De Hollandsche Lelie. Jaargang 21

Hoofdartikel
Kleine Zonden.
II.
Zich verplaatsen in den gedachtengang van een ander.

(Zie No. 9, 28 Aug. ll.)

Hoe weinig menschen doen dat!

Ik bedoel nu niet waar het groote levensrampen of zeer bijzondere omstandigheden aangaat, maar als het geldt het gewone dagelijksche leven, en zijn zoogenaamde ‘teleurstellingen’ en ‘kleinigheden’. -

Zie, ik geloof dat het daarvan komt, door dat weinige zich in den gedachtengang van een ander verplaatsen, dat zoo heel veel onnoodige pijn wordt aangedaan door wreede of gedachtenlooze gezegden, en, méér nog, dat zoo menig klein vreugde-oogenblik achterwege blijft of verloren gaat, hetgeen men een ander had kunnen verschaffen door een vriendelijk antwoord, een belangstellend luisteren, een klein complimentje op het rechte oogenblik. -

Ik was er eens getuige van, hoe een zeer hoogstaande en zeer door mij gewaardeerde oude-dame voor een bedelaar een lekkeren boterham maakte, en, terwijl zij hem dien reikte, van hem verlangde dat hij dien terstond zou opeten, om daardoor te controleeren of hij ook werkelijk honger had zooals hij beweerde. Zij liet hem daarbij volstrekt niet buiten in de kou staan, maar riep hem

[p. 306]

zelfs binnen in de warme vestibule. En zij keek dientengevolge eerst even een beetje verbaasd, toen ik haar vrijuit vertelde, hoe mijn ouders zoo iets vernederend vonden voor den arme, en zich liever blootstelden aan bedrog, dan van hem te verlangen dat hij de weldaad op een zóò pijnlijke wijze zou genieten, onder contrôle. -

‘Het komt zoo dikwijls voor dat er aan de deur wordt gebedeld, niet uit honger maar om geheel andere redenen’ - zeide zij. - ‘Ik vind honger verschrikkelijk, en daarom wil ik graag aan elken waarachtig hongerige wat geven; ik heb dus geenzins de bedoeling gehad hem te kwetsen, alleen te controleeren of hij ook werkelijk honger heeft.’ -

‘En als dat nu 't geval werkelijk is’ - herhaalde ik mijnerzijds wat mijn ouders mij in dit opzicht hebben geleerd: ‘Stel U dan eens in zijne plaats. Moet het geen vreeselijk, alle genot van het eten bedervend gevoel zijn, wanneer men, inplaats van alleen en vrij ervan te genieten, het naar binnen moet slikken onder de waakzame oogen van den gever. - Juist omdat bedelen uit honger zoo vreeselijk is reeds op zich zelf, juist daarom moet men de gift zoo kiesch mogelijk schenken, al loopt men de kans te worden beetgenomen’. -

Gelijk ik hierboven zei, de oude dame, die nu reeds niet meer tot de levenden behoort, was een der hoogstaandste en ruimdenkendste vrouwen die ik heb gekend. Vandaar dat zij, - inplaats van kwaad te worden of zich gekrenkt te toonen omdat ik de jongste was, - zich geheel en al liet overtuigen, en erkende de zaak nimmer van dien kant te hebben beschouwd, en haar voor het eerst in dit geheel nieuwe licht te zien.

Zoo kan het méér voorkomen, dat er gezondigd wordt niet uit opzet of uit ingeboren harteloosheid, maar uit gebrek aan nadenken op een of ander bijzonder punt. - Helaas echter, de meeste menschen willen niet nadenken, vinden 't veel gemakkelijker egoïst voort te leven zonder stil te staan bij het gevoel van hun evenmensch, - vooral als die evenmensch is een ondergeschikte, een van wien niets valt te halen in carrière of door relaties, of om andere eigenbelangzuchtige redenen. -

