De Hollandsche Lelie. Jaargang 22

Ter bespreking toegezonden.

(Op deze boeken wordt wellicht nader teruggekomen.)

Eenzaam (drama in drie bedrijven) door Fabricius (uitgever Sleeswijk, Bussum). - In deze beschouwing hebben wij minder te maken met de waarde van dit werk als tooneel-stuk, wat de meer of mindere geschiktheid tot opvoering betreft, dan wel met den inhoud uit een letterkundig oogpunt beschouwd. - Er zit als tooneelstuk te weinig handeling in, er is geen enkel pakkend, dramatisch tooneel, dat op de planken er in slaat. Daarentegen acht ik de uitwerking in het derde bedrijf, van den stijgenden waanzin des controleurs, uitstekend gelukt. Iets anders is het in hoeverre men het aannemelijk mag achten, dat een verloofd man, die voor zóó langen tijd naar de buitenbezittingen wordt verbannen, die eenzaamheid doorzet, wanneer zijn aanstaande vrouw en haar geheele omgeving niets liever willen dan eerst het huwelijk te doen plaats vinden - iets wat hij-zelf, daar hij haar heel oprecht lief heeft, ook zou begeeren, ware het niet dat hij zich tot opoffering verplicht acht. Deze onwaarschijnlijkheid had de auteur noodig voor zijn drama van ‘eenzaamheid’, maar ik acht haar niet aannemelijk. - Toch wèl 'n interessant stukje overigens, al ware het alleen om 't kijkje op Indische toestanden dat we er door krijgen; zoo iets anders dan de ongelukkige liefde waarom de meeste ‘drama's’ gemeenlijk zoo heel en al draaien, en waarvan de handelende hoofdpersonen meestal zoo akelig onbeduidend en kalverachtig-onnoozel zijn, dat men er wee van wordt. (Ik heb hier vooral oorspronkelijke, vaderlandsche tooneel-gewrochten op het oog).

Une ame de Femme, door M. Reepmaker (uitgever P.V. Stock, Paris). - Een hollander, die fransche romans schrijft, als ik me niet vergis. Zijn ‘Le gouffre de la Liberté’ heb ik reeds elders beoordeeld. En ik erken gaarne, dat ik Une ame de Femme daarop een beslisten vooruitgang acht wat bewerking aangaat. Iets anders is het of de auteur geteekend heeft 'n met de werkelijkheid overeenkomstig type, dan wel 'n ideaal. Van 'n werkelijkheidstype heeft zijn Laure Hugon niets; zij is ‘bedacht’ van top tot teen. En het frappante daarbij is dat zij eigenlijk het tegendeel bewijst van wat de schrijver heeft bedoeld: namelijk 'n ideaal-vrouw te teekenen. Want zij is zoo in-vervelend met haar kunstenares-phrasen bij alle gelegenheden, met haar leerares-toon te pas en te onpas, dat men 't noch haar man, noch haar kind, kwalijk kan nemen, indien beide genoeg krijgen van zulk àl te volmaakt gezelschap. Of, was juist dat de bedoeling, wilde de schrijver ons laten zien, hoe de kunst zoodanig alles absorbeert, dat er daardoor geen plaats kan overblijven in het werkelijk vrouwenleven voor iets anders dan haar; zoodat zij moet kiezen: of 't een of 't ander. Indien dat zijn idee is geweest, heb ik er niets tegen, maar ik betwijfel het, omdat hij blijkbaar gelijktijdig in Laure zoowel de ideaal-echtgenoote als de dito mama wil schilderen. De ideeën over kunst etc. zijn niet kwaad; daaromtrent huldigt de auteur denkbeelden, die geheel en al afwijken van het hedendaagsch vuiligheidsgedoe, en waarom men hem moet achten. Of hij echter met zijn Ame de femme er zal inslaan, en daardoor verandering zal brengen, betwijfel ik ten sterkste. Middelmaat-werk, heel bescheiden middelmaat-werk.

