De Hollandsche Lelie. Jaargang 21

Het sterkst
naar het Deensch van Herman Bang.

V. (Vervolg en slot van No. 42.)

‘Op, op!’ gilde de directeur, en het scherm rolde op en neer.

‘Op! Op!’ riep hij en kuste mij op eens op beide wangen - en nog eens, tot hij plotseling van de coulissen waar wij stonden naar het tooneel gilde:

‘Weg - allée weg -’ gilde hij tegen Crangier. En ik zag den man, die voortdurend onder de andere acteurs stond naast Rakel, naast het bed van de moeder, zijn rug buigen, in elkaar kruipen als onder een zweepslag en als een blinde met de handen voor zich uit - weggaan.

‘Crangier, Crangier,’ riep ik - - maar hij hoorde het niet.

‘Op, op!’ gilde de directeur.

Het scherm ging op en 't applaus nam toe.

‘Kom, kom’, zeide de directeur en terwijl hij van vreugde zoo hard liep als hij maar kon, zeide hij lachend:

‘Ja, beste als we het eerste tooneel maar konden weglaten.’

In het eerste tooneel van de tweede acte was Crangier voornamelijk aan 't woord. Hij begint de acte - - en hij is alleen, als hij begint.

Ik drukte den nagel van mijn wijsvinger in mijn duim, maar zeide kalm:

‘Waarom?’ terwijl hij door bleef lachen.

‘Enfin’, zeide hij, ‘de Augaren mogen wel glimlachen.’ Onderwijl deed hij de ijzeren deur naar de trap open, waar een paar dikke armen zich om zijn hals slingerden en er daarna twee tooneelkussen op zijn wangen klonken. ‘Vriend, vrìend, - wat een triomf...’

Het was Blanche Pierson, die rood van al de poeder en hevig geregen in haar roze japon (het had er veel van of ze in maskerade costuum was) iedereen omhelsde, terwijl een klein heertje, niet grooter dan zóo, als een vroolijk hondje achter haar aanliep en zich in haar rokken verstopte.

‘Oh, c'est beau - mon cher - c'est étrange.’

Wij kwamen niet vooruit. De heele trap gonsde, terwijl dames, met den sleep over de armen, geduwd en gedrongen werden en de heeren boven en beneden over hun schouders elkaar toeriepen en met hun klak waaiden - en Björnson's vreemde namen, Sang en Bratt, als pistoolschoten door het zingend lawaai heenklonken en éen woord over aller lippen klonk:

‘Etrange, étrange.’

Toen zag ik plotseling Réjane, Gabrielle Réjane midden op de trap - gedécolteerd, met trillende neusvleugels, opgewonden als een racer, die de bel van de jury hoort... Zij liet voortdurend haar glinsterende vingers

[p. 699]

door het roode haar glijden. En ik zag twee Japanners, met hun ronde monden open van verbazing, - die in hun zwart gekleede jassen twee uitroepingsteekens geleken te midden van al het gewemel door damesrokken omringd - toen Robert Rumières mij met zijn linker, bevende hand bij den pols greep:

‘Etrange, étrange.’

Hij boog zich naar mijn oor en fluisterde haastig:

‘'t Is een triomf - maar moet hij nog meer zeggen?’

‘Wie? (ik wist heel goed wien hij meende.)

‘Hij - Elias - hij is gek.’

‘Crangier.’

En hij - de schilder, ik ben zijn naam vergeten, hij die de nieuwe kerkruiten in Reims geschilderd heeft, hij had 't gehoord, keerde zich naar mij toe en zeide:

‘Ja, beste - de krankzinnigheid straalt hem de oogen uit.’

‘Ja,’ fluisterde Rumières, die mijn pols niet losgelaten had: ‘Die Crangier is gek. Ik zou hem kunnen vermoorden.’

Toen zeide ik - hoe durfde ik? Ik weet 't zelf niet, maar ik durfde dus, ik speelde mijn kaart uit en zeide:

‘Ik vind Crangier de beste.’

