De Hollandsche Lelie. Jaargang 22

Brieven uit het hooge Noorden.
door Maria Petrovna.
VII.

Niets verveelt zoo gauw, wanneer men als vreemdeling langen tijd in één plaats moet verblijven, als het hotel- en restauratieleven zelfs al zijn de eischen, die men daarbij stelt, bescheiden, zooals men van zelf in een stad als Archangel al doet: want al is zij uitgebreid en telt zij meer dan 24.000 inwoners - in veel opzichten is zij nog een kleine stad.

Dan is het een niet genoeg te waardeeren voorrecht, wanneer men in familiekringen wordt opgenomen op de gastvrije manier, die aan de Russen zoo eigen is. Merkwaardig genoeg, kan men ook hier weer zeggen: ‘les extrêmes se touchent’: evenals in Indië, het warme land, de gastvrijheid een algemeene deugd is, als vanzelf ontsproten uit de omstandigheden, dat dikwijls de bewoonde plaatsen op grooten afstand van elkander liggen, zoo is zij ook hier een kenmerkende eigenschap van de bewoners van het koude Noorden. Zij toch ook waren tot voor weinige jaren zoo volkomen geïsoleerd, zoo geheel van vlugge communicatie-middelen verstoken, dat bijv. een reis naar Petersburg minstens acht dagen duurde: de wegen waren zoo slecht, dat die tocht per wagen een ware marteling was, zoodat men dezen liefst per boot of 's winters per slede ondernam.

Sedert in 1897 de spoorlijn Wolga-Archangel geopend werd, is hierin natuurlijk groote verandering gekomen; al is er maar één komende en één gaande trein per dag, het is toch een geregelde verbinding met het centrum en steeds grooter wordt het aantal reizigers, dat hiervan gebruik maakt.

Maar den stempel van den ouden toestand vindt men hier toch nog in veel opzichten terug en deze zal ook vooreerst niet uitgewischt worden.

Gansch Archangel was vroeger min of meer één groote familie: vele inwoners waren aan elkaar verwant, want de huwelijken werden meestal onderling gesloten; tegen een vreemdeling, men mocht hem al gastvrij ontvangen, koesterde men argwaan en men zag niet gaarne, dat hij een Archangelsche tot vrouw kreeg. Laat ik er dadelijk bijvoegen, dat dit vooroordeel zelfs nu nog niet geheel overwonnen is.

Het echte familieleven bloeide hier dan ook welig op; elke gelegenheid werd aangegrepen om bij elkaar te komen en dan was een gezelschap 40 à 60 personen meer regel dan uitzondering. Het gevolg was, dat men zich ruime woningen bouwde, met vele en groote vertrekken, allen in elkaar loopend, en door breede vleugeldeuren eerder verbonden dan gescheiden, want deze deuren staan altijd open. De van hout opgetrokken huizen hebben meestal maar één verdieping, zijn flink hoog uit den grond opgebouwd met het oog op de dikke sneeuwlaag, die 's winters maandenlang den bodem bedekt, en staan allen vrij op een plaats, waarop zich dikwijls een stal en eenige nevengebouwen bevinden; het geheel is omgeven door een schutting of een dicht houten hek. Alleen midden in de stad vindt men eenige aan elkaar gebouwde huizen, waarin winkels gehouden worden terwijl verder alleen de officieele gebouwen van steen zijn opgetrokken.

Wat dadelijk treft in de woning eener gegoede familie is het streven naar veel licht en lucht, beiden ook al in verband met klimaat en legging van de plaats.

‘Wat zouden wij met onze kleine kinderen en onze oudjes moeten beginnen,’ zeide mij een dame ‘wanneer de felle koude hen weken lang het uitgaan belet, als zij niet in huis volop licht en lucht hadden; zij zouden ziek worden!’ Luchten in den vorm van open ramen, is 's winters vrijwel uitgesloten; de dubbele ramen kunnen slechts gedeeltelijk iets geopend worden, want anders zou de vorst in huis komen. Dit wekt nu wel in een Hollander de gedachte: ‘wat zal dat benauwd zijn!’ Maar men moet niet vergeten dat de ruimte der ineenloopende vertrekken zéér groot is, dat de tot aan het plafond ge-

[p. 157]

metselde kachels in de gangen met hout gestookt worden, waardoor nòch stof nòch aanslag of kolendamp ontstaat; bovendien zijn onze onpraktische, vastgespijkerde tapijten hier onbekend: de vloeren zijn òf geschilderd óf met parket belegd, terwijl de losse karpetten gemakkelijk opgenomen en buiten gereinigd kunnen worden, waardoor in de kamers ook al minder stof ontstaat. Bovendien is gewoonlijk in elk vertrek een ventilator aangebracht, zoo dat de temperatuur



heel aangenaam is, warm zonder benauwd te wezen.

