De Hollandsche Lelie. Jaargang 21

De Lieve Willie.
't Verhaal van een ‘goede’ opvoeding
door Otto Ernst.

III.
(Vervolg van No. 7.)

Deze school was in zekeren zin het ideaal van een democratische instelling, in zoover n.l. dat ze door de gezamenlijke ouders bestuurd werd; en daar de ouders feitelijk hun paedagogische impulsies van hun kinderen ontvingen, waren deze in laatste instantie heer en meester, wat de regeling van 't onderwijs betrof. Aan de dicipline, die in deze opvoedkundige inrichting heerschte, kan ik geen grooteren lof toezwaaien, dan door te constateeren dat ze buitengewoon gemoedelijk was.

Na herhaalde zachte pogingen werd den onderwijzers wel eens genadig het woord verleend, en de mogelijkheid was volstrekt niet uitgesloten, dat de leerlingen eenige aandacht schonken aan 't behandelde onderwerp. Ernstige vermaningen of dreigementen van de leeraren, werden steeds met een bescheiden, maar vrijmoedig glimlachje ontvangen.

Jammer, dat de bekrompenheid der onderwijzers dikwijls de beste bedoelingen van den heer directeur in den weg stond. Hij kon niet begrijpen hoe een goedgeschoold paedagoog ook slechts een oogenblik kon aarzelen August Papendeck twee dagen vrijaf te geven, omdat de schoonzuster van zijn oudoom jarig was.

‘Wilt u dan mijne leerlingen met geweld wegjagen? Als we de jonge geen twee dagen vrij geven, blijft hij er natuurlijk vier zonder vergunning weg, en zijn de ouders nog bovendien beleedigd. Wat denkt u wel, dat ik me die vier kinderen van Papendeck van school zou laten nemen, zeg? Achthonderd mark per jaar naar de maan, om nog niet eens van de kostbare cadeaux te spreken! U vergoedt ze me toch niet? De ouwe Stapelveld is ook bij me geweest om te klagen over het slechte rapport van Emil.’

‘Ik heb hem de cijfers gegeven die hij verdient.’

‘Och, wat! Uw leerlingen hebben altijd slechte cijfers verdiend. U beoordeelt alles veel te streng! We hebben hier toch geen openbare school! Dat moet anders worden. Dat gaat niet, dat gáát niet, dat gáát niet langer zoo! U heeft mij met uw lastige strengheid al meer leerlingen doen verliezen. Waar moet dat heen? Als u mijn school bederft, schiet mij niets anders over dan mijn onderwijzend personeel in te krimpen, begrijpt u?’

‘Maar als ik u het werk van de jonge laat zien, zult u -’

‘Nou ja, ik weet er immers alles van! Een knoeier van de eerste soort - maar dat geeft niets, mijn beste meneer Muller! De rapporten van de jonge moeten beter worden, anders - u moest zijn moeder maar 's ken-

[p. 126]

nen! Salpeterzuur is amandelmelk bij haar vergeleken.’

Wie na onze schets zich slechts bij benadering een voorstelling kan maken van den directeur, en slechts voor een deel kan navoelen, hoe levendig zich deze heer voor zijn pupillen interesseerde, zal het zeer begrijpelijk vinden dat de man in een zenuwachtige, alles behalve opgewekte stemming kwam, toen men hem meedeelde dat Willie Helmerding moest blijven zitten.

‘Maar weet u dan niet, meneer Schulze, dat de jonge juist bij ons gebracht is, omdat hij niet mocht blijven zitten? Willie Helmerding gáát over, moet overgaan; in ieder geval moet hij overgaan; ik heb het zijn vader allang beloofd.’

‘De jonge is niet half rijp voor de volgende klas -’

‘Dat doet er niet toe. U weet nu immers dat ik mijn woord gegeven heb. De Helmerdings zijn rijke menschen; denk eens aan hun invloed. In een ommezien is mijn school in miscrediet gebracht. Later kunnen we de lummel wel eens laten zitten; de hoogste klassen haalt hij toch nooit; maar nu, zooals ik gezegd heb, mag hij in geen geval zakken.’