Theosofie en Christendom, door J.P.H. de Man (uitgave van de N.V. Theosofische uitgeversmaatschappij te Amsterdam, Amsteldijk 79). - Ik ben geen theosoof, geen voornoch tegenstander, ik verklaar gaarne dat ik alle achting heb voor de richting als zoodanig. Maar, als ik dergelijke boeken lees als het hier voor mij liggende, dan vraag ik mij af: Waartoe al die aanstellige geleerddoenerij, waartoe al die prachtige woorden en namen, die de meeste menschen moeite hebben uit te spreken, laat staan te onthouden? Zou dat waarachtig 'n nieuw geloof voor de menschheid kunnen zijn, dat zich zoo kinderachtig-geleerd komt aanbieden, alsof alleen maar 'n uitverkorene hier en daar het kon bevatten? Ik vroeg eens 'n theosoof, 'n door en door beschaafd, met verscheidene actes en examens belauwerd mensch, mij 'n begrip te willen bijbrengen van de theosofie als geloofs-leer, (iets wat toch b.v. elk bijbelgeloovig mensch, ook de eenvoudigste naar den geest, U in weinig woorden kan geven). Wel, mijn theosoof, die elken dag 'n paar uur ‘studeerde’ in theosofische werken ook nog, zette zich bereidwillig neer, excuseerde zich daarbij nederig

[p. 280]

nog lang niet ‘genoeg’ te weten van den verheven godsdienst, dien hij had omhelsd, en hield toen twee à drie uur lang een aller-geheimzinnigst in elkaar-gezet betoog, waarin zooveel van cirkels en natrillingen en van Karma en van Kosmos en van Nirwana en van nog zooveel meer voorkwam, dat hij zichzelf telkens moest onderbreken om te zeggen: ‘Ik voel wel dat ik niet-duidelijk genoeg ben; dat komt omdat ik-ook nog maar behoor tot de eerstbeginners.’ - ('t Geen mij niet bepaald aantrok zelf te gaan behooren tot de ‘ingewijden’). Ten slotte vroeg ik hem: ‘Maar stelt gij U voor dat eenvoudige menschen ook maar iets begrijpen van dat alles; bij hen is het dan toch ten slotte niets anders dan dom napraten,’ - - - waarop hij mij het antwoord schuldig bleef. -

‘In beide mensch-afdeelingen een zelf, zich afkeerende van het niet-zelf, om zich te voegen bij, te vereenigen met eenig Hooger-zelf. Zoo ook in den Makrokosmos, daar is, als ik het goed begrijp, het keerpunt juist in het midden van het Kali-Juga, de ijzeren eeuw, het meest verstoffelijkte deel of liever tijdperk van den kosmos.’

Hier hebt ge nog maar een héél-gewoon zinnetje uit het boek Theosofie en Christendom. Ik voor mij lees liever het machtig proza van Paulus' brieven, of van de Psalmen en den Prediker. -

Pastoor Hugo Verriest (biographische studie), door Andries de Ridder (uitgever L.J. Veen, Amsterdam, en De Nederlandsche boekhandel Antwerpen). - De meesten onzer hebben den sympathieken ouden man, over wien dit boek handelt, wel eens gehoord, denk ik - ‘Zijn voordracht-rondreis door Holland is een triomftocht geweest; de geestdrift vergezelde hem.’ Aldus verhaalt zijn enthousiaste bewonderaar. Ik heb hem, gelijk ik indertijd in de Telegraaf schreef, als 'n beminnelijk en aantrekkelijk spreker begroet, al kan ik mij niet opzweepen tot dat overdreven en onzinnig bewonderen, waarvan Andries de Ridder zelf het gewilde waarschijnlijk bevroedt, als hij schrijft blz. 9 dat:

‘Soms de Hollanders zich glimlachend afvragen hoe het toch mogelijk is dat de Vlamingen die overweldigende bewondering en die jaloeze liefde kunnen overhouden voor menschen lijk Verriest en Rodenbach, die nochthans, als artiest, zoo eenig-hoog niet staan en toch geen eeuwwerk achterlieten.’