Donkere, dikke gordijnen voor de ramen zijn hier een zoo goed als onbekende weelde en worden hoogstens als portières gebruikt; overal lichte, dunne voorhangsels, die het 's winters toch al schaarsche daglicht niet onderscheppen; als zomers het zonnetje wat al te brutaal zijn stralen naar binnen werpt, dan wordt zijn felle schijn getemperd door van buiten geplaatste schermen.

Het beste bewijs, dat in de vertrekken een gezonde atmosfeer heerscht, is naar mijn inzicht de uitstekende conditie, waarin zich de planten, die in geen kamer ontbreken, in 't algemeen verheugen. De meeste dames leggen zich met veel liefde toe op het kweeken van allerlei bloemen, terwijl de ruimte der vertrekken het mogelijk maakt overal standaards met groote palmen te plaatsen, waarbij die van een paar meter omtrek geen zeldzaamheid zijn.

Het zomerachtig aanzien der vertrekken in het algemeen heeft mij steeds sterk getroffen in tegenstelling met het typische winterbeeld, dat de omgeving daarbuiten maandenlang biedt; als geheel persoonlijke opvatting wil ik echter wel bekennen, dat ik ons Hollandsch interieur meestal intiemer, warmer van toon vind, meer gevoel verradend voor lijn en kleur, wat hier bij de meesten ontbreekt. De kunst, die bij ons hoe langer hoe meer plaats in het dagelijksch leven verovert, die haar veredelenden invloed ook in kleinere onderdeelen onzer omgeving doet gevoelen, is hier in dien zin nog een stiefkind in kleertjes van twijfelachtige schoonheid gestoken.

Het bewonen van zulke groote woningen brengt vanzelf het houden van grooter aantal dienstboden mede: in een huishouden met een paar kinderen bijv. zal men gewoonlijk vier vrouwelijke dienstboden vinden, terwijl er altijd ook een mannelijke is. Deze vervult de rol van koetsier, want het houden van paard en rijtuig wordt hier, evenals in Indië niet zoozeer als een luxe beschouwd, maar als een noodzakelijke behoefte door de groote afstanden van kantoor of fabriek buiten de stad en is daarom vrij algemeen. De koetsier zorgt verder voor het onderhoud van de plaats en het stoken van de kachels in huis, waarvoor hij ook het noodige hout moet rondbrengen. Dit stoken behoeft slecht één-hoogstens tweemaal per etmaal te gebeuren, want deze kachels zijn zóó ingericht, dat zij, wanneer het hout geheel is doorgebrand, worden afgesloten door een klep in den schoorsteen, waardoor men de afstralende

[p. 158]

warmte als het ware gevangen houdt: de gepleisterde steenen wanden worden sterk verhit en blijven, wanneer het buiten niet buitengewoon hard vriest, ongeveer 24 uur hun warmte behouden; de achterwand, die door de kamer loopt, deelt hieraan een aangename, gelijkmatige temperatuur mede.

De loonen van het dienstpersoneel zijn over het algemeen hooger dan bij ons: een keukenmeid verdient hier minstens f 150 - per jaar, de andere naar verhouding wat minder; maar daar ik bij ervaring weet, dat men hier meestal 1 Rbl (f 1.28) betaalt voor wat bij ons f 1 - kost, dan volgt hieruit, dat de financieele toestand der dienstboden daarom niet gunstiger is dan bij ons. Eigenaardig is het, dat er over en weer volstrekt geen verplichtende bepalingen bestaan omtrent dienstopzegging; als morgen het meisje een betere of voordeeligere betrekking weet, dan deelt zij kalm haar meesteres mede, dat zij den volgenden dag vertrekt, terwijl deze haar om welke reden ook bij den dag ontslaan kan! Voor het personeel wordt afzonderlijk middageten toebereid, dat meestal uit soep en treskà bestaat, de volksspijzen bij uitnemendheid, waaraan zij gewend zijn, de meisjes uit de omliggende dorpen, die in de stad een betrekking gevonden hebben.

Jammer genoeg speelt hier de drankzucht ook onder de vrouwelijke dienstboden een groote rol en het zijn vooral de keukenmeiden, die zich hieraan bezondigen; zoolang zij echter haar werk verrichten, neemt men er niet veel notitie van, want zij vinden het bovendien volkomen ongemotiveerd, wanneer men haar er een verwijt van maakt, als zij zich na volbrachten arbeid aan drank te buiten gaan!

