De Hollandsche Lelie. Jaargang 21

[p. 129]

28 Augustus 1907.
21^ste Jaargang.
N^o. 9.

Hoofdartikel
Kleine Zonden.

Welopgevoedheid... en wat er voor doorgaat.

Ik ken heel wat menschen, die verstomd zouden staan van verontwaardiging en boosheid en beleedigdheid, indien ik hun durfde zeggen wat ik van hen in stilte denk, als ik hen gadesla in het dagelijksch leven: dat zij alles behalve innerlijk-beschaafd zijn, en dit voortdurend in den omgang verraden. -

Immers, wat is welopgevoedheid? In het oog van de groote meerderheid bestaat zij daarin, dat men van de algemeen-aangenomen vormen en gebruiken op de hoogte is, en in gezelschap geen grove misslagen begaat tegen wat ‘fatsoenlijk’ heet. Maar héél weinigen slechts geven er zich rekenschap van, dat men eigenlijk veel meer door kleine, dan door groote dingen toont een goede opvoeding te hebben ontvangen, en, - vooral daarop komt het bovenal aan - te voelen met fijnen tact hoe het eigenlijk behoort. -

Daar is b.v. het luisteren. - Hebt ge wel eens opgemerkt, hoe weinigen onder beschaafde menschen dìe kunst verstaan? Zelf spreken, zelf iets vertellen, dat dikwijls ìn eigen oogen veel grappiger of gewichtiger is dan in die van anderen, dat is het waartoe de meeste menschen zich geschikt genoeg toonen. Maar o wee, als het hunne beurt wordt van zwijgen, om de anderen aan het woord te laten. Dan kan men het meesttijds aan de oogen zien, aan de verstrooide blik die in de kamer rondwaart; en nog is dit niet eenmaal de ergste wijze van zich onwellevend toonen; er zijn er ook die zich niet ontzien voortdurend in de rede te vallen, of, als zij er kans toe vinden, eenvoudig het woord afnemen aan den sprekende, hetzij omdat zijzelf zoo graag redeneeren dat hun het zwijgen te moeilijk valt, hetzij omdat zij 't onderwerp dat ter sprake is niet boeiend genoeg vinden, en willen trachten het discours in een andere richting te leiden.

Een andere onwelvoegelijkheid waaraan heel veel menschen zich schuldig maken, is het ongevraagd zeggen van hun meening, wanneer die noodwendig een ander zal hinderen of teleurstellen. - Niemand meer dan ik zou het toejuichen, wanneer alle valschigheid en leugenachtigheid, die in den omgang met elkander zoo dikwijls heerschen, kon worden uitgebannen, en iedereen den moed vond eerlijk te vragen en eerlijk te antwoorden, inplaats van, zooals het zoo menigmaal toe-

[p. 130]

gaat, een oprecht-uitgesproken oordeel, waarom eerst quasi werd verzocht, als het dan daarna wordt geveld, euvel te duiden, omdat het niet in den smaak valt en anders luidt dan men zou hebben gewild. -

Om toe te lichten wat ik bedoel, herinner ik slechts aan de gewoonte van zoo heel veel dames, die zoogenaamd intieme kennissen om raad vragen in dezen geest: ‘Toe zeg nu eens eerlijk, vindt je die kleur niet te jeugdig voor me?’, of: ‘Vindt jij-óók dat ik zoo dik ben geworden in den laatsten tijd?’ of: Hoe oud ik ben? Raad eens; wat denk je?’ Etc, etc.

