De Hollandsche Lelie. Jaargang 21

Boekbeschouwing.

Het Sprookje.
(Naar aanleiding van Mevr. Metz-Koning's ‘Van de Zonnebloem, die de zon wou zijn.’)

Ach, die didactiek, die ellendige zucht van den tegenwoordigen tijd om te leeraren, om iets van, meestal vermeende, levenswijsheid aan den man te brengen. Het arme sprookje is er door vermoord.

Als een vreemde, mooie vogel kwam het sprookje van verre gevlogen naar onze lage landen. Zijn fijne vleugeltjes schitterden van goud, hel-blauw was zijn teer lijfje en zoò vlug en speelsch dartelde en vloog het en zoò snel was het nu hier, dan daar, dat 't onze oogen bij het kijken pijn deed. En als het zong, dan werd de lucht vervuld met een helder tjilpend gefluit, schooner dan het slaan der nachtegalen in zomeravond. Wij vonden het wel lief en mooi, maar dat aldoor dartelen vermoeide ons en dat fluiten,

[p. 489]

nu ja men kan toch niet den geheelen dag zingen. Toen hebben wij het gevangen genomen en in een eng kooitje gekneld. Het sprookje kon in gevangenschap niet tieren en kwijnde weg en stierf.... Dit was nu wel jammer van het mooie vogeltje, maar ach, er bleef ons nog zooveel om naar te zien en te hooren en over te spreken. Wij, menschen, waren toch immers zooveel meer dan een mooi, exotisch vogeltje; wij hadden elkaar en onze gedachten, onze wijsheid, onze kennis. Wij praten daar weer druk over en aan het sprookje en zijn wonderen zang dachten wij al gauw niet meer.

Het arme sprookje! Hadden wij het maar nooit gevangen en het laten dartelen en spelen onder onzen valen hemel, misschien hadden wij dan zijn wondergeluid gehoord.

In het zonnige Zuiden, waar slanke minarets opranken tegen den blauwen, zonlichtovergoten hemel en de muezzin van af den ranken toren met plechtige stem de geloovigen tot bidden vermaant; waar de gepluimde palmen geheimzinnig ruischen in den maanlichten avond, daar voelt het sprookje zich thuis.

Ziet, daar zitten in breeden kring de geloovigen, blauwe, ijle wolkjes blazend uit hunne nargilehs, rondom den grijzen verteller, en luisterend met stille aandacht. Zij staren droom-verloren voor zich uit en zien de kleurige, fantastische beelden, die de sprokenzegger voor hen optoovert. Ademloos luisteren zij naar de vreemde, grillig-schoone avonturen van Sindbad, van Haroen-al-Rachid, van Pari-Bann en zoovele anderen.

Maar eens is sprookje (het was vóór den tijd dat het stierf) heel ver weg gevlogen naar het hooge Noorden en heeft zich daar vertoond aan een armen schoenlappers zoon. De jongen heeft niet getracht het te vangen, maar heeft het roerloos, met verrukte oogen aangestaard. Toen de schemering al het reëele vager doezelde, heeft sprookje gezongen en de arme jongen luisterde in aandachtvolle wijding, de wangen nat van uit ontroering geschreide tranen. Toen hij ouder was geworden, nam hij papier en pen en schreef alles op, wat op dien schoonen avond sprookje hem had voorgezongen. En de menschen eerden Hans Christiaan Andersen als een groot dichter.

Bij Andersen zien wij nog eens die wondervolle dooreenmenging van realiteit met fantazie, hooren wij nog eens dien eenvoudigen, klaren toon, die de fundamenten zijn van het echte sprookje. Bij hem niets opzettelijks en toch alles met bewust overleg neergeschreven, bij hem geen belachelijke wijsheid op langdradige wijze verkondigd, maar klare eenvoud, diep, natuurlijk gevoel en kinderlijke oprechtheid. Andersen was als een kind en zòò als hij zelf eenmaal met huiverende bangheid en geheimzinnige ontroering luisterde naar de heldere stem, die hem al die schoone verhalen voorzong, zoo gaf hij ze in alle oprechtheid weer.

Andersen geeft geen didaktiek, maar de diepe levenswijsheid, die hij in den loop der jaren vergaard heeft, is onopzettelijk en onmerkbaar de ondergrond van al zijne sprookjes.

Zijne sprookjes hebben ziel, gevoel, verbeelding; zij tooveren een sfeer van droomerijen voor uwe oogen, maar toch zijn ze echt, reëel; zij ontroeren diep, zijn nergens onmogelijk en van eene zuiverheid van uitbeelding, die verbazen doet.

Herinner u het leelijke jongen eendje, de kleine en de groote Klaus, de kleine zeemeermin; denk eens aan de klare schoonheid der natuurbeschrijvingen, de fijne fantazie en diepe filosofie van al deze buitengewone verhalen.

Andersen was wel de laatste groote sprookjesschrijver.

