De Hollandsche Lelie. Jaargang 21

Boekbeschouwing.

II.

Ik heb in het voorgaande artikel uiteengezet, waarom Götz Krafft noodwendig moest mislukken uit een kunst-oogpunt; namelijk, omdat het is geschreven met het van het begin tot het einde kennelijke doel: den lezer een bevredigende levensverklaring, een verzoening tusschen het oude en het nieuwe bijbrengen.

Intusschen, er zijn boeken die, al hebben zij hetzelfde gebrek, zich met dat al heel goed laten lezen, door verdienste van boeiendheid, of stijl, of zelfs oorspronkelijkheid van vinding. In dit opzicht heeft Jörn Uhl, waarmede de schrijver van Hilligenlei zijn roem vestigde, op het groote publiek een verbazende uitwerking gehad. De niet zoo gemakkelijk te bevredigen critisch-gezinde lezer mocht héénzien door de phrasen-makerij en woorden-aaneenrijging, waarmede Gustav Frenssen heenglijdt over al datgene, wat in dit leven droef en raadselachtig blijft, en niet valt op te lossen door mooie theorieën, de méérderheid was verrukt, meegesleept door de schijnbaar-overtuigende kracht, die sprak uit Jörn Uhl, die goed deed na al het verlammende, lustelooze, gebrokene, dat de hedendaagsche jongeren plegen neer te leggen in hun levensmoede werken.

Maar Götz Krafft, dat den indruk maakt van te zijn geïnspireerd door het voorbeeld van Frenssen, bezit niets van het belovende, het eigenaardige, waardoor Jörn Uhl aantrok, ook ondanks het onsamenhangende en langdradige erin. Van het begin tot het einde, vier lange deelen door, hebben we hier te doen met een levensgeschiedenis die conventioneel en ouderwetsch is gedacht, en op dezelfde conventioneele, vóóraf pasklaar gemaakte wijze verloopt. Het milieu, waaruit de jonge man voortkomt, moet natuurlijk een zijn waarin de nieuwe denkbeelden niet worden begrepen; reden waarom de schrijver goed vindt van den ouden heer Krafft te maken, niet een waarachtig-geloovig, eerbied-afdwingend predikant, maar een domkoppigen botterik, die op de tafel slaat, als zijn zoon hem tegenspreekt, en kwaad wordt, wanneer deze een bijbeltekst in twijfel trekt. Niets is goedkooper dan op zulk een onnoozele wijze twee richtingen tegenover elkaar stellen.

De schrijver had beter gedaan, wanneer hij een voorbeeld had gekozen in Kielland's Schnee, waarin de oude dominee het type is van den eerlijken, in zijn overtuiging-palstaanden christen, zoodat de strijd tusschen hem en de moderne Gabriele juist dáárdoor interessant wordt, omdat beide partijen aan elkaar gelijk staan in zedelijke waarde en in diepte van levensopvatting. Bij Edward Stilgebauer daarentegen kan geen sprake zijn van een boeiend-geteekend conflict, waar hij gemakshalve van den vader-predikant maakt zulk een bekrompen wezen, en van den zoon een uiterst-begaafd, diepzinnig jongmensch, wiens vóórbestemdheid tot het bereiken van ‘Des Levens Kroon’ (deel IV) de lezer, van af 't begin, op hinderlijke wijze voelt en tast.

[p. 85]

