De Hollandsche Lelie. Jaargang 22

Boekbeschouwing.
(Naar aanleiding van het kind.)

De Heilige Erfenis, door Harold Gote, (uit het Zweedsch door F. de Ruijter) uitgever Gebr. Mooij - Ermelo.

Het huwelijksvraagstuk, door Gabriele Reuter, (uitgever Hollandia-drukkerij, Baarn).

Het heeft zijn goede reden, dat ik roman en brochure hier te samen noem, want beide handelen over hetzelfde onderwerp, en ik voeg er bij: het belangrijke van Harold Gote's verhaal zit 'm ook alléén in dat onderwerp, niet in de zeer middelmatige auteursbegaafdheid, waarmede het is te boek gesteld. 't Is uit dat oogpunt ook jammer, dat de Hollandsche uitgave - aangekondigd op nog al hoogdravende wijze, ‘dat dit een voor èlke vrouw interessant boek is, inzichten openend over vrije-liefde, vrouwenquaestie, etc, etc,’ - maar niet liever verscheen onder een meer passenden en meer de aandacht trekkenden titel dan De Heilige Erfenis. Zooiets als: Het kind der toekomst, Het huwelijk der toekomst, etc, etc, ware méér geweest overeenkomstig de eigenlijke bedoeling waarmee deze roman geschreven schijnt. De Heilige Erfenis, waarover het hier gaat, is de nalatenschap eener van de moderne vrouwenideeën doordrongen moeder aan haar kind, dat zij in hare denkbeelden opvoedde, zonder nochtans -, gebonden door omgeving en omstandigheden, - ooit een daadwerkelijk aandeel te nemen aan den strijd voor vrouwenrechten. Gevolg: Maria, de dochter, is een in theorie zeer flinke en onafhankelijk denkende vrouw, in de werkelijkheid van het leven echter deinst zij terug voor de consequenties van hare overtuigingen, welke zouden leiden tot meer beginsel-moed dan zij bezit. Als dus een rijke bankdirecteur haar, na den dood harer moeder, ten huwelijk vraagt; als haar vader, die haar in luxe opvoedde, maar haar geen middelen zal nalaten hare luxueuse smaken te blijven voldoen, haar aanmoedigt zulk een mooie partij aan te nemen, dan maakt ze zichzelve gemakshalve wijs voor haren aanstaanden bezitter ‘liefde’ te voelen, en ontdekt te laat, na het huwelijk, hare antipathie tegen hem, juist wat den intiemen omgang van man en vrouw aanbelangt. Had de auteur meer talent gehad dan waarover hij beschikt, hij had van dit alles een zeer boeiend en zeer pakkend geheel kunnen maken, in plaats daarvan vertelt hij zijn geschiedenis op een droge en omslachtige manier, waarin voelbaar is, hoe de idee, de tendenz, welke hem bezielt, bij hem vóórzit in zijn betoogtrant, veel meer dan de begeerte een goeden roman te scheppen. Die idee echter is wel der moeite waard er bij stil te staan, want zij raakt, gelijk ook Gabriele Reuter zoo juist zegt in hare brochure, datgene waarop alles aankomt: het kind. Maria namelijk begint van lieverlede de onwaardigheid van haar positie, van zich verkocht hebben, hoe langer hoe drukkender te voelen. Zij spreekt van echtscheiding tot haar neef, een advocaat, die in het verhaal het nuchter wereldsch gezond-verstand vertegenwoordigt, en hij weet haar te overreden in aller belang van een zoo opzienbarend iets als een echtscheiding af te zien, en zich te bepalen tot het ieder op zichzelf leven, met wederzijdsche toestemming, onder beëindiging van het intieme huwelijks-bestaan! In het begin, zich verlicht voelend, wanneer haar man, door neef ingelicht, berust in dezen toestand, opdat de schijn gered blijft, begint Maria weldra opnieuw te lijden onder een onwaardig bedrog als dit, waaraan zij, om

[p. 136]

een prettig, onbezorgd thuis te behouden, meedoet!