O, die verrukkelijke bange aandacht en vreemde verbijstering, waarmee een kind luistert naar die verhalen van kabouters en prinsessen en tooverheksen uit landen van héél ver. In de kamerschemer (want wanneer klinken sproken geheimvoller dan in een duisterend vertrek?) dicht om den verteller heengedrongen en zwaar ademend van stille verrukking, luisteren zij en volgen woord voor woord, zin voor zin. Niets ontgaat hun, soms verrassen zij door eene naieve vraag. Dan ook wordt de eerste kindersmart geleden en tranen druppelen langs hunne wangen om den dood van eene schoone prinses. Maar plots weer trilt de blijdschap in hunne zieltjes en lachen hunne oogjes, schitterend in het wordend duister; er is weer hoop, de booze toovenaar wordt gestraft, de goudlokkige prinses gered; er is vreugde, ontroering. Ieder tafereel leven zij mee en hunne kinderlijke verbeelding omdroomt de werkelijkheid met irreëelen schijn. Het sprookje weeft een gouden spinsel van droomerijen in de ziel

[p. 490]

van het kind en in die droomen leeft al wat het in zijn diepste binnenste verlangt en hoopt. Sprookjes maken hen tot kleine dichtertjes.

Ach, waarom moet een sprookje voor ons, groote menschen, altijd een of andere les bevatten; waarom kunnen wij het niet genieten om de fantazie en poëzie, die het zoo rijkelijk bevat, terwijl wij dan toch tevens, onmerkbaar, die diepe levenswijsheid puren, die de basis van elk sprookje is. Maar laten wij dan ook niet analyseeren, speuren naar moraal. Waarom vraagt men van ieder sprookje tekst en uitleg; mag het dan niet zoo maar een eenvoudig verhaaltje zijn, de zuivere weergave van hetgeen de dichter in zijne rijke verbeelding zag? Waarom toch altijd die lust om commentaar te leveren?

Helaas, het sprookje van den tegenwoordigen tijd is eene wijsgeerige puzzle geworden.

De sprookjes van Mevr. Metz-Koning zijn fijn, lief, fraai gestyleerd, raak gezegd, snoezig, al wat ge wilt, maar meestal... geen sprookjes. Zij schrijft sprookjes voor groote menschen: waarom niet liever voor groote kinderen? Waarschijnlijk zouden zij er niet slechter om zijn, maar mevr. Metz heeft in den loop der jaren een dosis ervaring en filosofie opgedaan, die zij zoo drommels graag eens aan den man zou willen brengen. Waarin kon dit beter dan in sprookjes? Dus belastte zij die teere, broze lichaampjes met hare zware gedachten over leven, kunst en maatschappij. Zij vergat helaas dat een sprookje geen college in wijsbegeerte is, en zij leeraarde en preekte met groote gewichtigheid, oppervlakkig, soms ook met diepe overtuiging, maar ondertusschen bezweek het sprookje onder die zware vracht en werd een zwak, misvormd wezentje.

Om dit te zeggen bood de verschijning van haar jongste boek ‘Van de zonnebloem, die de zon wou zijn’ mij een gunstige gelegenheid. Neem b.v. direct het eerste sprookje, waarna het geheele boek genoemd is. Is dit die wondere, kinderlijke toon, die men bij de Grimms vindt, die Andersen zoo bij uitstek eigen is? Het is niets dan een tamelijk vervelend, langdradig-geschreven tendenz-verhaal, eene makke afstraffing van eigen dunk, hoogmoed en heerschzucht. Het derde sprookje ‘Van de Tevredenheid’ is hol en gewrongen, zwaar op de hand. Veel eenvoudiger en dadelijk ook veel beter is de ‘Roman van een eendje,’ een verhaal met aardige trekjes als b.v. de teekening van de moedereend en de pedanterie van het mannetje, maar toch lijdt ook dit verhaal aan gerektheid, worden ook hier weer kregelmakende lesjes gegeven. Het beste lijkt mij ‘Van de groote en de kleine Spar’, het verhaal van twee arme kinderen, die in de Kerstnacht, midden in de volle heerlijkheid hunner droomen en fantazieën sterven. Hier hoorde ik op sommige plaatsen het fijne geluid, hier is soms de teere door een strengeling van werkelijkheid en fantazie, die den grooten sprookjesschrijvers eigen is. Maar voor het meerendeel blijven het toch, soms vlotte, soms vervelende schetsen, met aardige verhaalmotieven (zooals b.v. Een klompenhistorie) met diepe, meestal echter suikerzoete, taaie gedachten, schijndiepzinnig en gewild.

Het is waar, en ik deed dit misschien niet duidelijk genoeg uitkomen, alle sprookjes hebben een dieperen, filosofischen ondergrond, maar de bedoelingen zijn dan zoo onnaspeurbaar en tevens zoo klaar, alles wat zweemt naar opzettelijkheid moet zóó angstvallig vermeden worden, dat het alleen zéér groote dichters gelukt is een harmonisch geheel te scheppen.

Maar ondertusschen gaan kleine talenten met misdadige luchthartigheid voort het ragfijne sprookje te vermoorden.

LEO MULOCK.