De Hollandsche Lelie. Jaargang 22

Deze brieven zijn afzonderlijk voor de Holl. Lelie geschreven en komen niet voor in andere bladen.

Uit de Seine-stad. VI.

Er is, geloof ik, op het oogenblik in gansch Frankrijk niemand, die zoozeer gehaat is als Georges Clémenceau. Niemand ook, die, bijkans dagelijks, zooveel gemoederen, en zóó heftig, in beroering brengt als hij. Hadde hij in den tijd der Fransche Revolutie geleefd, de geschiedenis zoû zijn naam hebben gememoreerd naast die van Robespierre, Mirabeau, Danton en Marat.

Als er thans een revolutie in Frankrijk zoû uitbreken - het kàn, in dit land van plotselinge uitbarstingen -, zoû Clémenceau's naam later ook in de historiebladen prijken, doch dan niet als revolutionnair, getooid met de Phrygische muts, maar als een gehate, als de meest gehate vertegenwoordiger van het Gezag.

Wie had ooit dezen Clémenceau kunnen vermoeden? Wie had vroeger kunnen bevroeden, dat de felle en vermetele republikein, de Jacobijn van geboorte, opvoeding en loopbaan, zich ten slotte zoû omscheppen in een dictator van de ergste soort, zoodra hij zèlf aan het gezag zoû zijn gekomen? Psychologie is een moeilijke wetenschap, vooral waar het de innerlijke drijfveeren van politici geldt. De politiek is een collectief bedrijf, en elke politicus, hoezeer hij ook op den voorgrond moge treden, is en blijft per slot van rekening als mensch een enkeling, een afzonderlijk wezen, wiens diepste gevoelens men slechts zelden vermag te onderkennen in den maalstroom der staatkundige bewegingen. Toch kan met zekerheid getuigd worden, dat heel weinigen zóó de verwachtingen, die men van hen koesterde, hebben bedrogen als juist Clémenceau.

Het komt mij voor, dat wij aan den vooravond zijn van groote gebeurtenissen in Frankrijk, zoo al niet op demonstratief-revolutionnair, dan toch zeker op evolutionnair-sociologisch gebied. En daarom lijkt het mij niet overbodig toe, den man te schetsen, die meer dan eenig ander, meer dan o.a. de goedaardige en onschadelijke president Fallières - ‘een weesjongen met opvoedìng’, zoo karakteriseerde een mijner vrienden den zwaarlijvigen president -, over het wel en wee der Fransche natie beschikt.

* _* *

Georges Clémenceau - sommigen schrijven en spreken uit: Clemenceau, zonder ‘accent aigu’ - werd den 28^sten September 1841 te Mouilleron-en-Pareds geboren. Zijn vader was geneesheer, revolutionnair en materialist. De oude Jacobijn prentte zijn zoon, die heel vlug van begrip was, de republikeinsche beginselen in. Toen de jongen nauwelijks tien jaar oud was, zag hij, na den beruchten ‘coup d'état’ (2 December 1851) van Napoleon III, zijn vader door de gendarmes arresteeren en, met de handboeien aan, naar de gevangenis leiden. Uitteraard versterkte die tragische gebeurtenis de republikeinsche gevoelens van den wakkeren knaap.

In 1860 verliet Georges het gymnasium te Nantes, om te Parijs in de medicijnen te studeeren. Alras gaf de student in verschillende bladen openlijk getuigenis van zijn revolutionnaire gevoelens. In 1862 wierp men hem deswegen voor twee maanden in de gevangenis te Mazas.

In 1865 promoveerde hij als doctor in de medicijnen. Kort na zijn promotie reisde hij naar Engeland en van daar naar het gastvrije Amerika. Te New-York hield de toerist zich onledig met het vertalen van Stuart Mill's werken, terwijl hij bovendien brieven zond aan het dagblad ‘Le Temps’.

Als ik me te New-York vestigde? peinsde Georges, op wien het vrije Amerikaansche leven eenige bekoring uitoefende. Papa, die den terugkeer van zijn zoon wenschte, zond nu echter geen geld meer. Toen werd Georges

[p. 154]

leeraar in Fransche letterkunde en geschiedenis aan een meisjesinstituut. De jonge man, geestig en beminnelijk, had er veel succes. Hij reed goed paard, flirtte even goed en deed de meisjesharten naar hem smachten. Eindelijk wist een weesmeisje, Mary Summer genaamd, zijn gemoed te verteederen, edoch, terugschrikkende voor de kerkelijke inzegening van het huwelijk, vluchtte de jonge vrijdenker naar zijn geboorteland. Daarmede was de liefdesroman evenwel niet uit. Na een betrekkelijk korte briefwisseling tusschen beide gelieven, toog George weder naar de nieuwe wereld en liet er zich zoo behoorlijk mogelijk trouwen.

Middelerwijl was de oorlogsverklaring tusschen Frankrijk en Duitschland gekomen. Georges reisde ten spoedigste met zijn echtgenoote naar het vaderland af, geleidde haar naar Nantes en snelde voorts alleen naar Parijs. Hij had een voorgevoel, dat er nu ruimte voor hem was in de politieke wereld van Frankrijks hoofdstad.