Hoewel de meisjes uit het dorp zeer goed vatbaar zijn voor het aanleeren van eenige beschaving, blijven zij in veel opzichten haar eigenaardige opvattingen en gewoonten behouden. Zoo hoorde ik bijv. eens een dame haar keukenmeid verzoeken de eieren één Onze-Vader langer te koken - want dat was haar maatstaf, op de klok kijken kon het meisje niet. Een andere mevrouw, die met veel tegenwoordigheid van geest een kleinen binnenbrand had weten te blusschen, werd minder aangenaam verrast met een plas water haar door eene dienstbode in het gelaat geworpen; het was geheel te goeder trouw bedoeld om door een tegenschrik de kwade gevolgen van den eersten schrik te voorkomen. Heeft zulk een gedienstige geest geen water bij de hand, dan zal zij eenvoudig hetzelfde effect trachten te bereiken door U in het gezicht te spuwen, zooals ik dat op straat eens bij een ongeval met een rijtuig gebeuren zag! Dat zij, bij het uitbreken van een brand, er eerder aan zal denken met ikoon (heiligenbeeld) aan te komen dragen, om het vuur te bezweren, dan dadelijk op gewone wijze op redding bedacht te zijn, spreekt haast van zelf, want dat heeft zij in haar jeugd niet anders geleerd...

In het begin van mijn verblijf hier vroeg ik mijzelve wel eens af: ‘hoe kan men altijd maar onvoorbereid gereed zijn om onverwachts gasten te hebben?’ Maar wanneer men weet dat bij ieder huis een flinke ijskelder is, waarin van alles in voorraad gehouden wordt en dan bovendien een blik staat in de keuken, dan is het raadsel opgelost. In de keuken n.l. is behalve de pliete, een groote, gemetselde kookkachel, bovendien nog een zoogenaamde Russische oven, een soort bakkersoven; een paar maal in de week gestookt, behoudt deze uren lang zijn warmte en biedt een verbazende ruimte om brood, gebak en allerlei te bakken of warm te houden. Voor de bereiding der spijzen worden meest koper-vertinde pannen of aarden potten gebruikt. Heel typisch zijn een soort doozen van berkenbast, byrakami genaamd, waarmede allerlei inkoopen, zoowel van natte als van droge waar, gedaan worden. Zij worden door de boeren gemaakt, zijn meestal met naïve, bonte beschilderingen versierd en het deksel zoo goed, dat men het als handvat om de doos aan te dragen gebruiken kan.

Hoewel misschien minder dan 25 jaar geleden, komt men hier toch nog al dikwijls met groot gezelschap bij elkaar, terwijl bovendien de gastvrijheid medebrengt, dat vaak ook ongenoode gasten aan den maaltijd deelnemen. Het is wel opvallend, dat in gezelschap dames en heeren zich erg afscheiden, wat zelfs aan tafel merkbaar is, tenzij de gastvrouw van te voren anders bestemd heeft. In de clubs, maar ook ‘en famille’, vooral in echt Russischen kring, wordt veel kaart gespeeld en de Russin vooral is daarvan een hartstochtelijk liefhebster: is dit ook weer niet een Indisch trekje??

Voor jongelieden uit het buitenland, die meer houden van gezellig, huiselijk verkeer, dan van het jongezellenleven in clubs, enz. vind ik Archangel geen gunstige plaats: men is nog al exclusief, en wanneer een jongmensch zich heeft laten voorstellen, dan kan hij hoogstens met Nieuwjaar en met Paschen ongenood een visite maken, maar overigens is het geen ‘ton’ zoo uit eigen beweging eens ‘aan te kloppen,’ vooral niet, wanneer er jonge meisjes aan huis zijn! Men treft elkaar zoo nu en dan eens, op concert of uitvoering en een drukker verkeer bij het meisje aan huis is alleen dan gebruikelijk, wanneer de jonge man ‘ernstige bedoelingen’ heeft. Dit strenge decorum strookt niet geheel met sommige heel vrije opvattingen, die men in andere opzichten heeft in be-

[p. 159]

trekking tot het verkeer van jongelieden onderling; maar waar vindt men zulke tegenstrijdigheden niet? Heeft eenmaal, niettegenstaande vele moeilijkheden, de liefde haar pleit gewonnen en hebben de ouders een verloving toegestaan, dan volgt binnen betrekkelijk korten tijd het huwelijk, want een lang engagement is ook al weer niet gebruikelijk en het verbreken van deze verbintenis, die toch ten doel heeft elkaar nader te leeren kennen, is hier bijna iets ongehoords! Verder commentaar te geven, dat hier meer dan elders het huwelijk een loterij is, kan ik als overbodig beschouwen, zonder daarmede te willen beweren, dat daarin het aantal nieten hier grooter is: ‘le gros lot’ is toch eigenlijk overal voor slechts enkelen weggelegd.....