Helaas! de bevordering van den lieven Willie kon slechts dienen om het lijden van dit zwaarbeproefde kind nog te vergrooten. Hij viel nu een onderwijzer in handen, die een paedagogisch genie was en op de school een plaats innam, welke niet door den directeur, bij gebrek aan de noodige kennis, vervuld kon worden. Deze onmisbare man had de slechte gewoonte steeds konsekwent te zijn en zich zóó hoog te voelen, dat alle beleedigingen hem koud lieten. De scholieren, aan een gemoedelijk optreden gewoon, en nu onder zijn leiding gekomen, beschouwden hem met vrees en haat beide, wat hen echter niet verhinderde zich zóó aan hem te hechten, dat ze aan 't einde van den cursus niet van hem konden scheiden.

Willie was, kranig genoeg, de eerste, die op zekeren dag den bewonderenswaardigen moed bijeenraapte, zijn tong tot aan den wortel uit te steken, toen de leeraar hem een ongepastheid verweet. Deze, met een profetischen blik begaafd, had Willie niet uit het oog verloren en kreeg de tong juist op het gunstigste moment in haar vollen omvang te zien, hoewel Willie hier nu juist niet op gesteld was. En die onverdraaglijke vent, inplaats van het onwetende kind met zachte woorden de eigenlijke bestemming der tong duidelijk te maken, ging tot een philantropischen maatregel over; hij bracht n.l. een liniaal herhaalde malen in zeer nauwe aanraking met den broek van Willie Helmerding.

Men kan zich voorstellen, dat 's middags omstreeks kwart over twaalf een schreeuw, aan het gebroken moederhart ontsnapt, door den huize Helmerding weerklonk, toen Willie het voorgevallene vertelde. Hij had heel stil gezeten en geen woord gesproken, en toch had ‘dat mispunt’ hem ‘zoo vreeselijk’ geslagen. Welk een ondragelijke schande! Slechts het oog der moeder, door 't licht der liefde verwonderlijk helder, door het instinct der teederheid dubbel scherpziend, kon getuigen dat de bekentenis van het kind uit het reinste geweten kwam. Dus om niets! Slechts om aan zijn beestachtige ruwheid te voldoen. - Ja, beestachtige ruwheid - mevrouw Helmerding was van de sofa opgevlogen - dát was het rechte woord! Ze droeg haar man op, morgen vroeg onmiddellijk die uitdrukking aan den directeur te gaan overbrengen. Overigens verlangde ze - het beleedigde moederhart had het recht alles te verlangen - dat de leeraar oogenblikkelijk ontslagen zou worden. Of de leeraar weg, òf Willie Helmerding; de brutale beulsknecht, óf het mishandelde kind. Van tweeën één. Vorstenbloed voor ossenbloed.

‘Brutale beulsknecht’ klonk ook heel goed en zou zeker zijn uitwerking niet missen, meende de vader.

Nadat de ouders zich geruimen tijd over de rhetorische en moreele kracht dezer woorden hadden onderhouden (‘Dat moet je hem zeggen, en dát en dát! Ik zou hem dát gezegd hebben; zeg dat maar gerust!’) werd besloten dat ‘dat’ gezegd zou worden, en dat eventueel ook de kernachtige uitdrukkingen ‘beestachtige ruwheid’, en ‘brutale beulsknecht’ te pas zouden gebracht worden.

Toen mijnheer Helmerding den volgenden dag te vergeefs zijn welsprekendheid aanwendde en de directeur - wien Willie niet zooveel waard was als zijn bekwame onderwijzer - niet van plan bleek te zijn dezen laatste te ontslaan, begon de gekrenkte vader uit een ander vaatje te tappen. Hij zou zich bij 't gebeurde neerleggen als ‘die vent, die ondermeester’ het echtpaar Helmerding vergiffenis kwam vragen en voor hun kind de verklaring afleggen, dat hij zich vergist en in overijling onrechtvaardig gehandeld had.

De directeur liet ‘den beulsknecht’ binnen-

[p. 127]

roepen en lichtte hem in omtrent de bezwaren en wenschen van Vader Helmerding.

