De Hollandsche Lelie. Jaargang 21

Gedachtenwisseling.

Eenige beschouwingen over Katholieke paedagogie.

Juist vóór den herinneringsdag aan Luther verscheen de Hollandsche Lelie (30 Octbr. No. 18), waarin als hoofdartikel voorkomt: eenige beschouwingen over de Katholieke Kerk.

Daarbij worden allen, die de waarheid lief hebben, opgewekt, eens meer van het Katholicisme te lezen. Daardoor zou heel wat minder

[p. 600]

strijd en laster en heel wat meer vrede, liefde en geluk zijn onder de menschen. Zoude deze raad ook niet eens toepasselijk zijn voor vele Katholieken, om ook meer kennis te maken met de leer en de geschiedenis van het Protestantisme?

Wanneer een Protestant, een Israëliet leeft naar zijn geloof, is hij dan niet evenzoo een goed mensch? doet hij iets tegen de liefde, het hoogste en eerste gebod? En de ongeloovige, die niet vraagt hoe of wat men gelooft, maar door daden bewijst, dat ook hij verstaat de liefde tot den naaste, handelt hij slecht omdat hij niet handelt uit geloof maar uit gevoel en uit plicht?

Wat betreft paedagogie: 't is plicht, dat aan een kind den weg gewezen worde waardoor het reeds vroeg in zich leere opnemen de indrukken van het goede, het schoone, het ware; dat het leere oprechtheid en verdraagzaamheid; opdat het door onjuiste gegevens op rijperen leeftijd niet worde gesteld voor vraagstukken, waardoor zijn goed vertrouwen aan het wankelen wordt gebracht. Zeker is 't, er is maar ééne waarheid! Uit bizondere of persoonlijke belangen mag hieraan niet worden te kort gedaan. Maar een moreel karakter leidt iemand niet op omwegen, daarvoor moet men de waarheid te lief hebben. Verschil van opinie kan bestaan, maar waar aan daadzaken een verschillende uitlegging wordt gegeven daar moet aan eene zijde misleiding zijn. Tot de paedagogie behoort ook het vak geschiedenis. In werken van bekende geschiedschrijvers vindt men met ontzag melding gemaakt van den stamvader van ons vorstenhuis. In een boekje: Schets der vaderlandsche geschiedenis, uitgegeven te Tilburg, komt voor:

‘Bij het ontvangen van zijn banvonnis had Oranje de onbeschaamdheid een verdedigingsgeschrift op te stellen, waarvan hij een afschrift zond aan de meeste vorsten van Europa. Het was een stuk, waarin hij zijn koninklijken meester op de grievendste wijze hoonde, en zijn eigen opstand wilde wettigen.’

Verder:

‘Zoo stierf Willem van Oranje in den ouderdom van 51 jaren. Wel een ongelukkigen dood, want schrikkelijk is het te vallen in de handen der goddelijke gerechtigheid na zulk een leven.’

In ‘de korte Geschiedenis des Vaderlands ten dienste van katholieke scholen’ (kerkelijk goedgekeurd Jan. 1891) vinden wij o.a.:

‘Prins Willem was bovenmate trotsch en heerschzuchtig. Zoo lang hij onderdaan moest blijven, scheen hij niet voldaan: hij moest gebieder wezen, dit kon alleen zijn eerzucht bevredigen.’

Iets verder:

‘Zijn eigen voordeel stelde hij immer vóór de belangen van zijn vorst of het land.’