Illustratie uit de werkelijkheid, (ik houd niet van verdichte voorbeelden in zulke gevallen), van hetgeen ik bedoel. - Een dame die ik gekend heb, als opvoedster nog wel van jonge meisjes, een freule van geboorte, en die dus om die reden zeer zeker aanspraak maakte op beschaving, stormde eens in den Haag een winkel binnen, waar ook ik mij bevond onder de aanwezige koopers. - Ten aanhoore van het zeer talrijke publiek, (het was in den St: Nicolaas-tijd), schreeuwde zij met den deurknop in de hand tegen den haar buigend tegemoet tredenden eigenaar:

‘Meneer; ik kwam U maar even zeggen, dat U het lampje, dat ik daar net heb gekocht, toch maar liever niet moet laten bezorgen bij ons. Ik heb een veel goedkooper dingetje gevonden in den franschen bazar’. -

En zij stormde weer weg, zonder eenige verontschuldiging, zonder een oogenblik stil te staan bij het hatelijke van dat met naam en prijs zijn concurrent boven hem stellen, bij het onbillijke ook van eerst koopen, (na misschien wie weet hoe lang te hebben gewikt en gewogen, en de bedienden in beslag te hebben genomen daardoor,) om dan terug te komen met de mededeeling: ‘Bij nader inzien heb ik mij bedacht, en laat ik U zitten met de moeite die ik van U vergde, zonder eenige schadevergoeding daarvoor aan te bieden.’ -

Want zeker, ik-ook heb wel eens later in een anderen winkel iets gezien, dat mij ten slotte beter beviel, of goedkooper was, dan het zooeven door mij gekochte. Maar er zijn in zulke gevallen immers, bij een weinig nadenken, genoeg middelen om er een uitweg op te vinden, zonder schade voor den eersten winkelier, althans zonder hem te kwetsen. Men kan in negen van tien gevallen het eerst-gekochte ruilen voor iets anders, dat men noodig heeft, zoo niet dadelijk, dan op den duur noodig. Of, als ook dat niet gaat, kan men in elk geval beleefd als een gunst vragen het zooeven bestelde te mogen teruggeven, zonder te laten bemerken dat men het elders beter of mooier of goedkooper kocht. -

Die questie van koopen brengt mij meteen op de onredelijke en onhebbelijke manier waarop vele dames ‘boodschappen doen’, enkel en alleen denkend aan haar eigen genoegen daarbij, zonder een oogenblik stil te staan bij de wijze waarop zij anderen het slachtoffer maken van die ‘genoegens’. - 't Sterkste voorbeeld daarvan leverde een mijner eigen kennissen, met wie ik na dien bewusten middag nooit meer ‘boodschappen’ heb willen doen, ofschoon ik-zelve dat een zeer prettige bezigheid vond, en nog vind. -

[p. 307]

Zij moest in een zeer mooien winkel van nagemaakte zilver-waren een kleinigheid laten repareeren, een soeplepel geloof ik, voor hare moeder. Wij moesten even wachten vóór men ons hielp, en in dien tusschentijd zwierf haar oog naar de bovenste planken, waar allerlei zeer groote zilverstukken, zorgvuldig in vloeipapier gepakt, waren opgesteld. -

‘Wat is dat?’ vroeg zij een gedienstig winkeljufje, dat op ons toetrad, en zij wees naar een ingepakte gedaante, die aan den vorm te oordeelen waarschijnlijk als tafelmiddenstuk voor bloemen of vruchten moest dienen.

- Het winkeljufje, begeerig wat te verkoopen, en waarschijnlijk nog niet genoeg bekend met het winkelvak, om van de onhebbelijkheid van zeker soort dames op de hoogte te zijn, vloog in minder dan geen tijd een hoogen ladder op, rukte 't vloeipapier naar beneden, en ontblootte het zeer dure ding in questie. -

Mijn ‘vriendin’ (ik spreek van een verleden tijd, waarin ik-zelve met dat misbruikte woord kwistiger omsprong dan tegenwoordig) wees intusschen alweer op het daarneven staande eveneens in vloeipapier verborgene stuk. -

‘En dat?’ - ‘En dat?’ - ‘En dat?’

