De Hollandsche Lelie. Jaargang 21

[p. 53]

Gedachtenwisselingen.

Naar aanleiding van Staatkunde en Religie.

De heer H.C. Olivier bestrijdt mijne meening, neergelegd in de hoofdartikels ‘Staatkunde en Religie’. Hij spreekt o.m. zijne teleurstelling uit, dat ik niet dieper op de verschillende questies ben ingegaan.

Evenwel ligt er bij den waarn. Redacteur nog een derde Artikel klaar, dat echter eerst over 4 à 5 weken zal worden opgenomen.

In dit artikel heb ik de zaken nog wat aangedikt met voorbeelden aan de practijk ontleend.

De bestrijder mijner meening zij voorshands verwezen naar zijn eigen woorden: ‘Maar op dezelfde wijze zal, voor iemand die 't bestaan van God ontkent, 't Oranjehuis geen recht hebben op de regeering. Voor hem ook zal inmenging van de Religie in de Staatkunde aan de wetten volslagen haar waarde ontnemen.’

Sterker bewijs voor mijne stelling, dat er n.l. verband bestaat tusschen Staatkunde en Religie kan ik zeker wel niet aanhalen dan deze eigen woorden van mijn bestrijder.

De geachte heer Olivier hecht dan zeker ook weinig waarde aan de historie, waarin ons volk en ons Vorstenhuis werd gevormd. Moet een buitenlandsch Vorst als de Keizer van Duitschland ons hierin voorgaan, waar hij toont oog te hebben voor de heldenfiguren onzer Oranjevorsten? Voelt ons volk dan niets meer voor mannen als Willem den Zwijger, Maurits, Frederik Hendrik, Willem II en prins Willem III, welke laatste eens de Europeesche Staatkunde leidde tegen de veroveringspolitiek van Lodewijk XIV, den Zonnenkoning? Willem van Oranje, de stamvader van ons Vorstenhuis, was tevens een vroom Staatsman.

En trouwens de meeste reuzenfiguren uit onze historie, die zoo schoon is, waren mannen van geloof.

Ik verwijs u nog slechts naar een De Ruyter.

Zeer ben ik het eens met den heer Olivier, dat meer met de kracht der meeningen moet worden rekening gehouden dan met het aantal der verschillende richtingen.

't Is echter een bekend feit, dat de meerderheid tegenwoordig in 't Staatsbestuur veel invloed heeft en ik zie ook zeer goed de schaduwzijde, vooral wanneer men ze gaat uitbreiden door algemeen Stemrecht, waarbij de domme kracht zal zegevieren. Dit gaat zelfs zoover, dat vrijzinnig-democraten de meening verkondigen: ‘er kan eigenlijk geen goede sociale wetgeving plaats hebben voor er algem. stemr. is.’ Zonderling.

U beweert, dat het geloof absoluut niet door logisch redeneeren kan worden verdedigt. Ten sterkste kom ik hiertegen op. Op gevaar af van mijn Protestantsch beginsel in gevaar te brengen, wil ik toch verwijzen naar het woord van Paus Leo XIII, waar hij verklaart hoe het verstand door het geloof kan worden versterkt, hoe juist alzoo de gedachten bevestigd worden.

En dan, welke logische beredeneering is er vóór het ongeloof? Dit allerminst geeft eene verklaring van het wereldbestaan. Het nieuwste snufje kan ik u op dit terrein aangeven. Onze bekwame hoogleeraar de Vries, die lezingen hield aan hoogescholen in Amerika, heeft als de laatste wijsheid verkondigd de meening, dat het eerste leven in 't water oorspronkelijk is ontstaan, ja zelfs nu nog zou er van die oerstof in drijvende zijn. Doch ik vraag u, geeft dit eene verklaring? Is juist de verklaring der H.S. niet merkwaardig waar ze zegt in Genesis: ‘En Gods Geest zweefde (broedde) over de wateren’? Hierin juist vindt men de verklaring van eene redelijke Intelligentie, van een welbewust, hoewel onbegrijpelijk, Wezen, dat het aanzijn gaf aan deze wondere wereld.