‘De beste -?’ Robert beet het woord door en terwijl ik mijn klak tegen mijn been drukte, zoodat de veeren bogen als een riet, zeide ik luider, zoo luid dat iedereen 't hooren kon en boven alle andere stemmen uit:

‘Ja, Crangier is ontegenzeggelijk de beste.’

Allen hadden 't gehoord en 't was of 't een seconde stil werd, terwijl twintig of dertig gezichten zich naar mij toewendden - en ik voortdurend mijn hoed tegen mijn been drukte en van den een naar den ander keek... die gezichten rondom me, zal ik nooit vergeten. En ik zeide tegen me zelf: Zou 't je lukken? Kan je ook het gezond verstand verstikken?

Tot ik weer luid zeide:

‘Ja, Crangier staat zeker het dichtst bij de Scandinavische opvatting.’

‘Waar moet je heen?’ zeide Rumières.

‘Naar 't tooneel.’

En ik baande me een weg over zeven slepen en voorbij vijf kritici en ik hoorde twee heeren lachen: Ah, Crangier - en werkte me verder door de menschen heen, de trap op als een slaapwandelaar die op een dakgoot loopt, tot ik op eens Mevrouw Morgenstjerne vlak voor mij zag in haar gouden mantel en haar mij hoorde toefluisteren:

‘Het loopt mis - vermoord dien ezel.’

Ik knikte alleen en opende de ijzeren deur, die ik eindelijk bereikt had. Ik ging naar de gang en klopte op Crangier's deur:

‘Crangier, Crangier.’ -

Niemand antwoordde.

‘Crangier, Crangier,’ klopte ik weer zonder dat de man antwoordde. Toen ging ik binnen.

De Scandinaaf zweeg even en toen hij weer begon, sprak hij alsof hij in ieder woord beet:

‘Hij lag op den grond uitgestrekt, dwars op den grond.

Ik wilde hem roepen, maar kon niet. Ik ging op mijn knieën voor hem liggen, op mijn knieën: “Crangier, Crangier.”

Neen - hij was bewusteloos.

Het schuim stond op zijn lippen en ik greep hem bij zijn hoekige schouders: “Crangier, Crangier.”

Neen, hij was bewusteloos.

Ik lichtte zijn bovenlichaam op en liet 't weer op den grond vallen:

“Crangier, Crangier.”

Neen, hij was bewusteloos. Geheel bewusteloos.

Toen stond ik op.

Al was hij dood - op moet hij. Hij moet bijgebracht worden, die jongen zal den boel niet bederven. Hij moet naar 't tooneel. Hij moet spelen.

Ik wil triomfeeren.

Ja, dat zeide ik. Nu loog ik niet. Ik wist waarom ik handelde en waarom ik gehandeld had. Nu wist ik 't.’

Hij drukte zijn handen tegen den kant van de tafel en vervolgde haastiger:

‘Het was een kwestie van een paar minuten. Over acht minuten moest 't scherm op. Gedurende die minuten handelde ik even klaar als een moordenaar, die nooit ondekt kan worden.

Ik draaide den sleutel om en ging aan zijn voeten staan.

‘Crangier,’ riep ik weer, ‘Crangier’ - en ik riep zoo duidelijk als men een lijk zou roepen, terwijl ik mijn oogen niet van zijn gezicht afhield.

‘Crangier.’

Hij verroerde zich niet.

Ik boog voorover en hief zijn handen op en hield die tusschen de mijne:

‘Crangier.’

‘Luister, luister.’

‘Crangier.’

[p. 700]

Ja, zijn gezicht begon te trillen - o, hij ontwaakt.

Hij sterft - maar ontwaken zal hij.

‘Crangier.’

Ik zag, dat hij hoorde en zijn lippen bewegen wilde - en terwijl ik me geheel over hem heen boog met een uiterste wilsinspanning, zoodat ik zijn levenloos lichaam bijna geheel met 't mijne bedekte, herhaalde ik:

‘Crangier.’

‘Ik ben 't.’

‘Hoor je Crangier, ik ben 't.’

En terwijl ik mijn gezicht een centimeter van 't zijne afhield, sloeg hij zijne oogen op. (Het gelukt, 't gelukt, zeide ik).

