De Hollandsche Lelie. Jaargang 21

[p. 113]

21 Augustus 1907.
21^ste Jaargang.
N^o. 8.

Hoofdartikel
Over: Gehuwde en Ongehuwde Staat.

Waar wij in navolgende regelen eenige beschouwingen zoowel over den Gehuwden als Ongehuwden staat wenschen te maken, gelieven mijn Lezeressen in het oog te houden, dat die veelmalen als alleen met betrekking tot den man zijn aan te merken. De inhoud der verzamelde stoffen, die wij daarbij als tekst, opheldering of ter illustratie hebben gekozen, noopt ons bij de behandeling van ons onderwerp, hier en daar tot die uitsluiting. De aan te halen uitspraken, opmerkingen en geschiedenissen, hier te pas gebracht, toch zijn voor 't meerendeel ontleend aan Wijsgeeren onder Grieken en Romeinen of andere volken, bij wie - vreemd genoeg - de vrouw gemeenlijk eerst in de tweede plaats of soms in 't geheel niet in aanmerking kwam. Wel is het te verwonderen, dat bij een overigens zoo beschaafd volk als o.a. de Grieken, zelfs of juist in latere eeuwen de vrouwen zoo weinig genoten van de achting en gelijkstelling met de mannen, waarop zij in 't algemeen aanspraak hebben; doch de Geschiedenis geeft hieromtrent weinig opheldering.

Trouwens is de eenvoudige vermelding van het feit - als strekkende enkel tot toelichting van een en ander in ons artikel - voor ons oogmerk voldoende.

Het ongehuwd zijn was ook toen: ‘Een gemakkelijke staat voor hen, die de genoegens van het huwelijk wenschen te smaken, zonder er de bezwaren van te hebben.’ Het is duidelijk, dat onder het woord genoegens, voor den gezonden en welgevormden man, ook de zinnelijke (sexueele) begrepen moeten worden en zal een opvatting als bovenbedoeld daarom niet alleen als zelfzuchtig, maar ook als zedeloos beschouwd moeten worden, - zooals ook reeds de Oude Indiërs zeker daarom den ongehuwden staat voor verachtelijk hielden. Bij Grieken en Romeinen, maar voornamelijk bij de eersten, schijnt dit niet het geval te zijn geweest, daar zij het zelfs niet voor onzedelijk hielden als een gehuwd man met andere vrouwen (wat wij zouden noemen) verboden omgang had. Zelfs heeft men in de Geschiedenis voorbeelden van uitnemende vrouwen, die het haren echtgenoot niet al te zwaar wenschten aan te rekenen, waar zij zich door de schoonheid of andere in hun oog bekoorlijke eigenschappen van andere

[p. 114]

vrouwen lieten verleiden, of met deze gemeenschap hadden. -

Tertia Emilia, als zij bemerkte dat haar man Scipio een van hare kameniers beminde, zoo geliet zij zich of zij dat niet wist, om niet te schijnen, dat ze haar man, de overwinnaar der wereld en een prins van zijn volk, van onstandvastigheid, en zich zelve van ongeduldigheid beschuldigde, om de gebreken van haar man niet te kunnen verdragen, die toch de allergrootste personage van zijn tijd was. En om te toonen, dat zij hem daarom in haar harte geen kwade genegenheid toedroeg, zoo liet zij deze kamenier, nog na zijn dood, trouwen met een van haar vrijgemaakte knechten. Deze groote en verstandige vrouw betoonde hierdoor genoegzaam te weten, dat zij was en bleef de meesteresse, niettegenstaande de kwade part, die haar man haar speelde, en dat, indien zij afgunstigheid betoond hadde, aan degene, die de omhelzing van haar man genoot, ditzelve dan zou geweest zijn een teeken van zinnelijke begeerte en niet van liefde.