Haar parapluie wees daarbij gebiedend de stukken aan. De vloeipapieren rolden pijlsnel naar beneden op den vloer; waarvan het slachtoffer, (ik bedoel de winkeljuffrouw), die straks kon oprapen. En deze zelve stond met uitgerekte armen en een hooge kleur van inspanning (misschien ook wel van verwachting dat zij ten slotte iets héél duurs zou verkoopen) op den hoogen ladder, en ontpakte met onvermoeiden ijver. -

Ik dacht eerst dat mijn vriendin, die boodschappen deed voor hare zieke moeder, misschien werkelijk in opdracht had naar iets van dien aard te kijken voor een of ander cadeau misschien, ofschoon zij mij bij 't opnoemen van haar lijstje niets van dien aard had gezegd. - Maar, toen ze geen enkel bewijs gaf van goed- of afkeuring, stootte ik haar vragend aan:

‘Zeg? Wat bezielt je? - Waarom laat je de juffrouw al die groote dingen uitpakken?’

Zij keek mij lachend aan: ‘Het amuseert mij. Ik wil die wel eens bekijken. Ze zitten altijd in vloeipapier.’

- ‘Dus je hebt ze heelemaal niet noodig.?’

‘Natuurlijk niet.’ - Zij zei het met zulk een naieve overtuiging van haar goed recht te vragen naar wat zij volstrekt niet van plan was te koopen, omdat ze immers in een winkel was, dat ik mijnerzijds, verbaasd en verontwaardigd tegelijk, een driftigen uitval deed over hare onhebbelijkheid. -

Maar zij bleef volkomen onvatbaar voor mijn argument:

‘Die arme juffrouw moet straks al die dingen weer inpakken, een werk van uren, en daarbij vlei je haar óók nog met vergeefsche hoop op iets duurs te zullen verkoopen.’ -

‘Dáárvoor is ze winkeljuffrouw’ - zei ze hardvochtig.

En dit meisje was o zoo orthodox-christelijk grootgebracht, en gezind, niet maar oppervlakkig-wereldsch, maar in waarachtige wáárheid. En toch voelde ze zóó onzuiver, dat haar 't absoluut onchristelijke van zoo'n handelwijze niet was bij te brengen.

Gelijk-gezegd, ik heb nooit meer met haar willen boodschappen-doen, en ik was toen nog maar een héél jong meisje -

Maar ik ken veel dames die, al is het niet altijd op een zóó sterk sprekende wijze, zich te buiten gaan op dit punt, waar het geldt zich iets laten voorleggen ter keuze. - Ze zijn b.v. van plan een kleinigheid te koopen, een lint voor een ceintuur, een strikje, een half dozijn zakdoeken, etc.

Op den toonbank ligt de stof van een of andere dure japon uitgespreid voor een andere koopster, die zooeven heenging, - en begeerig wordt gevraagd:

‘Hoeveel kost dat juffrouw?’ - ‘Wat een mooi laken!’ - of een andere inleiding van dien aard. -

‘O’, zegt de juffrouw of meneer gewoonlijk, ‘we hebben zulke prachtige nieuwe stoffen, en we hebben dit wat U zoo bevalt in alle nuances. - Ik zal U eens een en ander laten zien. -’

In plaats van dan te antwoorden: ‘Ik heb absoluut geen plan een japon te koopen, mag dus die moeite niet van U vergen’, - laten de meeste dames bij wijze van tijdpasseering zich alle mogelijke zware stukken stof voorleggen, uitrollen, naar beneden halen van hooge planken, om dan ten slotte, na den bediende of de juffrouw uren lang te hebben vermoeid, op te rijzen met een gemoedelijk: ‘Jammer dat ik niets noodig heb’ of zoo iets. -

Of ook wel zijn er, die vragen, alleen maar om te vragen, naar dingen die zij niet van plan zijn aan te schaffen. Een zekere zeurigheid is gewoonlijk de reden van zulke