Een ander boekje: ‘Schetsen uit de Geschiedenis van ons Vaderland’, door L.J. Tielemans, hoofd van de R.K. Parochiale school te Veendam, deelt mede over Lodewijk van Nassau:

‘Nadat Prins Willem voor Alva was gevlucht, verzamelde hij in Duitschland een leger om 's Konings landvoogd te bestrijden. Dit leger bestond uit huurtroepen, was bereid om te vechten voor wie 't meest betaalde en werd aangevoerd door fortuinzoekers. Een van deze was Lodewijk, broeder van Oranje. Hij bezat in Nederland geen voetbreed gronds en had er geen belangen te verdedigen, doch aasde op de rijkdommen van kerken en kloosters. Om deze te verwerven aarzelde hij niet 't land in een zee van bloed en tranen te dompelen en de schoone Nederlanden te vuur en te zwaard te verwoesten.
Doch al was 's Prinsen broeder beslissend geslagen, zich rustig houden deed hij niet. Herhaalde malen viel hij met zijn woeste benden, in den vreemde geworven voor Fransch of Duitsch of Engelsch geld en betaald met de geroofde kostbaarheden uit katholieke heiligdommen, in de Nederlanden. Hij was de booze geest, die deze gewesten jarenlang verontrustte, en te vergelijken met de hand, die de plannen uitvoerde welke door 't hoofd, Oranje, werden beraamd’.

Over Willem van Oranje:

‘Twintig jaren lang had Willem van Oranje 't vuur des opstands van een deel van de Nederlanders tegen hun wettigen koning en heer gestookt, en langzamerhand was onder zijn leiding 't verzet tegen den vorst verkeerd in een godsdienstoorlog van de Calvinisten tegen de Katholieken. Oranje zag wel, dat hij op den duur met de zijnen, 't onderspit zou moeten delven, daarom deed hij aan den Franschen koning den voorslag, hem alle Nederlanden in handen te zullen spelen, wanneer hij zelf in 't onafhankelijk bezit van Holland, Zeeland en Utrecht zou komen. Toen Filips dit ter oore kwam, verklaarde hij Oranje voor een landverrader en vogelvrij, en loofde een groote som gelds en brieven van adeldom uit aan dengene, wien 't gelukken mocht den prins te dooden of in 's Konings handen te leveren.’

Over Lumey:

‘Willem van Oranje had de Watergeuzen een opperhoofd gegeven in Lumey, een edelman uit 't Luikerwaalsche, bijgenaamd 't Zwijn van de Ardennen.’

Over Willem III:

‘Willem stak naar Ierland over. Zijn paarden vertrapten er de velden, zijn soldaten roofden naar welgevallen en met een enkele pennestreek wees de nieuwe koning gansche landstreken aan zijn handlangers toe. Over 't koningsgezinde Ierland brak't wraakgericht los: in bloed werd 't verzet van de Ieren gesmoord, de edelste en kloekste zonen van 't “Eiland der Heiligen” sneuvelden op 't veld van eer of stierven een smadelijken dood door beulshanden. Wel stond 't in de macht van hem en zijne opvolgers Ierland te vertrappen, de bewoners aan den hongersnood prijs te geven en hen te verstrooien over de gansche aarde, - maar 't Katholieke geloof aan de Ieren te ontrukken, daartoe was noch hij noch een van de volgende koningen in staat.’

[p. 601]

Over Vondel:

‘Op gevorderden leeftijd zag Vondel de dwalingen van het Protestantisme in, en opende hij zijn hart voor de genade Gods: hij keerde in den schoot der Katholieke Kerk weder.’

Over Canisius:

‘Duizenden in Duitschland waren van het Geloof afgevallen en hadden de dwaalleer van Luther en Calvijn omhelsd. Als een apostel trok de gelukzalige Petrus Canisius, daartoe door zijn overheden aangewezen, door de Duitsche landen, overal de dwaalleeraars weerleggend, de afgevallenen vermanend en de geloovigen versterkend. Oostenrijk, Bohemen, Tyrol, Beieren, Hongarije, de Rijnprovinciën, Zwitserland en Polen waren het tooneel van zijn zegenrijke werkzaamheden. Honger noch dorst, koude noch hitte konden hem afschrikken; hij trok langs ongebaande wegen, over bergpaden en afgronden, overal de ware leer van den gekruisten Heiland predikend.’

Over de kloosterlingen:

‘Zoowel in het land harer geboorte als in andere werelddeelen verspreiden deze Godgewijde maagden de zegeningen van het Katholiek geloof, en zijn zij een levend getuigenis der opofferende liefde, welke alleen in de Katholieke Kerk gevonden wordt.’

