De Hollandsche Lelie. Jaargang 21

[p. 821]

Brieven uit het hooge Noorden.
door Maria Petrovna.

IV.

Het lijkt mij wel interessant een en ander over een begrafenis te vertellen, zooals ik die dezen winter zag en wel als type van de hier gebruikelijke wijze onder de Russen mag aannemen.

Reeds 's morgens vroeg werd de geheele weg, dien de lijkstoet zou afleggen, bestrooid met sparretakjes, die zich frisch op de witte sneeuw afteekenden. Is dit een zinnebeeld, vroeg ik mij af, dat deze laatste tocht een zegetocht is na volbrachten strijd op aarde of geschiedt deze hulde alleen uit eerbied voor den dood?....

Von dem Dome, schwer und bang
Tönt der Glocke Grabgesang!

Dit was het teeken, dat de stoet het sterfhuis verliet, om zich allereerst naar de kerk te begeven, waar een plechtige lijkdienst gehouden werd. Onder klokgelui stelde de stoet zich weer in beweging en schreed langzaam door de hoofdstraat naar het kerkhof. De Russische doodenakker ligt binnen de muren van het klooster, even buiten de stad, terwijl de Duitsche begraafplaats aan de tegenovergestelde zijde ligt (Het Duitsche element is in Archangel tamelijk sterk vertegenwoordigd en heeft ook een eigen kerkgebouw, waar geregeld door een Luthersch predikant godsdienstoefening gehouden wordt).

Voorop ging langzaam een jonge man, blootshoofds met in de opgeheven handen de ikom, de omlijste beeltenis van een Heilige, waarvan de gouden dekplaat in het zonlicht glinsterde. Dan volgden de priesters in geel damast statiegewaad met den mijter op het hoofd; hun aantal wisselt af naarmate de maatschappelijke positie van den doode en - de financieele vergoeding voor de plechtigheid aan de kerk! Aan de kerk, die toch overal leeraart, dat alle menschen broeders zijn! Maar de dood, die toch alles nivelleert, kan blijkbaar nergens dergelijke inconsequenties overwinnen; men vindt ze over den heelen aardbol terug, niet waar?

Nu volgden de zangers, die onder het langzaam voortschuifelen hun religieuse liederen verhieven, wier klagende klanken al van verre het oor getroffen hadden als een plechtig rhythmus, waarop de stoet kwam aangolven.

Achter hen droegen acht mannen het prismavormig deksel van de lijkkist, bedekt met een geel damast kleed, waarop eenige kransen rustten, dadelijk gevolgd door de dragers van vele andere takken en kransen van kunstbloemen en immortellen.

En toen, ook op de schouders gedragen, volgde de lijkkist, waarin de doode alleen aan het gezicht onttrokken was door een zijden kleed, dat echter gedeeltelijk de vormen verried, wat wel een vreemden indruk maakte, als men dit voor 't eerst ziet.

Statig stapten daarachter de vier zwartgeschabrakte paarden, die de eigenlijke lijkkoets trokken, welke op een hoog onderstel op een slede rustte en alleen voor de staatsie meereed; naast elk paard een ‘aanspreker’, die evenals de koetsier in hun wijde mantels, met de ouderwetsche, breedgerande hooge hoeden, mij veel deden denken aan sinjeurs uit den tijd onzer vaderen.

Achter de koets kwamen te voet vele familieleden en belangstellenden, zoowel dames als heeren, de laatsten allen blootshoofds, wat mij in die strenge koude een bedenkelijk eerbetoon aan den overledene toescheen; en de stoet werd gesloten door een lange rij eigenen huursleden, die straks de belangstellenden van het kerkhof zouden terugbrengen.

Op de begraafplaats werd weer een lijkdienst gehouden; bij de groeve nam men het kleed van de kist en, met een laatsten groet van de nabestaanden, werd deze met het deksel gesloten en aan den schoot der aarde toevertrouwd.

Het kleed, dat den doode bedekte, wordt soms bij vermogende lieden van kostbare stof als zijde of goudbrokaat vervaardigd en na de plechtigheid als een geschenk aan de kerk afgestaan.

Dat de kerk een gewichtigen rol in het leven van den Rus speelt, is voortdurend in het dagelijksch leven merkbaar: hoe mechanisch sommige plichten en ceremoniën soms vervuld worden, komt daarbij vaak aan den dag.

Bij het voorbijgaan van een kerkgebouw ontbloot de Rus het hoofd en maakt het teeken van het kruis: ditzelfde doet hij ook voor den maaltijd: maar wat te denken, wanneer men een mensch zich ziet bedrinken en hij bij elk glas dit heilig teeken maakt?!