[p. 308]

neigingen, maar de gevolgen voor den winkelbediende zijn even vervelend. - Zoo heb ik, ook al uit eigen ondervinding, een overigens volstrekt niet onhebbelijk-gezinde dame een ganschen middag zien zoekbrengen in een grooten Haagschen winkel, met het zich laten voorleggen van sarongs; zij was van plan er eene te koopen van een paar gulden hoogstens, een nagemaakte dus, en zij wist ook zeer goed den duren prijs van de echt-Indische qualiteiten. Toch kon zij niet nalaten telkens weer naar die echten te vragen, over de mooiere patronen daarvan te zeuren, enz. enz., tot zij eindelijk, na volle twee uren plagen (ik kan er geen ander woord voor vinden) van den verkooper, zich décideerde op een sarong van f 2.50 ongeveer. In plaats van toen naar huis te gaan, vroeg zij, terwijl haar pakje werd ingerold, plotseling denzelfden bediende naar kousen. - De verkooper haalde ze voor den dag natuurlijk. Ik behoef niet te zeggen dat kousen in een groot magazijn voorradig zijn in de meest verschillende qualiteiten, prijzen, kleuren, enz. Nadat zij nog vijf kwartier had zoekgebracht met in dien chaos zich laten terecht helpen, op een wijze waaruit duidelijk merkbaar was, hoe weinig zij zelve wist wat ze eigenlijk wilde, keerde zij zich ten slotte tot mij met de leuke meedeeling: ‘Ja, weet je, ik wou maar eens “zien” naar kousen, als ik ze weer noodig heb. Nu zullen we maar naar huis gaan. -’

Ik ben van een driftige natuur, en dientengevolge voor winkelbediende ongeschikt, want ik geloof dat ik in 't geval van haar slachtoffer haar met alle plezier kousen en sarongs naar 't hoofd had gesmeten, bij wijze van afscheid. -

- Immers, het was wezenlijk om medelijden mee te krijgen, de hoopen sarongs en kousen te zien waarmede de man achterbleef, om ze weer op te stapelen en op te bergen; alles voor een verkoop van f 2.50, waarmede een gansche middag van 2-5½ was verloren gegaan voor hem.

- Op een ander gebied weer behoort het tot een van de meest voorkomende gedachtenloosheden, als men zich 's avonds laat halen per rijtuig, den koetsier veel vroeger te bestellen dan men van plan is weg te gaan. - Dat deze, zelfs bij goed weer, noodeloos-lang moet wachten in avondlucht en duisternis, terwijl men toch evengoed van te voren kan bedenken wanneer men naar huis wil, of, als hij er eenmaal is, terstond opstaan, dat zijn van die ‘kleinigheden’ waarbij 99 van 100 menschen uit onnadenkendheid geen oogenblik stilstaan. - Ik zou te lang worden als ik nog meer voorbeelden in dit genre ging opnoemen; zij zijn legio helaas. - Maar er is nog een andere zijde óók aan deze zelfde questie. Want, niet alleen hetgeen men misdoet, maar ook hetgeen men niet doet en had kunnen of moeten doen, behoort onder deze zonden-rubriek. Ik denk daarbij speciaal aan het met belangstelling luisteren naar de niet altijd heel boeiende of heel belangwekkende gesprekken van onze toevallige ondergeschikte omgeving: kellners, conducteurs in treinen, hofmeesters en hofmeesteressen op booten, kamermeisjes in hôtels en pensions, enz. enz. Al deze soorten van menschen zijn dikwijls verplicht door hen die hen aanstelden tot een zekere spraakzame beleefdheid; vooral van kellners, juffrouwen in confiseries, en kamermeisjes in hôtels wordt dit door de directies gevergd. Als zij zich dan trachten te kwijten op een soms wat onhandige of vervelende of langdradige manier van hun taak, dan krijgen zij van menigen gast, die wil doorgaan voor o zoo ‘beschaafd’, een geeuw, een snauw, ook wel een veelbeteekenend zwijgen ten antwoord. Een mij bekend hôtel in 't buitenland, dat sinds jaren denzelfden Oberkellner heeft, verlangt van dezen dat hij de gasten dagelijks aanspreekt. Als hij de rondte doet langs de tafeltjes, is het de moeite waard op te merken, hoe de een hem bijna in zijn gezicht te kennen geeft: Ga toch voorbij, terwijl de ander (meestal de beleefde duitscher) zich bereidwillig inlaat op zijn uitteraard eentonige opmerkingen over 't weer etc. Vele heeren nemen ruw-weg de courant op, als zij genoeg hebben van een hun aldus opgedrongen conversatie. Dames zoeken bij zulke gelegenheden haar toevlucht in een onhebbelijk haar hoofd omdraaien. Nog erger is de gewoonte van velen zelf een gesprek aan te vangen en, als de ondergeschikte dan niet den takt heeft precies op het rechte oogenblik op te houden, hem of haar op een lompe wijze te laten staan midden in het antwoord, bij wijze van: ‘Ik heb er nu genoeg van. Zwijg nu maar.’ Dat al deze tot beleefde gesprekken en dito antwoorden verplichte menschen het zelf misschien evenzeer een groote corvée vinden te moeten praten, als de anderen te moeten luisteren, valt den laatsten niet in. Maar ook zijn er zoo velen, juist onder diezelfde categorieen van ondergeschikten, die, alleen en in den vreemde, zoo'n