Al mogen we niet oordeelen naar eenige voorbeelden en alleen de menschen veroordeelen, dan zou men er toch toe komen leeraars te beschuldigen dat zij allerminst leven naar hun geloof. Kan het geloof er niets aan doen, wanneer kinderen in hunne jeugd ingeprent worden, dat andersdenkenden geheel dwalen en liefdeloos zijn?

Maar hebben zelfs de hoogste waardigheidbekleeders niet geheel hun geloof verzaakt? Er zijn voorbeelden van diep moreel verval. We lezen hoe in 900 twee beruchte vrouwen, Theodora en Marosia, moeder en dochter, een groote rol speelden. Omstreeks 906 trouwde Marosia met Alberik, graaf van Tusculum en markies van Camerino. Zij werd spoedig weduwe. Door haar schoonheid en kuiperijen verkreeg zij veel invloed bij de aanzienlijkste mannen in Rome, zij beschikte over het hoogste gezag en naar haar goedvinden werden pausen aangesteld en afgezet. Zoo werd tot paus gekozen Sergius III in 904 met wien zij in ontucht leefde en een zoon ter wereld bracht, later bekend als paus Johannes XI. In 911 bracht zij Anastasius op den pauselijken stoel, in 913 Landon. In 928 liet zij paus Johannes X afzetten, die door den invloed van Theodora tot paus was gekozen. Met medehulp van haar tweeden man Guido, hertog van Toscane, liet zij den afgezetten paus wurgen. Daarop kwam op den troon Leo VI 928-929, toen Stephanus 929-931, evenzoo een werktuig van Marosia en daarop haar zoon Johannes XI die door zijn eigen broeder Alberik in den kerker werd geworpen waar hij in 936 stierf.

Een jeugdige paus was Johannes XII 956-964, hij was 18 jaar oud tot die waardigheid gekozen. Hij kreeg strijd met Berengarius, koning van Italie en met diens zoon Adalbert en riep de hulp in van keizer Otto I aan wien hij de titel gaf van koning van Italie. Hij maakte zich echter schuldig aan verraad door een verbond te sluiten met Adalbert tegen den keizer! Deze riep een concilie bijeen en liet hem wegens heiligschennis vervallen verklaren. Leo VIII kwam in zijn plaats.

In 964 maakte Johannes zich weder meester van het gezag en nam in Rome bitter wraak op zijn tegenstanders. Kort daarop werd hij in ontucht met een gehuwde vrouw betrapt en van het leven beroofd.

In 1033 maken wij kennis met Benedictus I. Deze had twee tegenpausen Sylvester en Johannes XX. Toen hij gekozen werd, was hij 12 jaar oud. Hij gaf zich aan allerlei schandelijkheden over en werd in 1045 weggejaagd. Later wist hij nog eens de macht in handen te krijgen maar moest afstand doen in 1048.

Bekend maakte zich Bonifacius IX 1389, die te gelijker tijd regeerde met Clemens VII te Avignon, door den schandelijken handel dien hij dreef met geestelijke ambten en prebenden, met dispensatiën en aflaten. Hij versterkte den Engelenburg en het Kapitool waarop hij in 1391 door de Romeinen werd weggejaagd.

Op het Concilie te Pisa werd Johannes XXIII door 16 kardinalen gekozen. De anderen brachten hun stem uit op Benedictus XIII (Pierre de Lune) die te Avignon zetelde. Om eenheid in de kerk te krijgen werd het Concilie te Constance bijeengeroepen waar 3 pausen op 2 Maart 1415 hunne waardigheden nederlegden en een nieuwe verkiezing zou plaats vinden. Johannes bemerkte dat hij niet veel kans had en vluchtte naar Schafhausen om zich later weer als paus te doen gelden. Op 29 Mei volgde de uitspraak waarbij hij wegens 70 groote schandalen werd afgezet, te Freiburg werd hij in hechtenis genomen en bleef gevangen tot 1419. Hij kocht zich vrij, kreeg vergiffenis van paus Martinus V en stierf te Florence.