Koning Philippus, als hij op een Thessalonische vrouw, die men zeide dat den koning betooverd had, verliefd was geworden, zoo was de koningin Olympias daar zeer verstoord over, en kon niet rusten voordat zij deze vrouw in haar hand gekregen had, besloten zijnde haar zeer gruwelijk te mishandelen. Maar als zij ze in haar macht had, en haar schoonheid en liefelijke bevalligheden, alsmede haar redenen, die niet gemeen waren, gezien en gehoord had, en deze genoegzaam betoonende, dat zij wel opgevoed en van goeden huize was, sprak Olympias haar aan: Nu zie ik, dat gij valschelijk beschuldigd wordt; want ik bemerk klaar, dat al uwe tooverijen niet anders zijn dan de schoonheid en de brave gaven, die in U zijn. Deze vorstin, welke naderhand om haar achterdochtig karakter door Philippus verstooten werd, en naar men zegt den arm bestuurde, die haar echtgenoot doodde, toonde bij deze gelegenheid althans, te weten en zelfs te billijken, dat een man niet ongevoelig kan zijn voor groote gaven en schoonheid of bevalligheid bij een vrouw, welke de macht hebben den geest met de oogen te betooveren.

Ofschoon men mag aannemen, dat vele wijsgeeren onder bovengenoemde of andere volken ook in zooverre boven hun tijdgeest verheven waren, dat zij den ongehuwden staat uit loutere zelfzucht, en voor hem, die de gave der onthouding daarbij niet bezat, niet als zedelijk beschouwden, is het toch zeker, dat zij de bezwaren van het Huwelijk voor hen zelven wel hebben overwogen en er voor teruggedeinsd zijn, zoodat zij ongehuwd bleven.

De wijsgeer Arminius, als hij Gouverneur van het koninkrijk Karthage was, zoo was hij even hoog geacht bij de Penen als Homerus onder de Grieken en Cicero bij de Romeinen. Hij was zoo afgezonderd van de vrouwen als altijd gevoegd bij zijn boeken. Als hij nu de Gemeente van Karthage tachtig jaren gelukkiglijk geregeerd had, en honderd twintig jaren oud was, zoo bad hem de Raad met groote volstandigheid, dat hij zou willen huwen, opdat in de toekomst van zulk een opmerkelijk wijzen man, eenige gedachtenis zou mogen overblijven. En alzoo het verdrietelijk aanstaan van den Raad even groot was als zijn wederstand, zoo antwoordde hij hun ten laatsten aldus: Ik ben niet van meeninge om te huwen, want neem ik een leelijke vrouw, ik mocht haar haten; is zij rijk, zoo zal ik haar moeten verdragen; is zij arm, zoo zal ik ze behooren te onderhouden; en is zij schoon, zoo zal ik belast wezen ze te bewaren. Met deze woorden verontschuldigde zich deze verstandige man, welke echter nog in zijn ouderdom, door veel studeeren het licht zijner oogen verloor; en het derven van zijn aangename boeken dwong hem alstoen nog een vrouw te nemen, die het hem zeer moeilijk maakte. Ons alzoo met zijn voorbeeld toonende, dat Cupido zelden toelaat, dat de Wijze eenzaam en de Eenzame wijs sterve.

Eveneens dacht ook de wijsgeer Mirthus, die almede op de vraag, waarom hij niet getrouwd was, bijna op dezelfde wijze antwoordde, nl. dat hij een booze vrouw zou moeten verdragen, een arme onderhouden, een leelijke haten, een schoone bewaren, terwijl hij bovendien vreesde, dat als zij goed was, hij haar zou moeten verliezen, en zijn vrijheid niet wenschte over te leveren aan eene, die het hem nimmer zou danken.

Dat een wijs man inderdaad een booze vrouw in het huwelijk behoort te verdragen, leeren ook anderen door de uitspraken, die zij hebben nagelaten, of die van hen opge-

[p. 115]

teekend staan. En deze hebben te meer waarde, als zij gekomen zijn uit den mond van hen, die de bezwaren van het huwelijk niet hebben geacht, of ze te laat voor henzelven overwogen.

Marcus Aurelius zeide: De man is dwaas, die openbaar gekijf maakt tegen zijn huisvrouw; want is zij goed, zoo behoort hij haar toe te geven, opdat zij beter worde, en is zij kwaad, zoo zal hij haar verdragen, opdat hij haar niet erger make.

Dezelfde zeide: Het is een groote vermindering van een man, die de zwakheden zijner huisvrouw zwaar tilt, en kastijden wil in 't openbaar.