‘Ik heb werkelijk overijld gehandeld,’ begon de leeraar. Mijnheer Helmerdings gelaatsuitdrukking werd nog 25 procent ‘beleedigder’.

‘'k Heb er spijt van -’

De trekken van Papa Helmerding werden nòg 25 procent harder en strakker.

‘Ik heb uw zoon onrecht gedaan -’

Mijnheer Helmerdings gezicht nam een uitdrukking van impertinente vastberadenheid aan.

‘- omdat ik hem niet half genoeg gegeven heb, nu ik weet dat hij zich niet schaamt zijn ouders brutale leugens op te disschen. Als u er evenwel bizonder op gesteld is, kan het verzuimde nog gemakkelijk ingehaald worden.’

't Gezicht van den vader scheen nu plotseling alleen maar uit een open mond te bestaan.

Aan de omstandigheid dat de directeur er mijnheer Helmerding reeds vooraf attent op gemaakt had, dat Willies onderwijzer een zeer hooghartig karakter had, uitdrukkingen als ‘beestachtig’ en ‘beulsknecht’ niet graag zou hooren, en gewoon was met groote beslistheid op te treden - aan deze omstandigheid was het waaarschijnlijk toe te schrijven, dat mijnheer Helmerding zich, toen hij de deur uitstormde, tot de herhaalde verzekering bepaalde, ‘dat ze 't wel eens zouden ondervinden!’ waarbij hij de achterblijvenden in de pijnlijke onzekerheid liet, wat ze zouden ondervinden.

Nauwelijks had mijnheer Helmerding thuis zijn verslag ten einde gebracht, of zijn vrouw vloog van haar stoel op. Laten inspannen, onmiddellijk, en met het kind naar den dokter rijden. De theorie dat we in de eeuw der humaniteit bij uitnemendheid leven, in een eeuw die zich krachtig verzet tegen godsdienstige vervolging, wreede uitbuiting en brutaal geweld, was ook tot haar doorgedrongen.

Na een onderzoek, dat een half uur duurde, (het was niet de ironische dokter van vroeger, dien men in zulk een gewichtig geval zeker niet kon vertrouwen) verklaarde de medicus met een zegevierend gezicht, dat het hem gelukt was te constateeren dat het bewuste lichaamsdeel van Willie nog sporen van de tuchtiging vertoonde, of tot voor korten tijd vertoond moest hebben. Nu was de leeraar ‘er bij’. Het recht tot tuchtigen bezat hij, maar volgens de opvatting van alle advocaten, rechters en overheidspersonen mocht dit nooit zoover gaan, dat het ook maar de geringste stoornis in het lichamelijk welzijn van den gestrafte te weeg bracht.

's Dokter's diagnose opende nu weliswaar mevrouw Helmerding een schoone toekomstige wraak, maar haar zoontje nog geen nieuwe school. Daarvoor was echter ook wel raad te schaffen.

Gelukkig bestond er in de plaats nog een particuliere onderwijsinrichting, welke zich vol liefde en toewijding over leerlingen ontfermde, die van andere scholen waren weggejaagd, mits de ouders dier veelbelovende knapen slechts tot even groote toewijding en offervaardigheid bereid waren.

Deze school behoorde tot het idyllische meer en meer verdwijnende soort, waarvan de zotste anecdotes in omloop zijn, die de oudleerlingen zich na tientallen van jaren nog in vroolijke oogenblikken herinneren. De lokalen van dezen tempel der geleerdheid hadden zulke geringe afmetingen, dat men ze graag een vierde afmeting zou gegund hebben. Alleen de teeken-gymnastie-muziek-feestzaal zou aan bescheiden eischen hebben kunnen voldoen, als de vrouw van den directeur die niet voor het drogen der kinderwasch benutte. De teekenmodellen moesten altijd een paar tafeltjes ver van den leerling opgesteld worden, met het zeer begrijpelijk gevolg, dat er door onjuist zien dikwijls producten tot stand kwamen, die bezwaarlijk met een der modellen overeen te brengen waren.