Zijn voorgevoel bedroog hem niet. Nauwelijks was hij te Parijs aangekomen, of hij ontving uit de handen van Etienne Arago het maireschap van Montmartre. In het voorbijgaan trok hij een leelijk gezicht tegen Jules Ferry, die een anderen, een meer heerachtigen burgemeester had gewenscht.

Daarmede begon de politieke rol van Georges Clémenceau.

Men heeft er hem vroeger dikwijls een verwijt van gemaakt, dat hij gedurende zijn burgemeesterschap, ten tijde der Commune, er toe heeft bijdragen om de generaals Clément Thomas en Lecomte te doen fusilleeren. Thans zijn de meesten het er over eens, dat dit verwijt van allen grond ontbloot was en hem uit dièn hoofde niet het woord ‘assassin’ mag worden toegevoegd. Uit dièn hoofde niet - die restrictie houdt een zware beschuldiging met betrekking tot zijn latere daden in.

In de maand Juli 1871 ontving de Parijsche gemeenteraad hem met open armen. Hij werd er een der felste vertegenwoordigers van de uiterste linkerzijde, verzette zich hardnekkig tegen willekeurige regeeringsdaden en koos openlijk de partij der overwonnenen. Het gevolg van deze alom bewonderde en geëerbiedigde houding was, dat hij in 1876 gekozen werd tot afgevaardigde. In zijn eerste rede, zijn maiden-speech, eischte hij amnestie voor de veroordeelden der Commune.

In de Kamer onderscheidde Clémenceau zich spoedig als de onverzoenlijke vijand van het opportunisme en de omverwerper van ministeries. De politiek der buitenlandsche veroveringen kende geen meer geduchten tegenstander dan Clémenceau.

Als redenaar was hij ten zeerste gevreesd door zijn vijanden. Hij kenmerkte zich door de vermetelheid zijner denkbeelden en door zijn logischen betoogtrant. Zijn redevoeringen waren beknopt, ineengedrongen; zijn argumentatie was zoo wetenschappelijk mogelijk, zelfs ietwat droog. Nooit wond hij zich op; steeds bleef hij kalm, onverzettelijk kalm. De denkbeelden zijner tegenstanders sneed hij aan stukken - toepassing, in een ander kader, van zijn chirurgische studiën. Zijn woord was snijdend, als een chirurgische operatie. Men rook het bloed.

Voeg daarbij, dat hij een geweldige reputatie had als duellist. Dat hij de revolver en den degen bij uitstek goed hanteerde en er ook in duels dikwijls blijken van gaf - en gekunt nagaan, dat men met dezen man met zijn Mammelukken-hoofd liever niet op voet van oorlog stond.

Lange jaren achtereen verheugde Clémenceau zich in de reputatie van een man van talent en uit één stuk, van wien Frankrijk groote dingen te verwachten had. Natuurlijk had hij vele vijanden, doch dezen konden hoegenaamd niets aanvoeren, dat hem tot oneer kon strekken en hem kon doen dalen in de algemeene achting. Geen man om meê uit visschen te gaan, zeiden de meesten, maar in elk geval een kraan. En Frankrijk heeft kranen noodig. Men vergete niet, dat Gambetta toentijds aan het minderen was.

* _* *

Het zijn sterke beenen, die de weelde kunnen dragen. Helaas! men zag dit spreekwoord ook ten opzichte van Clémenceau bewaarheid.

Het Boulangisme en de Panama-zaak kwamen in het onrustige Parijs ten tooneele. En achter de schermen werd men gewaar, dat ‘l'homme de fer’ behoefte had aan weelde en compromitteerende relaties had met onbehoorlijke geldmannen; dat de gewaande Spartaan eer een moderne Sardanapalus was; dat Georges zich deed omringen door min achtenswaardige Georgettes en Georgines...

Toch dorsten zijn vijanden hem nog niet goed aan. Sapristri! om den eersten steen te werpen, moet men zèlf zonder zonden zijn, nietwaar? Ten slotte kwam hij tòch, die zondelooze, die eerlijke, die onkreukbare. Wel

[p. 155]

was hij een soort van don Quichotte in sommige opzichten, doch geen smet kleefde er aan zijn moreel kleed. Het was, in zijn gevolgen op-den-dúúr, een noodlottige dag voor Clémenceau, toen Paul Déroulède de politieke tribune beklom en, de zaak van Cornélius Hertz besprekende, met zijn bekende vurigheid en zijn groote gebaren de volgende woorden uitte:

‘Zonder bescherming en zonder steun zoû de kleine Duitsche jood niet zulke groote sprongen hebben gemaakt op den weg der eerbewijzen, zoû hij niet in zoo weinig jaren zoo volledig en schitterend uit zijn laagte naar boven zijn geklommen. Ik herhaal het: er moet een voorsteller, een gezant zijn geweest om hem overal toegang te doen verschaffen, vooral in de politieke wereld.