Inderdaad, zoo is het; was reeds in Andries de Ridders werk over Stijn Streuvels, dat ik reeds vroeger besprak, een groote neiging merkbaar tot het te-veel, waardoor hij het voorwerp zijner aanbidding (mag men bijkans zeggen) niet vergrootte maar verkleinde ten slotte, in zijn ophemelen van Verriest, niet als mensch, daartegen heb ik niets, maar als groot Vlaming, wordt hij zoo welsprekend, dat hij daardoor den lezer, inplaats van hem met zich mee te sleepen, critisch en nuchter stemt.

Intusschen heeft hij gezorgd, door 'n behoorlijke dosis vleierij aan de toongevende critici van onze groote bladen, die hij met name opsomt, en dan daarna vereert met de bijvoeging dat zij ‘groot’ zijn, zichzelf in de gunst dezer heeren reeds vooraf aan te bevelen. Help je mij, ik help je weer. Zijn boek zal er dus wel ingaan; hetgeen, om den sympathieken persoon waarover 't handelt, niet behoeft betreurd te worden. Integendeel.

Prostitutie en Meisjeshandel, door Otto Henne am Rhijn, met een aanbevelend woord vooraf van Jhr. Mr. O.Q. van Swinderen. Uitgever Baarn, Hollandia-drukkerij. - Een boekje dat verschillende droevige feiten meedeelt uit den handel in blanke slavinnen. Men kan niet anders dan den strijd, die hiertegen wordt gevoerd, door comité's van regeeringswege als anderzinds, van ganscher harte toejuichen, maar wanneer men leest de geschiedenis die op blz. 33 wordt gemeld uit Nederland - Amsterdam (1896), dan vraagt men zich af in welk een staat leven we eigenlijk, waarin de politie zoo iets toelaat? Op blz. 68 lezen we, dat op de Internationale Conferentie van regeerings-afgevaardigden te Parijs, 1902, door onze afgevaardigden o.a. is voorgesteld de regeering in overweging te geven: den Hoofd-commissaris van Politie te Amsterdam aan het hoofd te plaatsen van een centraal bureau ter bestrijding van den vrouwenhandel. Wanneer men bedenkt wat nog onlangs voorviel in zake Duitsche Greet, dan is het niet overbodig er op te wijzen, hoe noodig het in de eerste plaats is in zoo'n geval te zorgen voor betrouwbare politie, juist op dat speciale gebied. De Klaasje-Zevenster-politiecommissaris is geen uit de lucht gegrepen type, gelijk wij onlangs zagen. - De feiten uit dit boekje schreeuwen om wraak, maar geen regeerings-conferenties, met prettige diners en afgevaardigden-gekeuvel op kosten der verschillende landen, noch blaadjes, noch wat ook, zullen afdoend helpen, zoolang men zoo laks blijft met het aanvatten van den grond van alles, met de zuivering van het

[p. 281]

politietoezicht op zich zelf beschouwd. -

Aan Onze Jonge Mannen (verslag van een tweetal toespraken tot de leerlingen der hoogste klassen van het Gymnasium en de H.B. School, door Dr. H. Cannegieter, leeraar gymnasium 's Gravenhage en dr. D. Suoeck Henkemans, arts te 's Gravenhage) Baarn, Hollandia-drukkerij). - In zekeren zin sluit zich dit zeer aanbevelenswaardig boekje aan bij 't voorgaande. In het eerstgenoemde een droeve feitenopsomming van hetgeen er wordt uit het ‘Freuden-mädchen’, zooals zoo'n arme prostituee zoo ten onrechte wat haar-zelve betreft heet, terwijl deze tweede brochure schildert in zeer verstandige lezenswaardige taal, van man tot man, de gevaren waaraan deze zijnerzijds zich lichamelijk en anderzijds blootstelt, indien hij niet bijtijds leert zijn zinnen te beheerschen. Vooral wat dr. Snoeck Henkemans zakelijk en helder zegt, zal er dunkt mij in gaan moeten bij iedereen, reeds uit de meest-laag-bij-den-grond reden van zelfbehoud, terwijl dr. Cannegieter zich plaatst op een hooger standpunt van dat der plicht, óók aan de toekomstige echtgenoote, die recht heeft de reinheid welke zij medebrengt ook harerzijds te vorderen. -