En inderdaad stuurt alles dan ook af op dit bevredigende einde, het leven in Lausanne, waar de verzoeking nog juist bijtijds wordt overwonnen door den dood van een vriend, het leven in Berlijn, waar een ander medestudiegenoot aan een tragisch einde komt tot straf voor zijn verkeerde levensrichting, waar de speelbank in het geheim natuurlijk net in tijds wordt ontdekt door de politie, om daardoor meteen de oogen te openen van Götz voor de vrouw, in wier handen zijn onschuld viel; dan het dienen als militair in München, waarvan de ingelaschte bijzonderheden voor Duitsche lezers grooter aantrekkelijkheid zullen hebben dan voor Hollandsche, en waar opnieuw alles juist zóó gebeurt, en dood en leven zóó netjes ingrijpt, als de tendenz-schrijver het noodig heeft voor zijn doel; de fouten in het militaire gedoe aan de kaak stellen; en eindelijk het bevredigende slot, de door al die net terechtertijd plaatsgrijpende gebeurtenissen gelouterde en gerijpte Götz, in wien natuurlijk zulke wonderbare talenten sluimeren, dat hij, alweer precies op het rechte oogenblik, een uitstekende positie vindt, waardoor hij, zelf zonder fortuin, kan huwen het meisje zonder geld: Eva Freij, wier bepaaldelijke bestemming tot dit doel merkbaar is voor den lezer van het eerste moment af, waarop zij in deel III optreedt, volmaakt, uiterlijk en innerlijk, geteekend niet als een vrouw van vleesch en bloed, met deugden en gebreken beide, maar in de onhandige onbeholpenheid van: ‘de wonderbare schoonheid der Italiaansche Madonna’, ‘iets dat niet van deze aarde was’, en dergelijke schooljongens-uitdrukkingen van een besteld opstel!

En alles in dezen vierdeeligen roman is verteld op diezelfde onbeholpen, houterige, overdreven wijze. - Als Götz, in Lausanne, verliefd geraakt op Jeanne Ramuz, vindt de schrijver het evenzeer noodig de schoonheid dezer jonge dame te schilderen met alle denkbare overdreven termen; hij vertelt in de meest geheimzinnige woorden, bij de eerste kennismaking van Jeanne en Götz, dat deze ontmoeting voor den laatste onberekenbare gevolgen zal hebben, diep zal ingrijpen in zijn hééle leven, allerlei fraais meer van dien aard, terwijl de heele ‘verhouding’ uitloopt ondertusschen op een paar onschuldige wandelingen en coquetterieën, en het vertrek van Götz daarna uit Lausanne, met een volkomen ongebroken hart, zoodat we ook, in al de drie verdere deelen, niets meer hooren van Jeanne noch van haar invloed. Op dezelfde wijdloopige wijze worden andere personen ten tooneele gevoerd, zonder dat zij verder éénige reden van bestaan hebben, zooals b.v. Paul Buchold, de vriend van het gymnasium, met wien Götz studeert in Lausanne, en over wiens verliefdheid in Yvonne, en omgang met en invloed op Götz, wij in dit eerste deel zóó veel te hooren krijgen, dat zijn plotseling en ongemotiveerd verdwijnen daarop inééns, voor goed uit den verderen roman, daarop drukt een cachet van noodelooze breedsprakigheid, waarvan het vervolg telkens opnieuw de méést doorslaande bewijzen blijft leveren. Geen oogenblik behoudt de lezer dientengevolge de illusie, dat hij een verhaal, een roman, leest; telkens opnieuw voelt hij, hoe alles is bedacht en gegroepeerd met de bedoeling: een idee van den schrijver uit te werken, te protesteeren tegen het een of ander, wat dezen verkeerd voortkomt. Zoo is de studentenvereeniging in Lausanne, van de daar studeerende Duitschers, niets anders dan een éénzijdig protest tegen de in zulke vereenigingen heerschende misbruiken. Om die reden zijn alle jongelui, die er lid van zijn, dronkenlappen en aan hoogmoedswaanzin lijdenden; en om diezelfde reden moet er een graaf eerelid van wezen, wiens gevoelloos genoegen bestaat in het doodschieten van in zijn oogen nietswaardige joodsche jongelui (anti-semitisme wordt hier de les gelezen); om diezelfde reden ook loopt zoo'n duel bij Stilgebauer af met den dood van den hoogstbegaafden en edelen jood, (terwijl het een bekend feit is, dat studenten-duels in de werkelijkheid bijna nóóit zulk een tragisch einde hebben); om diezelfde reden eindelijk komen er uit Manheim een paar treurende ouders over, om te weenen op het graf van hun eenig kind, terwijl de gevoellooze graaf intusschen een déjeuner arrangeert in Montreux! En in Berlijn, in het tweede deel, gaat deze onhandige en kinderachtige schrijverij op dezelfde kunstelooze en talentlooze wijze zijn gang. De studiegenoot, die afdwaalt van de gebaande wegen, en zich werpt in de armen van het anarchisme, krijgt natuurlijk zijn verdiende loon thuis, en eindigt met diefstal en moord en zelfmoord; terwijl daartegenover de brave Götz net op het rechte oogenblik een politie-commissaris vindt, door wien hem de noodzakelijke onthullingen worden gedaan over het verleden van zijn maîtresse, zoodat hij, in plaats van zich verder aan haar te verslingeren, met lust en ijver