U meent ook, dat ‘met het voortdurend verzwakken der godsdienstige partij moet rekening gehouden worden.’ Hierin nu hebt u het mis. Uit de verkiezingen nog onlangs bleek de vermeerdering dier partij wel degelijk.

Ik moet erkennen: de geachte schrijver, de heer Olivier, is met waardigheid op mijn betoog ingegaan en daarom stel ik er prijs op zijne bedenkingen zoo goed mogelijk te weerleggen. De geachte waarn. Redacteur maakte reeds bezwaar tegen mijne artikelen, omdat hij het er niet mee eens was. Dit is zijn recht. Maar het blijkt toch wel, dat het publiek belang stelt in grondige behandeling van deze onderwerpen. 't Is tenminste mij herhaaldelijk, en meestal tot genoegen, uit de gedachtenwisselingen in de H.L. gebleken.

De Redactrice heeft dan ook m.i. terecht het zeer hooge standpunt ingenomen de verschillende richtingen over allerlei in een eerlijken strijd hun meeningen te doen staven. Terecht vond zij met velen er iets aantrekkelijks in den strijd te volgen. Gelijk in de Middeleeuwen in de toernooien de ridders elkaar maten in een eerlijk gevecht volgens de regelen der strijdkunst, zoo ook in veel verhevener zin is er iets stalends in het zien van de krachtsontwikkeling, waarmee op rustige wijze eene overtuiging zich baan breekt en zegeviert over het mindere.

De kracht van het woord is geweldig. Waar er in onzen tijd door halve kennis en schijngeleerdheid zoovele dwalingen worden verspreid, moeten de ridders van den geest voortreden en bij het hooren van de bazuin slagvaardig op hun tegenstanders inrennen, opkomende voor een hun heilig beginsel.

De heer Olivier is gepantserd. Zijn lans is niettemin wel breekbaar.

Wat ik denk van de godsdiensttwisten? Ik meen reeds te hebben doen uitkomen in mijne artikelen hoe ook ik het verkeerde daarin afkeur.

In onzen tijd, ja in ons land, is door de practijk gebleken, dat partijen, die uitgaan van het Chr. beginsel, ofschoon nog niet in alle detailpunten het eens, toch heel goed kunnen regeeren. Er werd zelfs over geklaagd, dat het zoo in eensgezindheid ging. Hier heeft men dus twee grieven, die elkaar in de practijk neutraliseeren.

Bij de sociale wetgeving, waarvan de vorige Chr. Regeering een heel stel wetsontwerpen klaar had liggen, (en dat is nu niet zoo'n bagatel als gewoonlijk wordt beweerd) kan eene staatkunde gevolgd, die tegelijk leniging van nooden, verheffing van het volksleven in al haar geledingen en bouwen op het fundament der Chr. beginselen gelijk die reeds in onze wetgeving zijn belichaamd, in 't vervolg waarborgt.

[p. 54]

Waarom ik volkssoevereiniteit zoo gevaarlijk vind?

De Fransche Revolutie gaf daarvan een voorproefje en de tegenwoordige gebeurtenissen in Rusland doen allerminst naar een dergelijk tiranniek bewind verlangen. Bovendien, is de naam zelve reeds niet erger dan de dwaasheid gekroond? Evenals velen heb ik indertijd groote sympathie getoond voor de idealen der socialisten, eene maatschappij, waarin geen armoe zou zijn en 't geheel harmonisch samenwerkte voor een grootsch doel.