Deze uitmuntende Vorst en Wijsgeer, die zeer ongelukkig gehuwd was, kon echter niet nalaten zich hierover eens tegen een van zijn speciale vrienden te beklagen, zeggende: Ik zweer u, Catulus, dat mij dunkt, dat ik sinds den dag, dat ik met Faustina ondertrouwd geweest ben, geen zinnen noch verstand gehad hebbe. Ik ben geweest tot mijn acht en dertig jaren zonder vrouw, welke mij acht en dertig dagen schenen, en nu in zes jaren, die ik gehuwd ben, dunkt mij, dat die wel zes honderd geduurd hebben. Had ik te voren bedacht hetgeen ik nu bedenk, en ook gevoeld hetgeen ik nu wel degelijk gevoel, al hadden 't mij de Goden bevolen, en Adrianus mijn Heer 't mij gebeden, zoo hadde ik mijn armoede en mijn rust geenszins gewisseld tegen 't huwelijk met haar en het keizerrijk.

De Wijze Socrates, als hem gevraagd werd, waarom hij niet van zijn booze huisvrouw Xantippe scheidde, zoo antwoordde hij: Dewijl ik haar binnenshuis verdraag, zoo leer en gewen ik mij daardoor des te beter om het ongelijk, dat mij van buitenshuis aangedaan wordt, te verdragen, - betoonende ons alzoo door zijn leer en voorbeeld, dat een wijs man alle dingen ten beste duidt en dat hij uit kwade en booze dingen ook nut en voordeel kan trekken.

Dezelfde als hem eens van Alcibiades gevraagd werd, hoe hij het razen en kijven van zijn huisvrouw Xantippe verdragen kon, welke door haar boosheid schier onverdraaglijk was, zoo antwoordde hij weder: - Ik heb mij daar nu zoo aan gewend, dat ik er mij niet meer aan store dan aan het razen van een braadpan. Gevende alzoo te kennen, dat de geduldigheid en de gewoonte alle dingen licht en draaglijk maakt, hoe zwaar ze ook zijn.

Waarom overigens, zooals wij uit bovenstaande voorbeelden zien, de geleerde mannen dikmaals de booste en bitterste vrouwen kregen, - daarop geeft ons de wijsgeer Elëazar volgenderwijze antwoord: - God is een Auteur van de huwelijken; en hierom geeft hij dikmaals den geleerden mannen (die hij grootelijks verlicht heeft) zoodanige vrouwen, opdat zij niet alleen door hun huiskruis zouden geoefend worden, om de openbare moeilijkheden des te lijdzamer te verdragen; maar voornamelijk opdat zij ook in huis hun predikeresse zouden hebben, die hen hun vergrijpen en zwakheden verwijten en voor oogen stellen, en zij zich door hun hooge wijsheid en wetenschap niet zouden verhoovaardigen; gevende aldus te kennen, dat God gewoonlijk degenen, die hij boven anderen wil verheffen, met een tegenwicht van eenige wederwaardigheid bezwaart, om hun daardoor te bevrijden van eigenwijsheid en opgeblazenheid.

Het huwelijk, zegt zeker schrijver, is een hoogeschool van des menschen leven, waarin dat God wil, dat onze lijdzaamheid geoefend worde tot vermeerdering van deugden en tot wegneming van alle trotschheid en verwaandheid.

Dat een man zijn vrouw, als zij arm is, moet onderhouden behoeft zeker geen betoog; en degene, die meent of verwacht, dat zij hem althans in dit geval voor het afstaan zijner vrijheid dankbaar moet of zal zijn, zal de waarheid van het tegendeel meestal ervaren:

Marcus Cato, als hij Purla Actoria tot een huisvrouw getrouwd had, welke uit een zeer klein en gering geslacht geboren was, meenende dat de vrouwen, die veel huwelijksgoed hadden, haar mannen zooveel te minder vreesden en onderdanig waren, zoo werd hij daarin grootelijks bedrogen. Want niettegenstaande dat zij arm en zonder bruidschat was, en tot den wijn zeer genegen, zoo wist zij zich zelve ook niet te regeeren of te gebieden, en was zij daarenboven nog hoovaardig, opgeblazen en zeer wederspannig tegen Cato, waaruit men kan zien, dat de

[p. 116]

gedwongen of uit belang aangegane huwelijken gemeenlijk droevige uitkomsten hebben, en dat niet altoos de armste vrouwen de deugdzaamste, evenmin als de rijkste de beste zijn, dat daarom een man niet behoort te zien en te letten op den rijkdom noch de armoede van een vrouw, maar naar de deugd en de goede opvoeding.

