De Hollandsche Lelie. Jaargang 21

Anna Karénine.

‘Anna Karénine,’ te Parijs voor het voetlicht gebracht, is in het afgeloopen seisoen voor de vereeniging ‘Het Nederlandsch Tooneel’ wel een groot succes, misschien zelfs wel het eenige geweest....!

Toen voor enkele jaren Henri Bataille uit Leo Tolstoï's beroemden roman zijn drama ‘Opstanding’ trok, waarmede hier te lande de dames Tartaud - Klein en Rika Hopper zoo welverdiende triomfen vierden, toen is er terecht bezwaar gemaakt tegen eene artistieke werkwijze, die twee zoo geheel verschillende elementen als tooneel en literatuur wil vereenigen.’

En dit vooral, waar het betreft den arbeid van een schrijver, tegelijk philosoof als Tolstoï zich bijna immer heeft betoond; waar het betreft werken als zijn pen aan de wereld gaf en die in de eerste plaats in zorgvuldige teekening der détails, in psychologische ontleding der karakters, in streng uitbeelden van sociale misstanden kracht zoeken. Evenwel Henri Bataille is een echt kunstenaar en hij wist de typisch Russische figuur der Maslowa te gebruiken om er, meer nog in de lijn dan naar het voorbeeld van Tolstoï's roman, een aangrijpend stukje leven mede te schilderen, dat los van samenhang mocht zijn, doch in elk geval, een dramatisch gegeven regelmatig behandelde. Edmond Guiraud, overigens onder de Fransche tooneelschrijvers van dezen tijd niet een der minst bekende, heeft dit resultaat met ‘Anna Karénine’ niet kunnen volbrengen. Erkend moet worden, dat de stof zich minder daartoe leende, dat hier meer innerlijke dan uiterlijke gevoelens vielen te verwerken, dat dit mondaine drama van huiselijk leven meer stelde voor zielsteekening dan voor waar te nemen feiten; erkend moet dan echter tegelijkertijd, dat deze redenen een waar artist hadden moeten afhouden van een dergelijk maakwerk. Doch Guiraud heeft thans uit den roman enkele der meest saillante voorvallen genomen, heeft ze niet onhandig samengewerkt tot iets, dat loopt als een gemengd bericht; heeft er echter een tooneelwerk van gemaakt, dat met Tolstoï's mooien roman slechts den naam gemeen heeft en alleen zijn, ongetwijfeld voorbijgaand, succes te danken schijnt aan het effect, waarnaar het vraagt, aan die nieuwe truc van den voorbij snellenden spoortrein, welke te Parijs zoo schitterend werd ten uitvoer gebracht.

Feitelijk beschouwd, gebeurt er in de ruim vier uren, dat ‘Anna Karénine’ bezig houdt, niet veel. In den aanvang vertelt Anna van den angstwekkenden droom, waarin zij den kleinen, bleeken, vuilen moesjiek door den trein te pletter ziet rijden, en aan het einde dondert diezelfde trein over haar lichaam heen. Tusschen die beide polen ligt het drama, zeven tafereelen vol afwisseling en kleurrijk leven.

In het eerste tafereel zijn we bij den hoogen staatsambtenaar Stiva Arhadivitsch, die eene receptie geeft ter eere van de komst van zijn zuster Anna Karénine, aanschouwen er een paar typische staaltjes van het huiselijk leven van dezen immer flirtenden echtgenoot en zien er na veel mondain beweeg onder pianospel zoo half en half de verloving tot stand gebracht van den koenen ruiter-officier Alexis Wronsky en de bevallige Kitty, wier vergeefsche aanbidder Constantijn Levine wreedelijk in de rookkamer wordt verstopt. In het tweede tafereel wonen we de wedrennen bij te Tsarokejo Selo, die door de zwaar spelende en liefhebbende leden der upper ten met groote belangstelling op stoelen worden gevolgd; bemerken er hoe de knappe Wronsky in liefde is ontstoken voor Anna Karénine, en gevoelen er, dat Anna deze liefde ondanks haarzelven beantwoordt, wanneer zij op 't oogenblik, dat Wronsky in den hordrennen een gevaarlijken val doet, niet minder schrik toont dan diens verloofde. In het derde tafereel bekent Anna haar man, den minister van grooten invloed, die uit de scène op de renbaan alles begrijpen kon, dat ze Wronsky

[p. 311]

liefheeft en met hem weg gaan zal, indien haar man meent niet te mogen scheiden ter wille van zijne positie, en staat ze werkelijk op het punt dit voornemen ten uitvoer te brengen, daarvan alleen op het laatste moment terughouden als Karénine haar zoontje, den kleinen Sergius, aan het raam zet en zijne moeder doet terugroepen. In het vierde tafereel is Anna niettemin toch te Venetië met Wronsky, ontvangt er bezoek van eene vroegere ‘vriendin,’ die haar zonder omhaal zegt, dat ze niet hooger voor de wereld staat dan eene alledaagsche geliefde en hoort er generaal Serpoukkovshoï zijn oude vriend Wronsky door voorstellingen van roem en eer opwekken om tot zijn land en zijn regiment terug te keeren. In het vijfde tafereel is Anna te Moskou, weet er toegang te krijgen tot haar oud huis, ziet er in eene aangrijpende scène haar jongen en wordt dan door haar vroegeren man uit huis gezet. In het zesde tafereel blijkt, dat Wronsky's liefde voor Anna na zijn terugkeer in Rusland waartoe zij zelve hem te zijner wille aanspoorde weinig standvastig is gebleken; en vertelt zij aan haar schoonzuster Dolly, dat zij niet meer hoopt zelfs op de echtscheiding, die de beide gelieven zou vereenigen. En in het zevende tafereel eindelijk werpt Anna, die zekerheid van Wronsky's ontrouw heeft verkregen, zich onder den trein, die langs haar villa den ontrouwen vriend voert met zijn nieuwe geliefde. Een fluitje, gestamp van den naderende trein, zijn lichtend voorbijsnellen, een snerpende gil...... alles is gedaan.