O wee, wanneer de intieme-kennis zich dan vermeet te zeggen: ‘Die kleur is wezenlijk te jeugdig voor je; daarin heb je gelijk.’ Of: ‘Eerlijk-gezegd, 't is zoo, je wordt dikker.’ of: ‘Ik schat je op dicht bij de veertig.’ - enz. Er zijn maar héél, héél weinig vrouwen die in zulke gevallen, terwijl zij-zelf uitlokten het vonnis, verdragen kunnen dat het onpartijdig en zonder mededoogen wordt geveld. - Wat zij verlangden is juist het omgekeerde, namelijk een aanmoediging om de verlangde kleur wèl te dragen, een verzekering dat ze volstrekt niet gezetter zijn dan vroeger, een vleien van op 5 à 6 jaren minstens jonger geschat worden, dan de ware leeftijd. - Welnu, met onwelvoeglijkheid heeft een oprecht antwoord in zoo'n geval niets te maken. Integendeel, zij die ter wille van de eerlijkheid zich blootstellen aan een vinnigen, beleedigenden uitval van de teleurgestelde vraagster, iets wat ik bij zoo'n gelegenheid dikwijls heb bijgewoond, verdienen meer lof dan blaam. Iets gansch anders echter, iets dóór en dóór onwelvoegelijks wordt het, wanneer men zonder aanleiding of noodzaak dergelijke, voor hem of haar wien het treft dikwijls zeer teere snaren aanroert, en noodeloos-kwetsende opmerkingen maakt. Ik spreek nu niet van opzettelijke zucht te grieven en hatelijk te zijn uit jaloezie op meer bevoorrechten of andere boosaardige nevenbedoelingen. Ik heb op het oog de zonder het zelf te willen of te bedoelen tactloozen, die altijd klaar zijn met een ongewenschte en door niemand gevraagde opinie. Onder mannen en vrouwen, de laatsten echter in hoofdzaak, die een door en door beschaafde opvoeding hebben genoten, ken ik er velen, wien het nimmer schijnt in te vallen, dat zij zich innerlijk-onwelvoegelijk toonen wanneer zij zonder eenige aanleiding hoegenaamd hunne eigene meening over het doen en laten hunner naasten aan dezen mededeelen, zonder zich een oogenblik af te vragen, in hoeverre dezen zich daardoor onaangenaam getroffen, dikwijls beleedigd voelen. Ik herinner me nog altijd hoe ik-zelf als schoolkind eens 'n dergelijke fout beging - en hoe ik het der verstandige explicatie mijner moeder dank, dat zij mij bij die gelegenheid voor het eerst de oogen opende voor het onhebbelijke van zulke ongevraagde opinies. - Een van mijn klassegenootjes, nog al 'n ‘intieme’ van mij, kwam namelijk midden in den winter opdagen opgesierd met een mij tot hiertoe geheel onbekenden, zeer ouderwetschen halskraag van bont. - In mijn oogen was deze plotselinge verfraaiing heel leelijk, en, daar ik van kind af, altijd geweest ben wat men noemt goederlachsch, barstte ik in een vroolijk gegichel uit, al roepend: ‘Waar heb je dat vandaan; o wat 'n gek ding en wat staat je dat komiek’. - Als ik mij niet vergis heb ik wel eens meer in de Lelie verteld, dat mijn klasse-genootjes alle ruim twee jaar ouder waren dan ik, omdat ik vóór ik op school kwam thuis had meegeleerd met een eveneens ruim twee jaar ouderen broer, die voor het toelatings-examen gymnasium werkte. Natuurlijkerwijze waren dus mijne mede-scholieren veel meer ‘dametjes’ dan ik, die bovendien zeer lang gebleven ben, wat men noemt een robbedoes. Welnu, nu nog, na zoovele jaren, zie ik de woedende blik waarmede de bovendien volstrekt niet met een over-zachtzinnig karakter toebedeelde bont-kraag-bezitster mij toesnauwde, wat ik mij wel verbeeldde met zulk een minachting aan den dag te leggen voor het ‘echte héél-kostbare bont’, dat zij droeg, en dat een erfstuk was van hare grootmoeder, en door haar juist om 't mooie en het echte ervan was afgebedeld van hare mama, enz, enz. Gelijk-gezegd, ‘echt-bont’ en de zaligheden van deze en dergelijke rijkdommen, als daar zijn oude kanten en kostbare edelgesteenten, etc., lieten mij in die kinderdagen zoo koud als ijs, en ik trok om twaalf uur naar huis, verwonderd en geërgerd over den gedurende de schooltijden door, zich nog steeds over mij uitstortenden toorn mijner in haar bont zwaar-gegriefde ‘intieme’; en tegelijk nog steeds vervuld van het allerkomiekste, dat zij in mijn oogen had door dien zelfden in de haren zoo prachtigen halskraag. - Toen ik echter aan mijne moeder een beschrijving wilde geven van die voor mijn gevoel zoo onredelijke boosheid op mij, ging er door haar antwoord in eens een nieuw licht voor mij op over de geheele zaak. ‘Kind’ - zei ze