De ‘heilige erfenis’ harer theoretiseerende moeder spookt haar nu door het hoofd, en op dat critieke oogenblik begint tegelijkertijd de èchte liefde in haar hart te ontwaken! Een architect, dien zij reeds vóór haar huwelijk kende, en wiens bescheiden aanbidding haar toen gebrek aan passie scheen, komt opnieuw in haar leven. Zonder bedenken verklaart zij hem haar bereidwilligheid met hem mee te gaan, en haar man, met of zonder diens toestemming, te verlaten voor een nieuw leven. Alles moet echter eenige maanden wachten op de uitvoering, omdat de architect solliciteert om eene betrekking elders. Krijgt hij die, dan is hun finantieele toekomst, daar beide arm zijn, verzekerd! Reeds terstond echter geeft Maria hem haar lichaam, in meer dan één samenzijn, wat neef, de advocaat, misschien wel vermoedt, maar zonder er zich mee te bemoeien, omdat hij het opzienbarend slot, dat zich voorbereidt, niet vermoedt, en tevreden is als de wereld maar niet wordt gekend in zulke dingen! De benoeming komt inderdaad. Maria deelt onmiddellijk daarop aan haren man haar besluit mede hem te verlaten. Als hij zijn toestemming weigert, zegt zij dat ze zonder die zal gaan. Maar, terwijl ze bezig is tot dat doel haar koffers te pakken, komt men haar een nieuwtje, een vreeselijk ongeluk, vertellen! De architect, haar architect, is, door een bij het bouwen vallenden steen, inééns gedood! Het kind, dat zij onder het hart draagt, van hem, is dus vaderloos!

Onhandig, en slecht in elkaar gezet, als al deze toevalligheden bij elkaar zijn verzonnen, moeten zij blijkbaar alléén dienen, om ons te wijzen op de onoverkomelijke moeielijkheid, waarop de vrouw, die hare moderne vrijheidstheorieën in practijk wil brengen, stuit zoodra het geldt de onverzorgde toekomst van haar kind.

Ik zei het onlangs, in mijn bespreking van mevrouw Goekoop's jongste pennevrucht Lilia: het is heel aandoenlijk een roman te laten eindigen met eenige lieve phrasen der ongehuwde moeder aan het adres van haar ‘zon’, zijnde haar kind! Maar in het werkelijke leven is het de groote vraag, wat er van een uit louter egoïsme, voor eigen plezier, in het leven geschopt ‘zonnetje’ zal worden, later, indien het overal wordt teruggewezen en beleedigd en van zijn maatschappelijke voorrechten beroofd, alléén wegens zijn ‘onwettige’ geboorte! Men moge die dingen nog zoo bekrompen, nog zoo onrechtvaardig, nog zoo schijnheilig vinden - dat doe ik ook - maar men moet er, juist als men het kind liefheeft, toch mede rekening houden, in zijn toekomst-belang, daar, gelijk al Gabriele Reuter, zeer terecht opmerkt, ‘Binnen afzienbare tijden niet te denken schijnt aan de oprichting van den socialistischen staat, of wel van de anarchistische vrijwillige gemeenschap, terwijl de uitwendige vorm van het huwelijk, zijn grover omhulsel en schaal, juist zoo lang zullen blijven bestaan als het tegenwoordige staatseconomische en sociale leven zich staande weet te houden.’ Omdat deze toestand dus eenmaal bestaat, en waarschijnlijk nog lang zal blijven bestaan, mag men er zich niet afmaken met het zuiver egoïstisch zichzelve alléén bevredigen eener mevrouw Goekoop-Lilia, is het plicht, terwille van het kind, liever te huichelen, te offeren eigen onafhankelijkheid, dan het te laten lijden onder niet door hem-zelf gewilde wreede omstandigheden! Het is zeer wààr, zeer juist gezien, wat Harold Gote dan ook in den mond legt aan Maria, als zij, na de geboorte van haar jongen, accepteert den schijn dien haar man haar laat, - ter wille van zijn goeden naam en den haren, - alsof hij-zelf eigenlijk de vader ware:

‘Hoe kon mijne moeder zoo blind zijn voor de werkelijkheid! De “heilige erfenis” was werkelijk gemeend! Máár een vrouw kan niet waar zijn. Zij kan niet opgroeien tot een vrij en edel mensch. Zij heeft geen eigen grond, waarop zij kan wassen...’