Innocentius VIII, 1484-1492 had de waardige bijnaam van Vader des Vaderlands, wegens het aantal kinderen dat hij bezat. Door den invloed van Roderick Borgia werd

[p. 602]

hij tot paus gekozen. De koning van Napels werd door hem van den troon vervallen verklaard en diens rijk aan koning Karel VIII, koning van Frankrijk gegeven. Zijn opvolger was Alexander VI, voorheen Roderik Borgia. Hij was bekend door zijn boosheden en ondeugden. Hij leefde met Rosa Vannozza, waarbij hij vijf kinderen had, waarvan berucht zijn zijn dochter Lucretia en zijn zoon Cesare. Hij brak de macht der italiaansche vorsten door trouwbreuk, moord en vergiftiging.

Met zijn medeweten werden een zoon en talrijke kardinalen door Cesare vermoord. Volgens opgave van den epitomator der pausgeschiedenis, Onafrio Panoinio, liet de paus drie kardinalen vergiftigen, namelijk Orsini, Ferrerio en Michiel. Bij de poging tot vergiftiging van den rijken kardinaal Hadrian kwam hij zelf om het leven. Het plan was ontdekt; Hadrian kocht den wijnschenker om voor 10000 ducaten, de bekers werden verwisseld en Johannes dronk het vergift ter gelegenheid van een groot feestmaal, waarvan de orgiën die daarbij heerschten, niet zijn weer te geven. Een juiste beschrijving van dien tijd geeft F. Gregorovius, ‘Lucretia Borgia. Naar oorkonden en correspondentiën uit haar eigen tijd.’

Geen tijd van dieper zedelijk verval als toen wijst de geschiedenis aan en dat met medeweten en toedoen van hen aan wien de leer der kerk goddelijke eigenschappen toekende.

Van dien tijd schreef Nietzsche: ‘Cesare Borgia als paus... Begrijpt men mij?... Welnu, dat zou de overwinning geweest zijn, waarnaar ik heden verlang -: daardoor ware het christendom afgeschaft! - Wat gebeurde? Een duitsche monnik kwam naar Rome, hij zag het verderf van het pausdom, het peccatum mobile, het christendom zat niet meer op den pauselijken stoel! Maar het leven! Maar de triomf van het leven!... En Luther herstelde de kerk: hij greep haar aan... De renaissance - een gebeurtenis zonder zin, een groot tevergeefs...’

Waar het geloof nu niets te maken heeft met die onzedelijke toestanden, dan toch doet zich het geval voor dat de moraal zich afscheidt van het geloof.

Men zal waarnemen hoe onjuist bij katholieken de denkbeelden over Luther dikwijls zijn. Nu geve men zich eens de moeite te lezen ‘Martin Luther, een godsdienstig karakterbeeld’ van zijn uitstekenden biograaf Heinrich Lang, of ‘Geschiedenis der duitsche reformatie’ van Professor Dr. von Petzold, dan zal men tot een juistere beoordeeling komen.

Gregorovius, die lang te Rome verblijf hield en daar schreef zijn werk over de middeleeuwen, noemde Luther, een moreel genie, een zedelijk intellectueele kracht, zooals de wereldgeschiedenis geen tweede heeft aan te wijzen. De zegen die de reformatie aangebracht heeft, moet uit een zedelijk oogpunt door haar grootste tegenstanders erkend worden. Gebrek aan vrijheid van oordeel is 't te loochenen, dat de ideeën van Luther een wereldbeheerschende, zedelijke macht zijn geworden, waarvoor Rome en de geheele roomsche geestelijkheid zich willens en wetens heeft moeten buigen. Wanneer nu in den tegenwoordigen tijd toestanden als voorheen niet meer plaats zullen vinden, dan is dat niet een verdienste van de roomsche kerk maar van het protestantisme, want daadzaak is het, dat nog de zelfde dogmatische bepalingen als voor vierhonderd jaar bestaan, dat al zoude een priester zich schuldig maken aan de grootste misdaad, het deert niet aan zijn priesterschap.