‘Crangier - ken je me? Ik ben 't.’

Er gingen een paar trekkingen, laatste stuiptrekkingen van een stervende gelijk, door zijn uitgemergeld lichaam.

‘Ja,’ fluisterde hij.

‘Sta dan op,’ zeide ik, terwijl ik zelf opstond.

‘Sta op,’ (mijn oogen namen zijn heele gezicht in zich op). ‘Het is tijd.’

Hij stond op.

‘Ga zitten,’ zei ik.

En hij ging zitten.

‘Hoor je wat ik zeg?’ zeide ik, terwijl ik voor hem staan bleef.

Zijn blik doorboorde den mijne.

‘Ja, ik hoor 't.’

‘En versta je me?’

Hij strekte zijn hand uit naar den rand van de tafel alsof hij zich er aan steunen wilde.

‘Ja, ik versta u.’

‘Beheersch je dan, doe je geweld aan,’ zeide ik steeds op dezelfde wijze:

‘Je moet de tweede acte spelen.’

‘Ja, nu.’

En nog harder zeide ik:

‘En je was onmogelijk in de eerste.’

Zijn lichaam trilde:

‘Ja,’ zeide hij.

Hij sprak als een bedelaar, ja, als een bedelaar dien ik dikwijls in de rue Lacepède gezien had bij de poort van 't huis van een van mijn vrienden.

‘Want ik zag u niet.’

‘Dat is waar,’ zeide ik. ‘Ik was heengegaan - 't was mijn schuld.’

En terwijl ìk plotseling mijn stem veranderde en mijn hand over zijn haar liet gaan, zeide ik:

‘Het was mijn schuld, beste Marcel, 't was mijn schuld.’

‘Ach neen, ach neen, 't was de mijne. Ik had er de kracht niet toe,’ fluisterde hij en hij hield zijn hoofd naar achteren als om dichter bij me te komen: ‘u bent zoo goed voor me.’

Ik zag mijn eigen glimlach in den spiegel, terwijl ik over zijn haar bleef strijken.

‘Kom, kom,’ zeide ik en ik bleef hem liefkoozen, terwijl Crangier zijn oogen gesloten had:

‘Uw hand verzacht,’ zeide hij, ‘'t is of die me weer levend maakt.’

‘Vindt je?’ zeide ik streelend, met dezelfde stem, terwijl ik mijn oogen niet van den spiegel afhield - ik wilde en moest mezelf zien, wilde zien hoe ik er uitzag terwijl ik iemand vermoordde.

‘Zeg nu je rol op,’ zeide ik.

Crangier opende zijn oogen:

‘Ja,’ en terwijl de aderen op zijn bevende slapen opzwollen, zeide hij zijn rol op onder een laatste krachtsinspanning, letter voor letter, woord voor woord - terwijl ik mijn oogen strak op de zijne gericht hield.

‘Goed, goed.’

‘Nu was er ook leven in je oogen.’

‘Werkelijk? Dank u.’

‘Maak je nu klaar.’

‘U gaat toch niet weg,’ zeide hij, terwijl hij zich angstig omwendde.

‘Neen,’ antwoordde ik, terwijl ik dacht: Wees maar gerust, ik zal je waarachtig niet meer los laten.

‘Dank u - wat bent u toch goed.’

Hij wilde opstaan om iets te krijgen, maar kon niet, zijn voeten konden hem niet dragen.

‘Ik heb geen kracht meer,’ zeide hij, door een nieuwen angst overweldigd.

‘Wacht even,’ zeide ik, opende de deur en riep een knecht.

‘Breng me mijn champagne,’ zeide ik en terwijl we wachtten hield ik Crangier's hand vast, die trilde als 't lichaam van een verschrikt vogeltje.

‘Je moet een glas champagne drinken, dat zal je versterken.’ De knecht kwam terug en achter de deur, die ik hem versperde, zeide hij, terwijl hij mij de flesch en een glas aangaf:

‘De regisseur vraagt of er begonnen kan worden.’

Ik haalde mijn horloge te voorschijn en op een toon alsof 't er alleen op aan kwam de lengte van de voorstelling uit te rekenen, antwoordde ik:

‘Over twee minuten.’