Bitter maar wáár, ik herhaal het - ik, die zelve geleerd heb wat het is, zich te moeten vrijmaken - schilderen deze woorden vrouwenleven en vrouwenlot! Wie alleen door het leven gaat, wie, als vrouw, met moederinstinct en passie in zich, de kracht en den moed heeft toch onvruchtbaar te blijven, die kan zich een mate van duur betaalde vrijheid veroorloven, juist omdat ze offerde haar vrouwgeluk! Wie echter dat wil hebben, dat normale geluk, waarvoor wij vrouwen bestemd zijn, die is nooit vrij, kan het niet zijn, mag het niet zijn.. om het kind!

De schrijver heeft tusschen deze hoofdintrigue dóor nog een andere verwikkeld, die een andere zijde raakt van dezelfde quaestie. Een jonge luitenant, knap van uiterlijk, maar arm, zooals alle luitenants aller landen, begint een liaison met een onderwijzeres, óok een moderne-vrouw in den-

[p. 137]

zelfden zin als Maria, eene die éérlijk hare theorieën wil toepassen. Wetend dat haar luitenant te arm is om te trouwen, van hem oprecht houdend, geeft zij zich hem, volkomen bewust van wat zij doet, in mooie vrije-liefde! Maar de wereld is er gauw genoeg bij om dat mooie te bevuilen. Oom bankdirecteur, man van Maria, onderhoudt den neef-luitenant gedeeltelijk, met een toelage! Zoodra hij echter verneemt van het ‘schandaal’ (want dit óók is een onzer fraaie ‘fatsoen’-theorieën, dat een vrij-omgaan in liefde met een waarachtig-fatsoenlijk denkend meisje een schandaal heet, terwijl een dagelijksch scharrelen met deze en gene lichtekooi onopgemerkt voorbijgaat), haast hij zich neef door de oppermacht van het geld te dwingen tot een einde: Of, als het meisje fatsoenlijk is, een onmiddellijk huwelijk of, zoo niet, een breken met haar, van wege het opzienbarende van den toestand: een onwettig huishouden mèt kind! Toch houdt Anna, de onderwijzeres, den strijd nog vol! Alléén om haar mooie moderne onafhankelijkheidstheorieën is het haar te doen! Zij wil haar luitenant niet binden. Zij zelve zal haar kind onderhouden! En, hier opnieuw laat de schrijver ons dan zien het onoverkomelijke bezwaar van het kind! Want éénerzijds kan het ‘hoogstfatsoenlijke’ schoolbestuur -, waarvan méér dan één lid natuurlijk zelf allesbehalve zedelijk leeft, of heeft geleefd, - immers niet toestaan een onderwijzeres met een erkend onzedelijken levenswandel, een onwettig kind! Men dreigt dus met ontslag, en daarmede vervalt dan haar bron van inkomsten om haar kind te onderhouden, - om van haar zelve niet eens te spreken! Anderzijds echter wijst Oom-bank-directeur, dien het vóór alles te doen is, in àlle levensomstandigheden, om het ‘fatsoen’ te bewaren, haar op de gróóte voorrechten voor de toekomst van haar kind verbonden aan zijn invloedrijk ‘oom’-schap.

Trouwt zij wettig zijn neef, dan wordt haar kind zijn bloedverwant, dien hij zal vóórthelpen later, zooals hij nu den vader vóórthelpt, finantieel, en anderzins.

Trouwt zij echter niet, wat gaat háár onwettig kind dan hèm aan, den rijken, voornamen bankdirecteur? Dan draagt het niet zijn maar háár naam! Niet ééns dat zijn neef de vader is, kan zij bewijzen voor de wet!

Mag een moeder, die liefheeft, weigeren in te gaan op zulke practische gezegden, en die verwerpen ter wille van mooie theorieën, waaraan straks haar verlaten kind weinig heeft? Immers neen! Anna huwt dus den luitenant, voelt zich-zelve diep ongelukkig in zijn kring waarvoor zij niet past met haar geheel andere opvoeding, en door wien zij met den nek wordt aangezien! De liefde van haar man wordt door dien toestand niet grooter, maar verkoelt; de hare versterft geheel, hoe meer zij hem ziet van nabij. Haar eigen leven is gebroken! Maar, haar kind is gered van een toekomst van ellende! Zij moest zich offeren voor haar kind.