De drankduivel viert hier maar al te dikwijls zijn bacchanaliën en het middel om dit tegen te gaan, schijnt nog niet gevonden

[p. 822]

te zijn. Wel heeft de Staat bedoeld het gebruik te beperken door den verkoop van alcohol te monopoliseeren en deze bij den verkoop in 't klein niet meer per glas, maar alleen per flesch verkrijgbaar te stellen, terwijl de winkel slechts een paar uur per dag voor den verkoop geopend wordt. Maar wat gebeurt nu? Lang vóór de opening staat al een dichte drom mannen en vrouwen gereed den winkel binnen te stormen, wat soms niet zonder gevecht en geschreeuw afloopt; dan komen zij er even uit, de vodkaflesch in de hand, soms al met een glans van vóórgenot op het gelaat; een slag tegen de ziel van de flesch, de kurk springt er af en het drinkgelag begint op de straat! Heel veel



notitie wordt er hier overigens niet van genomen en het geval moet al heel ernstig zijn eer de gorodovoi (garde-orie, politieagent) het noodig oordeelt zulk een mensch-dier te verwijderen. Het aantal heel- en halfbeschonkenen is dan soms ook groot en vooral Zaterdags of op den vooravond van een feestdag bieden de smalle trottoirs aan vele zwaaiende voetgangers geen voldoende breedte! Niet zelden roepen zij een isvostchik (huurkoetsier) aan, die soms ook al niet heel statig meer op den bok zit, en zoo slingert dan deze heele groep, waarvan het arme soms droevig misbruikte paard ons medelijden wekt, van links naar rechts de straat af, wat niet altijd zonder ongeval afloopt.

Als een bewijs, hoe weinig gevoel de Rus voor het onteerende van de dronkenschap heeft, mag wel gelden, dat hij het zich als een onderscheiding toerekent, wanneer de geestelijke, die altijd tegenwoordig moet zijn bij de inwijding van een nieuwe fabriek of andere dergelijke plechtigheid, zich niet ontziet bij het daarop volgend feestmaal in ‘kennelijken staat’ te geraken! Honi soit qui mal y pense!

Eigenlijk zijn hier de priesters, vooral die van lagere orde, beklagenswaardige menschen; door hun ambt verplicht te huwen, worden zij zoo slechtgesalarieerd, dat zij er met hun gezin onmogelijk van kunnen leven en er dus op uit moeten zijn op allerlei manieren bijverdienste te maken. Zij laten zich dan ook voor alles extra betalen: voor doop, ziekenbezoek, bediening sacrament aan stervenden, zegening der woningen met het Paaschfeest, in het kort voor alles en zij weten wel hun kudde te overreden, dat zulke plechtigheden en vele anderen noodzakelijk zijn, zoodat ook de armste daarvoor nog zijn penningske offert. Dat het in hun belang is het bijgeloof te versterken is duidelijk en ik geloof niet, dat daarin gemakkelijk verlichting zal doorbreken voor het Russische volk.

Natuurlijk mag men niet generaliseeren, alsof er onder deze popen volstrekt geen achtenswaardige mannen zijn: maar over het algemeen staat het peil niet heel hoog. Het is dan ook alleen wanneer zij in functie zijn, als dienaren van de Kerk, dat hun eerbied

[p. 823]

betoond wordt: daarbuiten worden zij met niet de minste onderscheiding behandeld. De Kerk zelve, dat is het middenpunt van vereering, daaraan wordt alles geofferd, aan haar worden schatten besteed, waarvan zeker haar dienaren der lagere orden wel wat ruimer hun deel mochten hebben: zij kunnen toch niet alleen van geestelijke gaven leven, maar hebben evenzeer hun stoffelijk lichaam te onderhouden!

De priesters der hoogere orden zijn in veel beter conditie: zij hebben niet alleen een voldoende inkomen, maar onder de bisschoppen zijn vele, die men gerust tot ‘les grands de la terre’ (ik bedoel in stoffelijken zin) kan rekenen. Die, welke hier in Archangel aan



het hoofd staat, is een waar despoot: hij regeert als een echt autocraat en allen beven al voor zijn blik alleen.

Onverbiddelijk verbant hij elken pope, die hem niet stipt gehoorzaamt of op andere wijze lastig is en in hem stroomt zeker meer van het oude czarenbloed van een Iwan den Verschrikkelijken, dan dat van een dienaar van het Evangelie der liefde van Christus.

Behalve die van andere kerkgenootschappen, zijn hier minstens acht Grieksch-Orthodoxe kerken, niet medegerekend de kapellen van bizondere inrichtingen.