[p. 701]

‘Drink nu,’ zeide ik, terwijl ik 't glas vol schonk.

Hij zette even zijn lippen aan 't glas, terwijl de electrische bellen weerklonken.

‘Nog wat,’ zeide ik. Hij dronk weer en met een blik op den gelen wijn zeide hij glimlachend:

‘Moeder heeft altijd gezegd dat wijn vergift was om me van den drank te houden.

Dank u.’

‘Nog wat.’

‘Misschien is 't ook wel vergift,’ zeide ik, terwijl ik mezelf in den spiegel bekeek.

Hij dronk weer.

‘Zoo - haast je nu.’

Hij maakte zich gereed. Er was voortdurend dezelfde glans in zijn oogen als te voren - de ware.

‘Kom nu,’ zeide ik.

Hij stond op en ik volgde. Hij liep kaarsrecht. Hij ging 't tooneel op en onderzocht de leuning waartegen hij leunen moet.

‘Daar sta ìk,’ zeide ik en wees naar mijn plaats - vijf el van hem af.

‘Dank u,’ zeide hij, met een blik alsof hij de schreden die ons scheidden meten wilde.

‘Ziezoo, Crangier,’ zeide ik en liet een laatste maal mijn hand over zijn haar glijden. Hij greep die met de zijne, die koud was als staal en met een glimlach - vaag als die van een klein kind - zeide hij:

‘O, meester ik heb een gevoel alsof ik sterven moet. Maar - en hij deed zich weer geweld aan - nu kan ik.’ De regisseur kwam naar ons toe met zijn horloge in zijn hand.

‘Het scherm kan op,’ zeide ik.

Crangier leunde tegen de leuning en knikte me toe - kort en beslist... O - zóo had ik nog eens iemand zien knikken, Emile Henry toen hij naar de guillotine ging.

Het scherm was op en op 't zelfde oogenblik steeg er een verwarde onrust uit de zaal op - en klonk een geschraap, een versmoord lachen: Zij hadden Crangier gezien - en de onrust werd door een sst! sst! gedempt.

Dat zijn degenen die gehoord hebben van de Scandinavische opvatting, dacht ik in me zelf.

En Crangier sprak en acteerde en was - hij was Elias de zoon van Sang.’

De Scandinaaf zweeg. De zweetdroppels parelden op zijn voorhoofd alsof hij op datzelfde oogenblik een ander en onmachtig lichaam met zijn wil en zijn ziel moest beheerschen.

François Carville leunde met zijn hoofd tegen den schouder van den Roumeniër.

De Scandinaaf richtte zich op:

‘Er brak een oorverdoovend lawaai los, toen hij heen ging. Crangier was 't tooneel afgekomen en leunde verward en als een dronken man tegen de coulissen. ‘Luister, luister’, zeide ik, terwijl men in de zaal bleef roepen. Maar Ik geloof niet dat hij 't hoorde.

En ik wendde me om en ging heen. Dat was dus een gedane zaak en gedurende den heelen verderen avond dacht ik niet meer aan Crangier. Wilde ik niet aan hem denken, of had ik hem werkelijk als iets vluchtigs vergeten? Dat weet ik niet - ik weet alleen dat ik niet meer aan hem dacht.

Alleen toen alles gedaan was en 't tooneel reeds donker en Rumières me beneden aan de trap wachtte - viel 't mij plotseling in dat ik Crangier toch goeden dag moest zeggen...

Ik ging de gang in en klopte op zijn deur. Hij was op 't punt van weg te gaan. Hij had zijn hoed, dien armzaligen hoed, in zijn hand: ‘Ik wilde juist,’ zeide hij, ‘wij wilden juist... (en ik keek hem niet aan, durfde hem niet aankijken. Ik had 't laatste uur, neen, sinds ik hem verliet - niet meer aan hem gedacht - en nu ik in dat vierkante gat van een kamer gekomen was, durfde ik niet naar hem kijken, durfde ik hem niet in 't gezicht zien).