Het is inderdaad jammer, dat een boek, waarin zooveel wááars is gezegd zoo weinig treft, omdat de uitwerking van den roman zooveel te wenschen overlaat! Wat Gabriele Reuter, die wel romans kan maken, en goede ook, in hare brochure droog en zakelijk vertelt, ware misschien aan háár pen beter toebetrouwd geweest in dien verhaal-vorm dien Harold Gote zich koos, terwijl déze zijnerzijds zich even goed, ja misschien beter, had kunnen bepalen tot den brochure-betoogtrant. In de hoofdzaak zijn beide het eens: ‘De mannen verlangen vrijheid en de vrouwen verlangen vrijheid’ - zegt Gabriele Reuter. ‘En voor beiden stelt zich plotseling het kind, en zegt: Weet gij lieden dan niet, dat dit is mijn eeuw? En hoe zal ik tot mijn recht komen, als ieder van U beiden slechts aan zichzelve denkt!’ En enkele regels verder: ‘Ik zie slechts, dat bij al die pogingen tot zulke groote veranderingen den man het genot zal ten deel vallen, de vrouw echter de kosten voor haar rekening zal krijgen’. -

In dat zinnetje legt Gabriele Reuter, zelve een ongehuwde moeder, een véél vooruitstrevender vrouw dan ik, precies dezelfde overtuiging neer, die óók ik herhaaldelijk uitsprak, als ik mij uitlaat over vrije-liefde theorieën: Voor ons vrouwen-zelve zal die toekomst volstrekt geen verbetering brengen! Integendeel!

Het doet goed, wanneer, bij al het onrijpe en dwaze, dat moderne voorvechters ten papiere brengen, of uitkakelen, óók stemmen opgaan, uit het kamp zelf der vooruitstrevenden, welke de zaak ernstig, met inzicht, onpartijdig, beschouwen! Niemand zal noch Harold Gote noch Gabriele Reuter durven ontzeggen, dat zij baanbrekers zijn, ‘nieuwe’ menschen, en allerminst behooren tot de conservatieven inzake de vrouwen- en de liefde-questie. Maar zij doen -, wat zoo weinigen onder ons doen, tot wèlke richting ook zij behooren, - zij denken na, onafhankelijk, en daarom doorzien zij de diepere zijden van een vraagstuk, inplaats van alléén te blijven

[p. 138]

stilstaan aan de oppervlakte. Gabriele Reuter is eene door het leven gerijpte; zij was bijna dertig toen haar kind werd geboren, dat haar maakte tot een uitgeworpene uit haar deftigen en zeer orthodoxen kring! Zij heeft zich door haar romans, haren werkkring, haar leven, haar onafhankelijkheid, een recht verworven tot mééspreken over vrouwenlot, en daarom doet uit hààr pen een ironische opmerking als de onderstaande dubbel wààr en wélverdiend aan:

‘En toch wil elk zestienjarig bakvischje in onzen tijd vóór alles 'n “persoonlijkheid” worden, en doet haar best, ter bereiking van dit doel, alle moderne machtspreuken zoo juist mogelijk na te praten, en haar leven precies zoo in te richten, zooals deze dooddoeners zulks voorschrijven!

Zooals 'n twintig jaar geleden de ongelukkige liefde tot den man, zoo maakt in onzen tijd de ongelukkige liefde tot de kunst onze meisjes bloed-arm en zenuwachtig. Hebben zij dan in haar huwelijk geen tijd meer om haar talentjes de gewenschte eer te bewijzen, dan is iets bizonderkostelijks teloor gegaan, en tweemaal daags is 't des echtgenoots plicht om zijn excuses te maken. De wereld is een “persoonlijkheid” minder rijk!

De jonge meisjes en vrouwen -, ook zulken die moeder natuur heeft begiftigd met dezen zoo heerlijk harmonischen aanleg, - trachten met alle geweld zich den schijn te geven van te zijn levensmoe, excentriek, demonisch, en dat alleen, omdat zij deze absurditeiten verwarren met Individualiteit en Geestelijk kunnen. En óók, - omdat zij, den prikkelbehoeftigen mannen zóó-zich toonend, interessanter voorkomen.’

Is dit laatste zinnetje niet vlijmend-scherp? De ‘vergeestelijkte’ dames kunnen het in den zak steken! Bij alle verschil zijn Gabriele Reuter en ik geestverwanten! Elke jonge vrouw, elken opvoeder van jonge meisjes vooral, zij haar brochure ter lezing en overdenking aanbevolen!

ANNA DE SAVORNIN LOHMAN.