De voornaamste daaronder is de Kathedraal, waarvoor Peter de Groote zelf de plaats heeft aangewezen. Deze waarlijk groote keizer, die zóóveel voor Rusland gedaan heeft, woonde driemaal, in de jaren 1693, 1694 en 1702, geruimen tijd in Archangel in een onaanzienlijk, klein huisje aan den hoogen oever van de Dwina. Dit huisje bevat een vijftal vertrekken, waarvan de zoldering zóó laag is, dat men er met de hand gemakkelijk aan reiken kan, terwijl de tusschendeuren zeker niet hooger dan 1.50 Meter zijn. Het is nu geheel omgeven door een ander houten gebouwtje om het voor verval te behoeden en voor het nageslacht te bewaren, zeer zeker ook als een bewijs van de bescheiden eischen, die deze ondernemende vorst aan zijn materieele behoeften stelde.

Zelfs het feit op zich zelf, dat hij de reis hierheen ondernam, pleit daar reeds voor; in die dagen, toen er nog bijna geen wegen bestonden, was een reis naar Archangel een tocht zoo vol ongemak en gevaar, dat een verwijfd vorst dien zeker nooit zou ondernomen hebben.

Hij liet op de scheepswerf te Solombal, nu Archangel's voorstad, vele schepen bouwen en was stellig van plan Archangel tot de eerste havenstad van zijn rijk te maken, welk plan later na zijn stichting van St. Petersburg wel wat verflauwde. Persoonlijk begeleidde hij met zijn oorlogschepen buitenlandsche koopvaardijvaarders in de Witte Zee om ze tegen de Zweden te beschermen en zoodoende de scheepvaart hierheen aan te moedigen.

En hij deed nog meer voor het Noorden:

[p. 824]

in Holmagor importeerde hij Hollandsch vee, waarmede zeer gelukkig gefokt werd en men ziet daar nu nog mooie, groote koeien in tegenstelling met het vee van Midden-Rusland, dat klein en schraal is.

Ook de windmolens, zij het dan ook in eenigszins gewijzigden vorm, die hier overal in de buurt tot Wologda toe oprijzen, zijn door den grooten Peter, na zijn verblijf in Holland, ingevoerd.

De Kathedraal, zooals ik reeds zeide op zijn aanwijzing gesticht, is een massief gebouw, met afzonderlijken klokkentoren, zooals trouwens alle Russische kerken hier hebben; zij is van buiten bepleisterd, de vijf koepeldaken zijn blauw met gouden sterren



bezaaid, terwijl de geheel vergulde toppen elk een dubbelkruis dragen; twee groote frescoschilderingen, voorstellingen van een der wonderdaden van den Aartsengel Michaël (Archangel's beschermheilige) en van de verschijning van drie Engelen aan Abraham, sieren den oostelijken gevel van het gebouw. Het bestaat uit twee verdiepingen: de benedenverdieping, wier zoldering slechts tot boven de onderste rij vensters reikt en met haar gewelven den indruk van een crijpt maakt, wordt als winterkerk gebruikt, daar zij zelfs in de strengste koude voldoende verwarmd kan worden; de bovenverdieping, die veel hooger en ook rijker versierd is, dient tot zomerkerk. Op de breede trap, die naar boven leidt, staan drie kanonnen, door Peter I bij Archangel veroverd van Zweedsche fregatten en in 1701 door hem aan bisschop Athanatius geschonken. De kerk binnentredend, trekt aan de rechterwand een verguld baldakijn de aandacht, waaronder zich een 4 Meter hoog, ruw bewerkt houten kruis verheft, door Peter den Grooten zelf tijdens zijn verblijf in Archangel vervaardigd als herinnering aan zijn redding in een storm bij Unski-Horn; hij had het geschonken aan het Pertomniskische Klooster, doch met toestemming van Keizer Alexander I, die Archangel in 1819 bezocht, werd het naar de Kathedraal overgebracht. Boven het kruis heeft Peter zelf het volgende Hollandsche opschrift geplaatst: ‘Dat Kruus maken kaptein Piter van a. Chr. 1694.’

Eigenaardig is het in de ruimte achter het altaar, waar de priestergewaden bewaard worden, twee oud-Hollandsche kasten te zien staan, prachtstukken van beeldhouwwerk met bijbelsche voorstellingen, terwijl een zoogenaamd staand-horloge de herinnering aan Oud-Holland nog versterkt.

In het midden der kerk bevindt zich een met rood bekleede vorstelijke zetel, waarvan keizer Alexander II bij zijn bezoek aan Archangel in 1858 gebruik gemaakt heeft, van welk bezoek een gedenkplaat melding maakt.

Sedert heeft geen czarenvoet deze stad meer betreden, eenmaal de uitverkorene van den grooten Peter I. Toch gaat zij zeker nog een groote toekomst tegemoet en zal voor

[p. 825]

het rijk steeds meer een haven van groote beteekenis worden, vooral nu er ernstig plannen beraamd worden, haar weer te verbeteren en door uitbaggering tot een haven eerste klasse te maken, d.w.z. toegankelijk voor schepen van den grootsten diepgang, terwijl ook allerlei plannen voor nieuwe spoorverbindingen hoe langer hoe meer vasten vorm gaan aannemen.