De ervaring leert nog dagelijks, dat de huwelijken, welke alleen gesloten worden om het goed of de schoonheid, zeer zelden gelukkig zijn, waardoor men hedendaags ook ziet dat de allerbraafste vrouwen met de snoodste mannen trouwen, en insgelijks, dat veeltijds de waardigste mannen ook zeer kwalijk gepaard zijn.

Dat men in 't huwelijken niet alleen op het goed noch op de afkomst... of in 't algemeen op uitwendige omstandigheden, maar voornamelijk op de hoedanigheid van den persoon en op de deugden behoort te letten, is iets wat andere wijze mannen wel hadden begrepen.

Lucius Camillus, als hij eens gevraagd werd: waarom hij zijn zoon (die door zijn vroomheid zoo zeer bemind was, dat vele Raadsheeren hem tot schoonzoon begeerden) niet ten huwelijk wilde geven, aangezien den zoon in zijn jonkheid een vredig leven en den vader in zijn ouderdom een gerustheid van gemoed daaruit zoude volgen, zoo antwoordde hij: Ik zal mijn zoon niet ten huwelijk geven, vermits dat sommigen mij voor hem aanbieden rijke dochteren, anderen edele, anderen jonge, en ook eenige zeer zuivere (d.i. die nog geen man gezien of gesproken hadden).... en niemand van allen zegt: Wij zullen u een eerlijke (d.i. fatsoenlijke) en deugdzame dochter geven...

De overste Themistocles, als zijn dochter van twee jongelingen ten huwelijk verzocht werd, waarvan de eene rijk, en de andere deugdzaam was, zoo heeft hij haar aan den deugdzame gegeven, zeggende: Ik heb liever een man tot schoonzoon, die geld van doen heeft, dan geld, dat een man van doen heeft.

Zeker schrijver zegt: dat er in den Echtestaat niets heerlijker nog beter is, dan dat man en vrouw zonder twist en kijven in vrede te zamen leven; want men mag den man wel zeer gelukkig achten, wien een huisvrouw ten deel gevallen is, die hem zoet van gezelschap, en niet moeilijk of verdrietelijk is.

Een voorbeeld van zoodanigen gelukkigen echt levert de geschiedenis van Publius Rubrius, die met Caja Ennia getrouwd was, hebbende hij het grootste geluk en eere verkregen, die men in den huwelijken staat kan wenschen: Want hij heeft geleefd met zijn Huisvrouw drie en veertig jaren en acht maanden zonder eenigen twist of verdrietig woord.

Wij besluiten ons artikel met de vermelding van een curieuse geschiedenis, waaruit men zal zien, dat sommigen zich door de moeilijkheden en bezwarenissen van het huwelijk op geenerlei wijze hebben laten afschrikken, maar deze moedig en geduldig verdragen en overwonnen, waardoor hun zoodanige eere en lof is toegebracht als aan eenen, die een groote overwinning op zijn vijanden behaald had:

Hieronimus, als hij secretaris van Paus Damasis was, schrijft: dat hij toen ter tijd binnen Rome gezien heeft een vrouw, die wettig getrouwd geweest was met twee en twintig mannen, en dat zij destijds weduw was van haar twee en twintigsten man. Ook vond men een man, die twintig echte vrouwen gehad had, en ook weduwnaar was van de laatste. En alzoo zij beide vrij waren, gelijk, en van een nederigen staat, zoo trouwden zij met elkander, 't welk een opmerkelijke zaak was, en het volk zeer deed verlangen, om te weten wie van beide de(n) ander overleven zou. Eindelijk is de vrouw eerst gestorven. Toen kwam al het volk van Rome toeloopen om den man geluk te wenschen, gelijk als een verwinnaar van een groote bataille; zij kroonden hem met een lauwerkrans en gaven hem een palmtak in zijn hand tot een teeken van zijn victorie. In deze gestalte werd hij gevolgd door een groote menigte volks, die hem op de begrafenis als in triumf geleidde.

S.K. FEITSMA.