‘Wij wilden u juist,’ zeide hij en wees: ‘Dat is mijn moeder - gaan bedanken.’

En ik zag een klein vrouwtje - of, liever gezegd niet klein, maar zij was klein geworden... zij zag er uit of haar knieën dubbel gevouwen waren. Zij had een wonderlijk manteltje aan met een vreemd garneersel, en een paar oogen diep onder haar voorhoofd, oogen die te veel genaaid hadden of te droog geworden waren...

‘Ja, we kunnen u wel is waar niet bedanken,’ zeide zij, terwijl zij met een paar ruwe knokkels mijn hand greep: ‘ik kan u wel is waar niet bedanken... maar hij is al wat ik heb. Wij zijn maar alleen en hij is zoo goed...’ En de tranen vielen van haar wangen op mijn handen - bloed is zoo warm niet als die tranen waren....

Ik weet niet wat ik antwoordde. Ik dacht alleen maar: Je moet hier vandaan - je moet weg.... En op eens zag ik Crangier - hij leunde tegen een stoel en had twee veel te groote roode plekken op zijn wangen.

[p. 702]

‘Maar nu is hij moe,’ hoorde ik zijn moeder zeggen, terwijl zij zijn hoofd tusschen haar handen nam.

‘Ja,’ antwoordde ik, ‘nu moet je gaan rusten, Crangier.’

‘Dag Madame,’ en ik lachte.

‘Dag Crangier.’

‘Goeden, dag...’

‘Waar ben je geweest?’ vroeg Rumières, die naar buiten gegaan was en voor zijn rijtuig wachtte.

‘Ik heb afscheid genomen,’ zeide ik en stapte het rijtuig in.

‘Rijd me naar huis.’

‘Ik wou in de buurt van de opera wat gaan eten.’

‘Ik ben te moe,’ antwoordde ik.

Hij reed me naar huis en ik sliep den geheelen nacht als een kolendrager. Den volgenden dag ging ik naar St. Germain. Mijn dokter had dit gewenscht. Ik heb bovendien altijd zooveel gehouden van het terras in St. Germain, waar de groene wijnranken tegen de hellingen staan. Het is of men van die terrassen geheel het lichte Frankrijk overziet.

Ik bleef er een dag en toen ik den volgenden dag tegen den avond terugkwam, zeide de portier: ‘Er is een heer die op u wacht in de conversatie zaal.’

Een heer - ik verwachtte niemand.

‘Ja, een heer uit Parijs.’

Ik ging naar binnen. Het was de directeur. Hij stond door 't venster te kijken.

‘Bent u 't?’ zeide ik. ‘Wat is er?’

‘Hebt u 't gehoord?’ vroeg hij.

‘Wat zou ik gehoord hebben?’

‘Crangier is dood.’

Ik vertrok geen spier, toen ik zeide:

‘Och, kom.

Waaraan?’

Hemel ik was zoo kalm, zoo verbazend kalm als de moordenaar, die niet ontdekt wil worden, op de plaats waar de moord geschiedde en waar de overheid hem heen bracht.

Maar de directeur streek met zijn hand over zijn voorhoofd en herhaalde alleen:

‘Hij is dood -’

En terwijl hij me aankeek - en bij dien blik alleen zeide ik tegen me zelf: Zoo, zoo - nu wil je de verantwoording van je afschuiven - op mij overdoen. - ‘Men zegt aan een hersenschudding. Tot 't laatst toe heeft hij om u geroepen.’

De Scandinaaf was uitgesproken. Geen van ons zeide een woord. Alleen Raolo rookte en keek naar de dooreen gestrengelde slangetjes.

‘Laten we gaan,’ zeide toen François Carville.

‘Ja,’ zeide ik, ‘we moeten gaan. Het is laat.’

We stonden op en liepen den tuin door. Het onweer was geheel weggetrokken. Om ons heen steeg er een zonderlinge geur uit bloemen, hokken en boomen - wrang, of bitter.

De groote lantaarns waren reeds uitgedaan. Alleen de kleine, geelachtige lampen brandden nog tusschen de boomen - als de gebroken, nog in den dood opengesperde oogen van de wijsheidsvogels.