[p. 131]

namelijk - ‘zeg me eerst eens, heeft ze je gevráágd hoe je dien bontkraag vond.’ - ‘Neen natuurlijk niet, daar had ze niet eens den tijd voor, want toen ik haar zag aankomen, vond ik 't dadelijk zóó leelijk, dat ik begon te lachen, vóór zij mij iets had kunnen zeggen. Ik herkende haar immers eerst maar half, zoo vreemd zag ze er mee uit.’ -

‘Dan ben je héél onaardig geweest’, zei mijn moeder bedaard. En, toen ik haar verbaasd aanzag: - ‘Zie je dan niet in, dat je haar een geheel onnoodig verdriet hebt aangedaan? Zij was heel blij met dat bont, en heel gelukkig dat haar mama 't haar heeft willen geven. Waarom moest jij, zonder dat je meening werd gevraagd, voor den dag komen met die opmerking, die háár plezier heeft bedorven, en waartoe jij geen enkel recht hadt hoegenaamd, want het ging je immers niets aan.’ -

Ik keek beteuterd. Maar mijn moeder gaf mij een kus, en zei: ‘Laat het je een les zijn om voortaan na te denken vóór je spreekt. Wanneer zij je gevráágd had, hoe je dien kraag vondt, dan hadt je haar oprecht mogen en moeten antwoorden. Maar het is altijd onwelopgevoed, om ongevraagd met opmerkingen voor den dag te komen, die heel licht hem of haar wien zij gelden hoogst onaangenaam aandoen.’ -

In later jaren, toen ik zag hoeveel volwassen menschen zich aan deze zelfde onhebbelijkheid schuldig maken, heb ik o zoo dikwijls met dankbaarheid teruggedacht aan de woorden mijner moeder, die mij vóór 't eerst deden stilstaan bij het innerlijk-onbeschaafde, dat ligt in zulk gedachtenloos het plezier van een ander bederven.

En zoo is er zooveel, dat valt onder de rubriek van onwelvoegelijkheden, waaraan zich uiterlijk welopgevoede menschen gedurig schuldig maken. Ik denk hier b.v. ook aan het dringen in volle zalen om den uitgang een minuut eerder te bereiken, aan het blijven zitten in volle trams, waar ouderen dan wijzelf moeten blijven staan, of aan het overluid spreken onder muziek, hetzij in gezelschap, hetzij op openbare plaatsen, waar men misschien neerzit meer voor zijn genoegen om wat te gebruiken of gezellig te babbelen, dan om het concert-zelf, maar zich er geen rekenschap van geeft, dat andere aanwezigen, die toch óók hun entreé betaalden, misschien gansch anders daarover denken, en dus in hun luister-genot onhebbelijk gestoord worden. - Het zou mij te ver voeren, als ik al dergelijke fouten ging opsommen. - De bedoeling van dit artikel is slechts aan te sporen tot datgene wat de meesten onzer veel te weinig doen: nadenken. - Wie nadenkt over zijn kleine zonden, ontdekt gewoonlijk voor zichzelf het best aan welk gebrek hij of zij zich het meest en het gemakkelijkst schuldig maakt; en dat weten, en aan eigen-ik erkennen, is de eerste schrede tot er tegen strijden en trachten naar zelfverbetering.

ANNA DE SAVORNIN LOHMAN.