Het gevoelsleven van het achterlijke kind, door prof. G. Jelgersma (Leiden, A.W. Sijthoff, Uitgeversmaatschappij) is een brochure inhoudende een voordracht gehouden ten bate der vereeniging voor opvoeding etc. voor achterlijke kinderen, en uitgegeven ten voordeele dezer vereeniging. Die haar koopt doet dus een liefdadig werk, en kan meteen veel lezenswaardigs vernemen, van een zoo bevoegd beoordeelaar als prof. Jelgersma.

De Camera - modern fotografisch tijdschrift (prijs f 4 - per jaar). Dit vaktijdschrift, waarvan het eerste nommer voor ons ligt, valt, wat beoordeeling betreft, buiten deze rubriek; reden waarom wij met eene vermelding volstaan.

Het land ontwoekerd aan de zee, door M.J. Brusse (uitgegeven door de Holl. IJzeren Spoorwegmaatschappij, bij W.L. en J. Brusse, Rotterdam) is een zeer keurig-uitziend reclameboekje over Holland, waarvan ik de goede uitwerking o.a. al zag in the Queen, die alle Engelschen met vuur aanraadt dit ‘quaint’ country, zoo alleraardigst door Brusse beschreven en door Heukelom geïllustreerd, te gaan bezichtigen. 'N wijs idee dus van de Holl. IJzeren Spoorweg, en 'n bewijs van energie en met den tijd meegaan, dat men niet altijd aantreft bij den achteraan komenden Hollander. Jammer is de al te fijne druk. Onnoodig te zeggen, dat Brusse al het moois en goeds dat er van ons landje te vertellen valt heeft opgegaard, terwijl hij heel wijselijk 't leelijke vergat; zooals b.v. waar hij 't heeft over de spreekwoordelijk geworden Hollandsche zindelijkheid, ‘die huis en stal en erf vooral op het platteland van een reinheid maakt waardoor ge van de vloeren wel zoudt kunnen eten’. - Zeker, inderdaad, maar als ge dan vraagt naar badkamer en water-closet, wáár blijft dan de ‘zindelijkheid’? Ik-voor-mij vind eten van den vloer, zelfs van den meest schoongeboenden, nimmer heel begeerenswaard, en prefereer 'n ordentelijk baden dito closet-gelegenheid, dewelke in de groote steden van ons vaderland heel dikwijls totaal ontbreken in ‘beschaafde’ menschen woningen, om van de boeren en het platteland niet eenmaal te spreken.

Het Leven van Johannes Calvijn en zijn tijd, door L. Penning (uitgave van J.M. Bredée, Rotterdam). - Deze eerste aflevering is de eerste der 20 (à 10 cents per aflevering), welke de geschiedenis van Calvijn moeten mededeelen op dezelfde wijze, waarop vroeger het Leven van de Ruyter, insgelijks door Penning, tot stand kwam. Waar ons volk zoo door en door calvinistisch voelt, zal deze uitgave wel aftrek vinden. In 1909 wordt het 400 jaar sinds deze hervormer, die zulk een afdoenden invloed uitoefende op het protestantisme ten onzent, het levenslicht zag. Reden te meer voor hen die niet veel van hem afweten zich dit werkje aanteschaffen.

ANNA DE SAVORNIN LOHMAN.