[p. 309]

innige behoefte hebben aan 'n vriendelijk woord, een belangstellend luisteren naar hun belangen, naar hun gedachtengang. Op mijn eigen vele reizen heb ik in dat opzicht heel wat confidenties gekregen van jonge kamermeisjes of kameniers van andere mevrouwen, die zoo dankbaar waren, zoo gelukkig, met 'n kleinbeetje goedheid, een vriendelijk knikje, een vroolijke opmerking, of complimentje nu en dan. We hebben er eene gehad in een hôtel, wier kindje verweg bij hare ouders was, terwijl zij en haar man in hetzelfde hôtel dienden, hij portier, zij kamermeisje. Hoe deed het haar goed ons te vertellen van haar jongen; hoe verrukt was ze met een klein geschenk voor hem. En toen het kind ziek werd daar in de verte, hoe vrijuit huilde zij uit bij ons, hoe wist ze dat wij 't haar niet kwalijk namen, wanneer hare gedachten in die spanning-dagen niet bij haar werk waren en haar kamer-doen.

En in een ander hôtel was het kamermeisje weer van een geheel ander gehalte, een echt nufje, mooi en jong, en geheel en al vervuld van mooie kleeren. Ze vond het zoo heerlijk te mogen zien en bewonderen, wat ik mij, gedurende een langdurig verblijf daar, kocht; en toen mijn vriendin haar een wat voor haar zelve te eng geworden, zoo goed als nieuw jacquetje gaf, en het voor eigen rekening voor haar liet vermaken, toen was hare naieve zelf-tevredenheid met het eigen knappe figuurtje een ware belooning op zichzelf. - Zoo ook heb ik mij er steeds op toegelegd, in treinen en trams, bij alle gelegenheden waarbij ik ondergeschikten ontmoet, die behoefte hebben aan een vriendelijk woord, nooit terughoudend te zijn, ofschoon ik, op zichzelf beschouwd, geen spraakzame natuur, bezit en met mijn eigen klassegenooten niet graag ‘kennis maak’ op reis, of bij andere toevallige gelegenheden. In die laatste gevallen geldt het namelijk niet een plicht van zich in 't gevoel van een ander verplaatsen, in 't eerste wel. - Het is droevig te zien, hoe vele rijken zich amuseeren kunnen, terwijl zij, geheel onnoodig, hun ondergeschikten maken tot hun slachtoffer daarbij. Ik was op reis getuige van een grafelijke familie, die de kamenier dwong tot elken avond twaalf uur in den koud-geworden hôtel-gang zitten wachten op hun komst uit het restaurant van 't hôtel; alleen omdat de kamer van het bewuste meisje te ver af was van die der gravin om haar zoo laat nog te gaan roepen of te durven schellen. - Onze kamer voerde aan de wachtende voorbij. Wij groetten haar steeds vriendelijk. Toen sprak ze ons tenslotte aan, klaagde bitter haar nood, vertelde hoe zij, een week voor de afreis gehuurd, alleen in dit vreemde land en zonder geld om terug te reizen dadelijk, genoodzaakt was tot blijven bij haar plaaggeesten. Op mijn vraag waarom zij zoo laat moest opblijven, zeide zij: ‘Om mevrouw het haar los te maken.’