Een bekwame, scherpzinnige, doch soms te fantastische hoogleeraar des Amorie van der Hoeven, heeft eens op zijn colleges gezegd: ‘De idealen der socialisten zouden verwezenlijkt worden, doch door anti-socialistische middelen.’ Ook de liberale staatsman van onzen tijd, de oudminister mr. Goeman Borgesius, laat in zijne redevoeringen doorstralen de meening: ‘wij zijn de timmerlui, en gij, socialisten, zijt de architecten.’ Men voelt, dit is eenigzins ironisch, want het gebrek van de socialistische leer is juist, dat ze niet in 't bezit zijn van een bestek. Mr. Borgesius handelt echter, zooals hij zelf zegt, als opportunist, hij maakt ten nutte zijner politiek gebruik van de omstandigheden om stemmen te winnen, al erkent hij 't beginsel der socialisten niet te deelen.

Hij verwijt den socialist, dat hij het goede verwerpt waar hij het betere niet kan krijgen. Borgesius wil b.v. meer repareeren, verbeteren etc.

Doch, het punt van uitgang terugzoekend, ik verklaar mij uit beginsel tegen Volkssoevereiniteit. Waaraan zou de groote massa dit recht ontleenen? En hier juist komt ten duidelijkste het verband tusschen Staatkunde en Religie uit. De Religie leert, dat deze wereld er is met een doel, dat ook de staatkunde eene verheven rol vervult, dat ook zij dienstbaar is aan de plannen van God, plannen, die Hij in Zijn heilig Woord openbaarde, dat de machten uit God zijn en men die niet mag wederstaan, dat het zegt: Vreest God, eert den Koning, dat ook in eene Republiek door de veelheid der raadslieden de raad naar goddelijke Voorzienigheid kan worden bevestigd, dat aan Christus als den Soevereinen Koning alle macht gegeven is in hemel en op aarde en men Hem dus ook in de staatkunde nederig moet eeren, in tegenstelling met ins Blaue hinein te filosofeeren, dat de verhouding van patroon en werkman vastligt in de H.S., dat omtrent allerlei andere zaken als de vruchtbaarheid, waarvan zelfs Zola zulk eene idyllische beschrijving gaf, ordeningen in de H.S. zijn gegeven, die niet straffeloos worden overtreden.

Ik weet wel, men heeft zich voor afwijkende meeningen op de H.S. beroepen. Ik noem er eene: oorlog of vrede. Niemand zal natuurlijk zoo dwaas zijn een oorlog als zoodanig te verdedigen. Maar een volk moet zijn nationaliteit verdedigen, evenals een burger zijn zelfstandig, vrij bestaan. De wapenen daarvoor zijn in meer barbaarsche tijden steeds van materieelen aard geweest, z.a. pijl en boog, lans, zwaard, geweer, tegenwoordig kanon enz. Wanneer men het met eene Vredesconferentie kan klaarspelen, is dit oneindig beter. Wanneer de kracht van het redebeleid, de kracht van het woord zoo groot wordt, zal de vrede op aarde zijn verwezenlijkt.

Een Christen zal dan ook niet licht een oorlog verdedigen. Immers waar Christus zelf genoemd wordt ‘Onze Vrede’ zal Hij als de Vorst des Levens behagen scheppen in den vrede, al zal om de zonde en door de dwaasheid der menschen een oorlog nog wel eens voorkomen, wat zoo mogelijk niet te hopen is.

Om een idee ingang te doen vinden, moet men onverdroten strijden en ik juich dan ook den moed en de volharding van eene dame als Bertha von Süttner toe.

U gelooft niet het verband tusschen welvaart en geloof. De H.S. leert mij: ‘het Evangelie heeft de beloften voor het tegenwoordige en het toekomende leven.’ ‘Die zijn weg wel aanstelt, zal Ik Mijn heil doen zien’, zegt God.

Onze eigen historie heeft als haar periode van grootsten bloei geboekstaafd juist den tijd van de opleving der gereformeerde Religie, toen onze Hervormde Kerk krachtig voorstond het geloof der vaderen, dat zij met goed en bloed hadden bezegeld.