Welnu, dezen gedienstigen, toegewijden en onvermoeibaren tusschenpersoon, zoo werkdadig en zoo gevaarlijk, gij allen kent hem; zijn naam is op uw lippen, maar niettemin zoû geen uwer dien noemen, omdat er drie dingen zijn, die gij in hem vreest: zijn degen, zijn pistool, zijn tong. Welnu, ik trotseer ze alle drie en ik noem hem: het is de heer Clémenceau.’

Op die hevige woorden verloor Clémenceau, in zijn schuldbesef, zijn tegenwoordigheid van geest. Anderen, zijn partijgenooten moesten zijn verdediging op zich nemen. Déroulède werd, uit een politiek oogpunt beschouwd, verslagen. Maar zijn woorden hadden ingeslagen.

Ah! clairon, réveille, réveille,

Ah! clairon, réveille-nous donc!

Dat zijn een paar versregels van den dichter Déroulède. Op bovenbedoelden dag was de politicus in hem zelf een ‘clairon’, die de reveille blies. En wat den vroegeren roep van Clemenceau's integriteit betreft, het ging er sedert mede als met de gebroken vaas van Sully-Prudhomme:

N'y touchez pas, il est brisé.

Zijn kiezers lieten hem daarna in den steek.

* _* *

Buiten de politiek geworpen, schreef Clémenceau, in ‘L'Echo de Paris’, ‘Le Journal’, ‘Le Figaro’ en nog andere bladen. De schrijver oefende echter minder invloed uit dan de redenaar, al schreef hij zooals hij sprak. Uit het gesproken woord had men minder gemakkelijk kunnen ontwaren, dat hem één belangrijke eigenschap ontbrak: de geestdrift. Men kon nu in zijn artikelen spoedig genoeg merken, dat op hem kon toegepast worden wat Mirabeau van Barnave getuigde: ‘Il n'y a pas de divinité en lui.’ De cynicus kwam duidelijk voor den dag. En is niet elke cynicus min of meer onbetrouwbaar, min of meer laf ook? Neen, het viel thans niet te ontkennen: er stak in Clémenceau noch een Mirabeau noch een Gambetta.

Georges smachtte naar een terugkeer in de politieke wereld. Daar was zijn atmosfeer.

Toen kwam de Dreyfus-affaire. Welke rol Clémenceau daarin gespeeld heeft, mag ik als algemeen bekend achten. Hij waschte zich weder schoon; zoo scheen het althans. In het dagblad ‘L'Aurore’ tastte hij het leger, de magistratuur, de regeering aan. Zijn polemieken waren als veldslagen. De verzoende kiezers, meenend, dat in Clémenceau weder de rechtschapen revolutionnair was ontwaakt, en nu voorgoed, vaardigden hem naar den Senaat af. De gekozene beloofde gouden bergen....

Helaas! de senator, later de minister en nu de almachtige president van den ministerraad - geen dier Clémenceau's is de revolutionnaire partij, is den Clémenceau van voorheen trouw gebleven. Hoe langer zoo meer heeft het gezag, de gezagsuitoefening dezen man bedwelmd. In elken cynicus steekt een heerschzuchtige. Clémenceau wil de onfeilbare alleenheerscher zijn. Een soort van Napoleon, zonder den náám van het keizerschap weliswaar - à la bonne heure! - maar ook zonder de gevaren en vermoeienissen van het slagveld. Zijn regeering is er een van machtsmisbruik en gewelddaden. Meer dan van eenigen anderen Franschen regeerder uit den nieuweren tijd is zijn tijdperk met bloed geteekend. ‘Gouverner, c'est prévoir.’ Clémenceau bekommert zich al bitter weinig om ‘prévoir.’ Regeeren schijnt zijns inziens te zijn: macht uitoefenen, spelen met gezag en macht.

De jongste bloedige gebeurtenissen ten opzichte van de stakers, te Villeneuve-Saint-Georges en Draveil, doen terecht twijfelen aan de echtheid van zijn vroeger revolutionnairschap en aan zijn gevoel van recht en billijkheid. Hij heeft, zooals een der socialisten opmerkte, de ‘grève générale’ willen omscheppen in een ‘crève générale’. Is dàt dezelfde man, die voorheen pleitte voor de amnestie aan de veroordeelden der Commune? Bah!

Wat een grijsaard! Hij baadt zich in

[p. 156]

weelde en genot, speelt met woorden - bij Voltaire! hij is nogal geestig - en met menschenlevens.... Vroeger moedigde hij de arbeiders tot den strijd om recht en een menschwaardig bestaan aan; thans laat hij er, zonder vorm van proces, door zijn soldaten op schieten! Het is een erbarmelijke ontaarding.

Indien er, onverhoopt, in de naaste toekomst een revolutie in Frankrijk mocht uitbreken, dan is daarvan voorzeker de grootste oorzaak de man, dien talloozen thans niet zonder reden ‘Clémenceau le Tueur’ plegen te noemen.

OTTO KNAAP.