Het onderricht in de gymnastiek werd in den regel niet hier - waar slechts een rek zonder stok voorhanden was - maar op het leerplan gegeven. De leer van 't aanschouwingsonderwijs, waarop zooals men weet, de heele nieuwe onderwijsmethode rust, volgde men trouw. Voor het geografisch onderwijs waren niet minder dan twee wandkaarten beschikbaar. Op de eene, die Europa voorstelde, mocht Oostenrijk zich nog in 't bezit van Lombardije verheugen, hoewel de snel voortijlende jaren reeds lang den afstand van Elzas-Lotharingen achter zich hadden gelaten; de tweede, een kaart van Afrika, stelde door haar kleur de geheimzinnige zwartheid van dit werelddeel aanschouwelijk voor en toonde, wat de Afrikaansche binnenlanden betreft, een graad van onontdektheid, die bij elken Congoneger de weemoedigste herinneringen moest hebben opgewekt.

Bij de natuurkundelessen maakte zich een bejaarde luchtpomp verdienstelijk, welke uit

[p. 128]

alle kleppen zuchtte en slechte door een leeraar mocht verklaard worden, die buitengewoon welbespraakt was en de leerlingen door dit talent overtuigen kon dat de klok, na een kwartier pompen, werkelijk vaster zat dan te voren. Waagde het daarna nog een wijsneusige knaap - die als echt kind van onzen modernen tijd alle gevoel voor pieteit miste - eenigen twijfel te opperen, dan werd hij met gepaste verontwaardiging teruggewezen.

Onder de gezamenlijke leeraren van het instituut bestond ook nog een jarenlang gehuldigde en heilige traditie, dat een magneetnaald onder den invloed van een electrischen stroom, slechts dàn van haar gewone richting afwijkt, als men op 't juiste oogenblik krachtig aan de tafel stoot.

Ter wille van de volledigheid moeten we nog een woordje zeggen over het museum van natuurlijke historie, dat jaar in jaar uit op een plank in de hoogste klasse stond, tot het ras der opgezette wilde-zwijnen behoorde en, als het niet juist zijn wetenschappelijke zending had te vervullen, bij voorkeur een jongenspet op zijn linker oor en een stompje pijp in zijn bek droeg.

Ongetwijfeld zou ook deze modelinrichting niet aan de hooge eischen van Willie hebben voldaan, als hem nog eenige keus ware overgebleven. Hij moest nu echter wel, graag of niet, zijn studiën tusschen deze muren ten einde brengen. Overigens werd zijn schoolgaan door herhaalde ongesteldheden onderbroken, die echter gelukkig alle daarin overeenstemden, dat ze geen afbreuk deden aan zijn welzijn.

Voor we echter onzen lieven Willie uit de school ontslaan en hem het vijandige leven injagen, moet ik u nog op de hoogte stellen van zijn ‘maatschappelijke’ ontwikkeling. 't Spreekt vanzelf, dat hij, terwijl hij alle wetenschappelijke ontwikkeling afwees, zijn opvoeding als man van de wereld niet veronachtzaamde. Het eene doen en het andere niet laten, was zijn leuze. Reeds op zijn veertiende jaar kon hij op drie keurig doorgerookte meerschuimpijpen wijzen. Daar hij zich al met zijn vijftiende op de dienstplichtige lengte en breedte beroemen kon, had hij nìet de minste moeite in elke bierkneip een behoorlijk aantal glazen binnen te krijgen. De niet geheel onnatuurlijken tegenzin, dien de jeugdige Duitscher als beginneling bij de verzwelging van de vijftiende pul ondervindt, bestreed Willie met den grootsten heldenmoed, al vertoonde zijn gezicht ook een interessante bleekheid; en op zijn zestiende jaar glimlachte hij met de kalmte van een wijsgeer over de verschrikkingen van een ‘kater’.

Toen zijn ouders het eens waagden hem over zijn laat thuiskomen zacht te berispen, greep hij een middel aan, dat onder dergelijke omstandigheden uitstekend helpt en jongelui van zijn positie niet genoeg is aan te bevelen om een dergelijk ingrijpen in het recht der jeugd, even beleefd als beslist van de hand te wijzen: hij kwam n.l. den volgenden nacht heelemaal niet thuis.

(Wordt vervolgd).