‘Anna Karénine’ zou een draak mogen heeten in den vollen zin des woords indien het maar op een enkel oogenblik iets vertoonde, dat daaraan bepaald herinnerde. Doch het blijft binnen de grenzen van het menschelijk mogelijke en behandelt dit stuk Russisch high-life-beweeg op een wijze die aan ‘Frou Frou,’ ‘Maman Colibri’ of dergelijke herinnert. Alleen is daarin de figuur van de vrouw die, het geluk niet vindende bij haren man, met een jongen vriend de wereld intrekt, huis en kinderen vergetende, althans eenigszins gemotiveerd, hier is daartoe elke poging achterwege gelaten. Het is waar, dat de reeks tableaux zonder verbinding, die dit drama vormen, daartoe moeilijk aanleiding biedt, maar zoo zware psychologische veronachtzaming geschiedt toch niet ongestraft. In geenen deele leeren we begrijpen hoe Anna, eerst gelukkig met haren stijven man, zoo plotseling voor Wronsky, een officier zonder eenige bijzondere charme, liefde gaat gevoelen; leeren we ook verstaan, hoe Anna, die zich eerst door haar zoontje liet terughouden van den misstap, dezen later toch doet, hetgeen het geval moet zijn als we haar met Wronsky te Venetië aantreffen. Evenmin wordt het duidelijk gemaakt op welke wijze deze officier, die Anna waarlijk zielslief had, haar verlaat en verraadt, niet, omdat zij een hinderpaal is voor zijn carrière, maar omdat hij gaat naar een andere vrouw, zich dus toont een ellendeling zonder meer. Tusschen de tafereelen in liggen telkens brokken zieleleven waarvan niets wordt geopenbaard.... De talrijke bijpersonen, die de actie omringen, zijn allen vluchtig geschetst; de dialoog is nimmer van eene kracht, die met de in het drama voorkomende hartstochten gelijken tred houdt. Het is is in allen deele een stuk d'une solide banalité, gelijk Austroy het genoemd heeft; een stuk, gemaakt op effect en - enkele kleine fouten als de onvergeeflijk onhandige wijze, waarop minister Karénine met dat valsche telegram omspringt daargelaten - scènisch van zeer goede kwaliteiten, welke vooral bij den hordenren in het vijfde tafereel tot volle uiting komen. Dank zij deze kwaliteiten, zal ‘Anna Karénine’ ook in het komende seisoen nog langen tijd een echt repertoire-stuk blijken.

De vertolking is zonder meer voortreffelijk te noemen. Mevrouw Mann - Bouwmeester heeft aan de hoofdpersoon eene creatie gegeven, die meesterlijk was van gloed en kleur, eene creatie, hier temeer te waardeeren, daar noch de actie eenig waar hoogtepunt biedt, noch de dialoog eenigen dramatischen climax of eenige groote scène te maken brengt. Maar mevrouw Mann heeft geheel haar talent in alle diepte en breedte getoond en spel geleverd, dat zeker Andrée Mégard, die de rol te Parijs creëerde, niet zou hebben verbeterd. Dat mooi-stille spel bij den ren; die ingehouden kracht tegenover haar man in het derde tafereel; de warmte, waarmede zij de alles-opofferende liefde der vrouw verdedigt tegenover den generaal; dat aandoenlijk wederzien met Sergius; haar berusting in Wronsky's onverschilligheid; haar visioen van den wederkeerenden droom aan het einde - hoe uitnemend is dat alles niet. Het spel van mevr. Mann maakt diepe impressie en geeft waarachtig kunstgenot op dezen avond.

[p. 312]

De overige bezetting der ruim dertig rollen is zeer voldoende. La Roche is een goede Alexis Karénine, uitnemend van intonatie toen hij door kracht van argumenten zijn huiselijk geluk trachtte te verdedigen; Marcel Mijin toont als Wronsky te weinig teederheid, maar heelde overigens den alles vergetenden minnaar in afwisseling van hartstocht en hardheid, goed uit; en Lobo is een gedistingueerde Stiva, die alleen wat te druk doet. Mevr. Wensma Klaasen vormt eene lieftallige Dolly; mevr. De Vos - Poolman een naar behooren scherpe gravin Miagkaìa; mevr. Lena Kley eene ietwat overdreven Ladia, de godvruchtige vriendin des huizes, Van Schoonhoven dient genoemd als generaal Serpoukkovskoï; Wensma als de oud gediende Kapitonitch, een pracht van een type gelijk hij dat te geven weet; mevr. Richard - Braakensiek als een allerlichte en zeer natuurlijke Sergius; mej. Lina Klaasen als eene aardige Anita. De overige dames en heeren zijn te kort op het tooneel om aan hun optreden bijzondere aandacht te schenken; hun aller samenspel is echter tamelijk.

In dit opzicht verzuimt men wel iets, wanneer men Anna Karénine niet gaat zien!

Groningen, September '07.

v.d. M.