Stemt het nu overeen met de waardigheid van eene geestelijkheid om nog voort te gaan met aan de waarheid te kort te doen, door een man als Luther te smaden. Men leze de officieele kerklijst voor het dekenaat Amsterdam van 29 December 1907 No. 52. Bij eene tegenstelling van Elisabeth van Thüringen en Luther wordt daarin gezegd: ‘hij was de eens bevoorrechte maar diep gevallen zoon der kerk, prekend door woord en werk de zelfzucht, tot aan de verachting Gods; hij ontvluchtte het eenzame en offerzware kloosterleven, om in de woelige wereld zijn zucht te bevredigen naar eer en genot, met heftig gebaar en spitsvondigheden van woorden de valsche leer verkondigend van de zaligmakende kracht des geloofs zonder de goede werken. Luther is een geest der duisternis.’

Het oordeel van Mgr. de Ségur is ook wel niet bevorderlijk voor de liefde en vrede onder de menschen. Het zegt: Het protestantismus heeft nog eenige weinige overblijfsels der waarheid bewaard, maar die deugden dragen het stempel van een allegaartje. Zij zijn bijna altijd zooals die der Fariseërs.

Het protestantismus verwerpt al wat troostvol, teeder, liefelijk is in den godsdienst. Het heeft geen eeredienst; in die groote, naakte ruimte, die men tempel noemt, zou

[p. 603]

men op 't eerste gezicht meenen, dat die vergaderingen vol godsdienstgeest zijn.

Sla ze eens van nabij gade; de goede God schijnt daar niet werkelijk tegenwoordig te zijn; vooral zijn liefde gevoelt men daar niet...

De hoofdondeugd van het protestantismus is opstand, is hoovaardij.

Zijn zendelingen zijn bijbelverkoopers.

Zijn dienaars prediken zonder zending.

In-het-zwart-gekleede heeren zijn het, die een flauwe zedeleer prediken, die hierop neerkomt: ‘Leest den bijbel en doet, wat u aanstaat, als gij u er maar voor wacht, katholiek te worden.’

Met welk recht komen zij hun broeders Gods woord uitleggen? Of zijn ze misschien onfeilbaar?

De gehuwde mannen zijn geen mannen Gods meer, geen mannen van toewijding en opoffering, van liefde, kuischheid en volmaaktheid...

Derhalve: christen en katholiek zijn is één en hetzelfde.

Buiten de katholieke kerk is er geen waar christendom.

Een protestant. die de ware kerk kent, de katholieke apostolieke, door den Paus bestuurd en onderwezen, is verplicht daarin terug te keeren, op straf, van zijn zaligheid te verliezen. Luther was een revolutionnaire monnik, die den hoogmoed en den opstand tot godsdienst verhief.

Zulke uitingen toch maken geen gunstigen indruk, vooral op de minder ontwikkelde massa, op hen die meenen dat praalvertoon en uiterlijke vormen aan den godsdienst zijn verbonden, op hen die zich hechten aan ritualen en ceremoniën, waarbij de geldmiddelen vaak een rol spelen. Godsdienst is een zaak van 't hart, en het ware, zuivere Christendom dat Christus leerde, heeft geen dogma, geen stelsel, geen geloofsbelijdenis, kenmerkt zich door Vrijheid der Gedachte en der Rede.

Tot een juister begrip van de leer van Jezus en zijner apostelen zal nu ook veel bijdragen dat het lezen van het Nieuwe Testament n.l. de vier Evangeliën en de Handelingen der Apostelen aan alle Roomsch-Katholieken vrijstaat. Het betreft wel een door de kerk geleverde en goedgekeurde vertaling, maar de strooming kan niet teruggehouden worden en openbaring der waarheid zal een einde maken aan strijd en laster.

LYNCEUS.