer, bewonderd en gekoesterd door de schoone sekse. Barbey vervolgde Caro, dien hij niet goed kon zetten - volkomen begrijpelijk! -, met zijn scherpe gezegden, totdat laatstgenoemde ten slotte uit ergernis wegbleef. De gastvrouw perste Barbey toen de belofte af, dat hij voortaan het troetelkind der dames met rust zoû laten.

- Goed, ik zal me opofferen, maar onder voorwaarde, dat ik op den verzoeningsdag eerder dan hij in uw salon ben.

- Waarom?

- Omdat Caro bij zijn binnenkomen stellig iets mals zal zeggen en het aanhooren daarvan mij een voldoende laatste wraakoefening zal zijn.

Op den bewusten dag trad Caro, als naar gewoonte geparfumeerd en zoetsappig glimlachend, op Barbey toe, reikte dezen de hand en sprak:

- Bonjour, tijger!

Het ijzig kalme antwoord luidde:

- Mijnheer, waarom noemt u mij tijger? Ik heb u toch nooit schaap genoemd!

Is het wonder, dat men niet slechts de pen, doch ook den mond van Barley d'Aurevilly vreesde?

Toch was hij ‘au fond’ een goed mensch. En mannen als Théodore de Banville, François Coppée, Jean Richepin, Paul Bourget en nog eenige andere groote schrijvers hebben hem steeds beproefde vriendschap toegedragen.

* _* *

Hiernevens ziet men een reproductie van het portret van Jules Barbey d'Aurevilly, zooals hij door Emile Lévy is afgebeeld. De schilderij hangt in het Musée du Luxembourg.

Men ziet er den bizarren Jules in zijn eenvoudigste kostuum. Aanschouw echter de das met kanten slippen, de getailleerde jas en de omgeslagen manchetten - en ge kunt u voorstellen, dat hij zelfs in de Parijsche straten niet onopgemerkt bleef.

Niettemin maakt hij geenszins den indruk, een soort van modepop of een banale ijdeltuit te zijn. Let op de hautaine, mannelijke trekken, de nobele gestalte en de fiere houding - verdwijnt dan niet de gedachte aan onnoozele geurmakerij en komt deze bizarre man u dan niet voor als een te laat geborene, dìe met heel zijn wezen nog verwijlde in de tijden der trotsche, duchtige ridderschap?

En Olympe Audouard, die, in haar visioenen van zielsverhuizing, in hem, om zijn pronkige kleedij en zijn liefde voor kantwerk, ook een herboren hetaere van Athene of van Rome zag - de bekoorlijke schrijfster had voorzeker ongelijk.

OTTO KNAAP.

P.S. In mijn vorigen brief - zie het nummer van 14 October l.l. - zijn eenige

[p. 316]

drukfouten geslopen. De meest zinstorende zijn de volgende:

‘Après eux, il n'y a plus à y recevoir’ etc.... moet zijn: ‘Aprês eux revenir’;

‘waarheid der taak’ moet zijn: ‘zwaarheid der taak’;

‘Zeker, is daar eenige goede opmerkingen in’ moet zijn: ‘Zeker, er staan wel enz....’

Mevrouw B. de Graaf-Van Cappelle.

Mag ik u, als eenig noodig antwoord op uw schrijven in het nummer van 30 September, de stellige verzekering geven, dat ‘la baronne Staffe’ geen barones en wel postbeambte is?