Dit is eenvoudig niet te weerspreken. Ook in Transvaal is in hun strijd tegen het overmachtige Engeland menigmaal de moed en de volharding, die een gevolg waren veelal van hun geloof, uitgekomen, en trouwens de geschiedenis is overvol van bewijzen, hoe ware Godsdienstzin de veerkracht verhoogt en hoe er een zegen is verbonden aan de eerbiedige erkenning van den Almachtige en van Christus, den van God gezalfden Koning.

Dat Godsdienst een gevolg zou zijn van welvaart is moeilijk vol te houden, waar het geloof onder de aanzienlijken en rijken nooit zijn meeste aanhangers vond, al is ook hier een oprecht geloof heel goed mogelijk.

Uw redeneering komt ten slotte hierop neer: ‘De Godsdienst is steeds als middel gebruikt om den rijke te beschermen tegen den arme.’ Uw slotwoord is dan ook m.i niet te rechtvaardigen. Waar zulk misbruik al voorkwam, mag dit niet dienen als bewijs voor zulk een dwazen regel. De geschiedenis van het Christendom kan op ontelbare bewijzen bogen van welgemeende naastenliefde, van barmhartigheid. Doch de Overheid regeert bij Gods gratie en zij is verplicht anarchistische woelingen van opgezweepte heethoofden tegen te staan en te zorgen, als vertegenwoordigster van den Koning der Koningen, dat alles in het Rijk met orde geschiede, eene orde die ook de rede ziet afgespiegeld in de sferen der hemelbollen en in de ordeningen der Schepping. Die heilige orde dezer wereld te verbreken, leert de H.S., is zonde. Wanneer uw rede anders leert, dan bestrijd ik zulk eene dwaling.

Ook zij, die Chr. Staatkunde voorstaan, willen den vooruitgang, juist den waren vooruitgang, langs de rails van het door 't geloof geheiligde denken, zij willen het volk niet versuffen, doch maatregelen scheppen, die de toestanden blijvend verbeteren.

U zegt een juist begrip te hebben van naastenliefde, maar ik vraag u: ‘Is de rijke en aanzienlijke dan ook niet uw naaste?’ U laat het

[p. 55]

voorkomen, alsof de ongeloovigen een juister begrip van naastenliefde bezitten. 't Kan zijn bij enkelen. Doch de schare van hen, die door 't geloof gesterkt, het heil zochten hunner naasten, is ontelbaar. Eene schare, die niemand tellen kan. Ik neem aan, ook onder ongeloovigen, zijn vele zeer edele menschen. Met een monopolie voor 't ongeloof zal de naastenliefde u niet kunnen verrijken.

Waar u mijne zinsnede over de geestelijke belangen van een volk en het materieele bestaan in verband brengt met de Koninklijke goedkeuring der Statuten van den N. Malth. bond, ja zelfs ridiculiseert, daar heb ik u iets dringends te zeggen.

Juist 't Malthusianisme is laag, maakt een zedelijk motief en eene goddelijke ordinantie, de verwekking van kinderen, tot iets zuiver materieels, de bevrediging van den zinnenlust op onnatuurlijke wijze; dit is zonde.

Dat eene Overheid zich daartoe leende, is juist een bewijs, dat haar geestes-vleugelen waren geknot; niet wijl het eene materieele zaak gold, zij mag en moet zich daarmee bezighouden. Doch wijl ze in dit opzicht materialistisch dacht en eenen maatregel sanctionneerde, die ons volk verlaagde, evenals die maatregel 't Fransche volk heeft uitgemergeld, zoo zelfs, dat de Regeering premie stelt in Frankrijk op een talrijk gezin. Wat onder een gezond volk, en terecht, steeds als eere gold, wordt nu als lastig in den strijd om het bestaan gesmaad.

Dat u hier mijn redeneering niet begreep, kan ik niet anders dan aan gemis van welwillendheid toeschrijven. Althans de gedachtengang was vrij duidelijk.