[p. 86]

aan het werk gaat, en - het spreekt van zelf - verhandelingen en drama's schrijft, waarvan de groote ‘beloften’ erin de professoren en literatoren uit zijn omgeving met blijde verwachting vervullen! Wie voor deze vier deelen zes gulden over heeft - per deel f 1.50 - die kan zich dezelfde houterige tegenstellingen, waarvan ik er hier een paar opnoemde, voortdurend bijeenzoeken. Mij ontbreekt de plaatsruimte om nog meer aan te voeren tot staving van mijn beweren, dat het den auteur nergens is ingevallen een leesbaren, goed-in-elkaar-gezetten roman te leveren, dat hij zich voortdurend heeft verstrikt in ideeën en in theorieën, die hij wou belichamen, zonder nochtans dit áán te kunnen. Want niemand, die maar even nadenkt, zal in zulk een oppervlakkig gezwets ook maar eenigen troost of levensverklaring vinden, terwijl degene, die enkel vraagt in Götz Krafft naar een boeiend-geschreven, interessanten roman, evenzeer wordt teleurgesteld, door het volslagen gemis van al die goede eigenschappen, die men aan een zóó uitvoerig opgezetten roman mag stellen als eisch.

Gewoonlijk pleeg ik, wanneer ik vertaalde boeken bespreek, over de wijze van vertaling te zwijgen. Wij hebben ten onzent enkele dames en heeren, die zich een specialiteit maken in het overzetten uit een of andere taal: Noorsch, Zweedsch, Russisch, en die dit, in het algemeen genomen, dan ook zóó doen, dat de lezer behoorlijk Hollandsch onder de oogen krijgt. Van hen geldt het dat hun naam op den omslag voldoende is, om in dit opzicht goede waar te mogen verwachten. Daarneven krioelt een schare van onbekende grootheden, voor wie elk Fransch, Engelsch, of Duitsch nieuw boek, dat uitkomt, een welkome gelegenheid is zich enkele guldens honorarium te verdienen, door de overzetting ervan in het Hollandsch. In de meeste gevallen is haastigheid, slordigheid, gebrek aan taal-kennis in deze soort vertalingen voel- en tastbaar genoeg, om ieder, die in staat is het boek in het oorspronkelijk te lezen aan te raden dit te doen; terwijl zij, die de oorspronkelijke taal niet machtig zijn, de begane fouten misschien minder zullen opmerken dientengevolge. Vooral waar het Duitsch geldt, verleidt de gelijkenis van de Duitsche taal met de onze den haastigen beroeps-vertaler maar al te dikwijls tot het naschrijven van verduitscht-hollandsche zinnen, in plaats van zich de moeite te geven een zuiver Nederlandsche vertolking ten papiere te brengen.

Dit feit komt zoo gedurig voor, dat het dientengevolge overbodig schijnt er bij elken uit het Duitsch vertaalden roman nog eens weer afzonderlijk de aandacht op te vestigen. Indien ik daarom bij de overzetting van Götz Krafft nog eens afzonderlijk wensch stil te staan, dan is dit, omdat men redelijkerwijze aan een zoo duur en lijvig werk, en dat zich met zooveel pretensie aankondigt, nog eerder den eisch stelt in goed Hollandsch te zijn geschreven, dan aan een kleiner en met minder omhaal van veelbelovende recensies optredend romannetje.