Mevrouw nu was een volkomen gezonde, hoogst-gewoon gekapte vrouw van middelbare jaren, met een dochter van ruim zestien, die haar dus zeer goed kon helpen ook nog.

De dankbaarheid van dit kameniertje, toen wij haar eens een pakje chocolade meebrachten van een wandeling, was aandoenlijk. Op een Zondag kwam ze ons met stralende oogen tegemoet, en vroeg of ze met ons naar Monte Carlo mocht gaan? Ze had vrij-af, en wilde zoo graag met ons uit, als onze bediende, dan zou ze alles voor ons dragen, en wilde achter ons aanloopen, maar zou niet alleen zijn dan ten minste. Ze kende niemand.

Wij zouden natuurlijk op zulke vernederende voorwaarden haar nooit hebben meegenomen, maar durfden maar half ingaan op haar verzoek, omdat zij nu eenmaal in dienst was bij de grafelijke familie, met wie wij ons niet wenschten in te laten om toestemming te vragen. - Intusschen bleef ons een beslissing bespaard, want een half uur later reeds vonden wij haar in tranen:

Mevrouw had haar permissie ingetrokken, en haar bevolen thuis te blijven ‘om zakdoeken te wasschen.’

- Hoe is het mogelijk zich zelf te amuseeren, terwijl men zijn naaste omgeving aldus plaagt en mishandelt, inplaats van te trachten die óók te doen meegenieten!? Datzelfde vroeg ik mij óók af, bij het gedrag van een rijke hollandsche familie, die nooit de kamenier op pleiziertochtjes meenam, haar bij elk genot van dien aard in het hôtel achterliet, met bevel zoo en zooveel stuks te naaien, en haar alleen nu en dan Zondags genadig het geld schonk tot een eenzaam uitstapje, moederziel-alleen, inplaats van haar in 't eigen gezelschap mee te nemen. Goed-genoeg om alles te beredderen, te pakken, op lange reizen te bezorgen voor mevrouw, was deze kamenier wèl, niet om haar te laten mee-genieten ook eens. - Mijn moeder, die in zeer sterke mate de gave bezat van met iedereen te kunnen omgaan, die in iedereen belang wist te stellen, voor iedereen een vriendelijk woord, een vriendelijke gedachte wist over te

[p. 310]

hebben, placht altijd te zeggen als zij zich verbaasde en ergerde over de ongevoeligheid en harteloosheid van zoovelen onder hare standgenooten: Ik zou niet zoo kunnen zijn. - Welnu, ik geloof dat stemming, die behoefte des harten, die innerlijke drang, de ware drijfveer is. Geen systeem, geen opgelegd vernis, maar een uit het diepste innerlijk voortkomende belangstelling, die ons vanzelf ons doet verplaatsen in het lot van anderen, juist te meer als dat lot niet benijdenswaardig is, niet zoo aangenaam als het eigene, ziedaar de ware, de echte menschenliefde, maar eene die helaas o zoo weinig wordt gevonden. En waarnaar o zoo weinig wordt gestreefd in onze dagen van egoisme en van hardheid.

ANNA DE SAVORNIN LOHMAN.