De rechtspersoonlijkheid had geweigerd moeten worden 1^o. wijl de maatregel onzedelijk is, 2^o. omdat het volksleven er door wordt verlaagd, 3^o. daar de maatregel uit hygienisch oogpunt niet te verdedigen is.

Ten slotte wil ik eindigen met een aanval op uw laatste zinsnede, die aldus luidde: ‘Neen, objectief redeneeren, door eminent knappe lieden, dàt slechts kan de staatkunde in 't goede spoor houden, maar dan moet elke inmenging van godsdienstigen aard er uit geweerd worden.’

't Eerste gedeelte dezer zinsnede kan ik beamen, in zooverre knappe mannen van een hoog standpunt de staatkundige zaken dienen te bezien, waarbij ik geenszins heil verwacht van de meerderheid, door algemeen stemrecht verkozen. Die knappe mannen zijn er toch wel, en laten ook hun licht schijnen. Te strenger houd ik u echter aan 't tweede gedeelte betreffende godsdienstige inmenging. Hier betreedt u een gevaarlijk terrein, wellicht niet voldoende door u verkend. Waar zelfs liberale staatkundigen herhaaldelijk trachten, wanneer men hen wijst op genoemde stelling (Staatkunde en Godsdienst gescheiden), wanneer men hun deze stelling als iets abnormaals verwijt, waar zij trachten, zeg ik, den godsdienst ook binnen hun kamp te houden als een bizonder geliefkoosde maagd, daar blijkt er toch iets dubbelzinnigs te zijn in het propageeren van hun denkbeeld. 't Gaat dus niet tegen clericalisme, tegen overheersching van den Staat door de Kerk, neen, de heer Olivier zegt het ronduit, met allen Godsdienst moet in de Staatkunde gebroken. Frankrijks minister, en hier is deze aanhaling minstens gerechtvaardigd zoo niet noodig, drukte dit denkbeeld een weinig kras uit: ‘Wij zullen de lichten aan den hemel uitdooven, hier op aarde alleen is licht in materieelen zin.’ Wanneer de zaak niet zoo ernstig ware, zou men als ironie kunnen verwijzen naar de staking der electriciens, waardoor Parijs een paar dagen in donker zat, als bewijs hoe deze lichten zelfs niet absoluut in 's ministers macht vermogen te staan, daar ook deze lichten slechts branden bij de gratie van den Vader der Lichten, omdat er niets is, tenzij in stand gehouden en bewaard door den Almachtige.

Ik kan nog sterker voorbeeld aanhalen wat 't beginsel van den heer Olivier meebrengt. In het program van de internationale alliantie, dat in 1869 uitging, luidde Artikcl I: ‘De alliantie ontkent het bestaan van een God, en legt het toe op tenietdoening van allen eeredienst. De wetenschap moet het geloof vervangen, en het menschelijk recht de Goddelijke gerechtigheid.’

Hij zal misschien zoover niet willen gaan.

Als een bewijs tegenover schrijver's meening alsof de Godsdienst over 't geheel genomen vermindert, zij verwezen naar het antwoord aan het Fransche Tijdschrift, Le Mercure de France gegeven op de vraag aan allerlei geleerden uit alle oorden der wereld. Het antwoord van allen, behalve een socialist, was, dat de Godsdienst niet ondergaat, maar stand zal houden, zij 't ook in gewijzigden vorm.

De Godsdienst maakt dus een bestanddeel uit van 's menschen bewustzijnsleven, waaruit de gedachten spruiten. De fundamenteele gedachten en haar belichaming uit een gewichtigen factor als staatkunde te willen weren, acht ik zelfs ondenkbaar.

Ik hoop den geachten schrijver met nog te verwijzen naar meeningen omtrent het gezag, het huwelijk, straf en recht, in mijn betoog te hebben overtuigd.

Zoo zulks het geval mocht zijn, zal het mij een waar genoegen zijn.

Dixi.

Strijen.

J.B. NAAKTGEBOREN.