Welnu, de vertaler van Götz Krafft zondigt vóórtdurend tegen de taal, toont nu en dan dat enkele Duitsche uitdrukkingen hem volkomen vreemd zijn, waar hij ze gemakshalve letterlijk in 't Hollandsch overzet, zonder rekening te houden met de beteekenis, en ontneemt den lezer alle illusie van zich in die beschaafde kringen te bevinden, waarin Edward Stilgebauer zijn personen laat optreden, als hij diens Duitsch: ‘Herr Baron’, ‘Herr Graf’ enz., eenvoudigweg overzet: ‘meneer de baron’, ‘mijnheer de graaf’, enz. Dergelijke burgerlijkheden stuiten den ontwikkelden lezer onmiddellijk; wat in het Duitsch gebruik is, (men zegt daar ook: ‘Herr Doctor’), dat geschiedt in onze hollandsche kringen nooit; men spreekt graven en baronnen niet aan met hun titel, veel minder nog met meneer daaraan toegevoegd.

Alles saam genomen, dit boek had zeer goed onvertaald kunnen blijven, en, zoo het wáár is, dat het in Duitschland werd besproken, en aanleiding gaf tot twistgeschrijf, dan zal dit wel voor een goed deel liggen aan de Duitsche toestanden, zooals het militarisme, die de auteur er in aanroert, en verder aan de Duitsche grondigheid van karakter, die uitteraard meevoelt voor ‘grondig’ geschreven boeken. Ik voor mij geloof niet, dat men ten onzent deze Duitsche belangstelling in Götz Krafft zal kunnen navoelen.

ANNA DE SAVORNIN LOHMAN.

La Femme à travers l'Histoire door Maurice Lefèvre, uitgegeven door Fontemaine.

‘Dit is geen gewoon boek in de alledaagsche beteekenis van het woord’, schrijft Maurice Lefèvre in het begin van zijn werk. Men moet er geen liefdes-avonturen in zoeken;

[p. 87]

Estella trouwt in het laatste hoofdstuk niet met Némorin, en Bartholo tracht tevergeefs Rosine te beschermen tegen de belagingen van een Lindor.

‘En toch is het een roman. De roman van de Vrouw, geschreven naar de kronieken en legenden. Het is de geschiedenis van haar achtereenvolgende grootheid en verval; die van den geheimzinnigen invloed, die zij ten allen tijde op de zeden heeft uitgeoefend.’

Hij laat aan ons oog voorbijgaan de courtisanes van vroeger: Aspasia, Lais, Phryné bij de Amoureuses, Sappho, en Théodora tot aan de Emancipatrices. Ik neem de classificatie door den schrijver gegeven, Héloise, Alix de Montmorency, Bertrade de Monfort tot de Educatrices, waaronder Ninon de Lenclos de voornaamste was, tot de Précieuses Julie d'Angennes, Madeleine de Scudery, Charlotte de Montmorency de Empoisonneuses en de Démoniaques even aanstippend, komt Maurice Lefèvre bij M^me de Pompadour en M^me Dubarry en hier eindigt het eerste gedeelte van zijn werk.

Het tweede deel bevat: Les femmes de la Révolution, Les femmes de la Terreur.

M^mes de Genlis, Helvétuss, de Sabran, de Condorcet, Julie Talma, Sophie Arnoult Charlotte Corday, Olympe de Gouges, Théroigne de Mericourt en zoo brengt hij ons aan de vrouwen van het Directoire en het Keizerrijk. M^mes de Staël, Tallien, Hainguertot, de Montesson, Hamelin, Visconti... Marie-Louise... en eindelijk wat het Romantisme betreft, voert de schoone Recamier ons naar het levendige en zeer belangrijke schilderij uit het tijdstip van 1830 (waarvoor men tegenwoordig de schouders ophaalt) maar dat naar mij dunkt toch wel tegen die van onzen tijd opweegt. Men oordeele:

‘Welke sterren! Chateaubriand leeft nog, Lamartine is in het tijdperk van zijn grootste roem, Musset is twintig jaar, Victor Hugo dertig, Ingres en Delacroix bestrijden elkaar met meesterwerken, Couture, Théodore Rousseau, Corot, Deveria, Decamp, Ary Scheffer, Isabey, Alfred de Dreux, Diaz, Gavarni, Grandville, Cham, Meissonnier, Jules Dupré, Bida, Jadin, Tony Johannot teekenen en schilderen, sommigen reeds beroemd, sommigen beroemd wordend, terwijl te midden van dien strijd Carle Vernet en zijn zoon Horace de heldenfeiten van hun tijd op het doek vereeuwigen. Van Meyerbeer is zooeven verschenen ‘Robert le Diable’, aan de ‘Hugenoten’ legt hij de laatste hand en van de ‘Prophète’ staan hem reeds de grove trekken voor den geest. De oude Beethoven heeft het publiek reeds in verrukking gebracht door zijn symphoniën en in de Mondscheinsonate zijn goddelijke ziel neergelegd. Adolph Adam, die de liefelijke bevalligheid van het ‘Chalet’ en ‘Si j'étais Roi’ met zich omdroeg, staat aan het begin van zijn roemvolle loopbaan, terwijl hij die vermaardheid van den goeden Grétry doet herleven door zijn ‘Richard Coeur de Lion’ te orchestreeren. Wagner begint reeds naam te maken en Halévy bereidt den weg voor den grooten Gounod, die juist het levenslicht heeft aanschouwd. Guillot, Thiers, Lamennais, Victor Cousin, Lacordaire doen het spreekgestoelte en de tribune daveren van hun welsprekendheid. Sainte-Beuve critiseert, Murger zingt, Dumas verhaalt, Eugène Sue schrijft, Scribe versnijdt zijn vruchtbare pennen. Nourrit, Duprez, M^me Stolz, Dorus Gras, Conti-Moreau, la Pasta, Frezzolini, le Talcon uiten gedachten van groote mannen, Garcia onderricht zijn dochters Malibran en Pauline hoe men het hoogste bereikt; de naam eens Talma is voor altijd gevestigd door zijn werk Rachel. M^lle George brengt in herrinnering hoe Napoleon épris werd van Agrippine en M^lle Mars, redt het succes van Hernani.

En terwijl hij zoo voortgaat met het opsommen van zijn naamlijst, waarop wij met recht trotsch mogen zijn, haalt Maurice Lefèvre nog aan: Chopin, met zijn verheven ziel, Balsac, dat genie, George Sand, dat edele hart en nog vele anderen.... Alfred de Vigny, Théophile Gautier....

Ik laat het hierbij en het spijt mij voor mijn lezeressen, dat ik afscheid neem van het boek van Maurice Lefèvre. Doorweven met merkwaardige bijzonderheden en belangrijke feiten, waaronder veel, wat niet is uitgegeven, in vloeiende taal geschreven, zijn zijn redevoeringen gemaakt om door geletterde vrouwen gelezen te worden.

Dit werk bevat twaalf voordrachten, die de schrijver in een particuliere zaal hield voor een publiek, dat uitsluitend uit vrouwen bestond. Terwijl ik ze las, verwonderde ik me in het minst niet over het succes, dat ze hadden, over de belangstelling, die zij inboezemden, noch over de spijt van haar, die ze niet had kunnen bijwonen.

Ik spreek hier alleen van het werk, want iedereen weet hoe Maurice Lefèvre de kunst verstaat van in het publiek te spreken en

[p. 88]

welk een grooten bijval zijn redevoeringen in de Bodinière vonden.

‘La Femme à travers l'Histoire’ eindigt met een overzicht van het tweede keizerrijk. De toiletten, de weelde, de wereldsche vrouwen, die kermis der ijdelheid, waarvan M^me de Metternich, zeker de begaafdste en meest artistiek aangelegde, een der toongeefsters was. Dit alles is vermakelijk beschreven. Het wemelt er in van anecdotes en snedige gezegden. De schrijver heeft niets vergeten en geheel Parijs met al zijn hartstochten, zijn uitspattingen en drinkgelagen, zijn levensgenot, trekt aan onze bekoorde blik voorbij en prikkelt onze verbeelding door de levendigheid van het verhaal en de kunst van zeggen, waarin de schrijver van ‘La femme à travers l'Histoire’ uitmunt.