De Hollandsche Lelie. Jaargang 20

Berliniana.

De lente komt! De lente komt! Zij is komende in zonnepracht, in blauw azuren hemelkleed, in zacht-frissche windjes, in groenende twijgen, in gelende knopjes... Uit kale struiken en boomen klinkt 't als voorjaarsgefluit: de lente komt! De lente is ontwaakt!

En als verjongd, als herboren, koesteren ook wij ons in het tintelende zonnelicht, voelen ook wij hoe de verkwikkende levenontkiemende warmte ons binnenste dóórdringt en opwekt.

Moge nu in 's hemelsnaam de oude man met den witten baard, die zoo lang en zoo streng regeerde dezen winter, voor goed ter ruste zijn gegaan. Al heet het ook Aprilletje zoet - de witte hoed waar hij ons nog wel eens mede tooien wil, weigeren wij energisch te aanvaarden, als dan zijnde ‘hors de saison.’

Een vóórproef van lenteontwaken werd ons reeds veertien dagen geleden aangeboden in den vorm van een bloemententoonstelling, beter gezegd: Gartenbau-ausstellung in hetzelfde gebouw, dat voor exposities op het terrein van de Zoölogischer Garten in November verleden jaar werd ingewijd.

Sedert dit reusachtig gebouw geopend is, wisselen de exposities, hierin gehouden, elkaar af. Eerst automobielen, daarna herten-geweien, teekeningen uit den Biedermeier-tijd, artikelen van huisvlijt, enz. enz. En toen die collectie van voorjaarskinderen.

Het was betooverend en had een groot succes.

't Geurde er zoo genotvol, zoo heerlijk en zacht van rozen en reseda, van hyacinten en heliotroop, van lelietjes van dalen en viooltjes, rozen in alle kleuren, wit en geel en donkerrood, hyacinten en tulpen eveneens in ontelbare variaties, clematis, aronskelk, maagdelijk blank, orchideeën in honderde soorten.

Het woord ‘Gartenbau-ausstellung’ was wrat te pompeus; de proeven van tuin-architectuur die men te zien kreeg, gaven geen al te hoog denkbeeld van deze kunst-tak in Duitschland en de groepeeringen van planten en bloemen in de zaal was ook wat stijf en gezocht. En dat de tuin-architectuur in Duitschland alles behalve op een laag standpunt staat, bewijst ons dagelijks - zoodra het lenteseizoen wat verder ontwikkeld zal zijn - het zien der prachtig aangelegde vele, vele pleinen die in bloementuinen en parken herschapen zijn en met recht ieders bewondering opwekken.

Maar op deze bloemententoonstelling wilde men slechts genieten van de exemplaren op zich zelven: de schotelronde rozen aan de sierlijke stengels, de gracieuse clematis in zacht-verwelkte tinten, en de grilligste van alle grillige bloemensoorten: de orchidee Voor deze afdeeling verdrongen zich de menschen, in verwondering over de reusachtige sommen die besteed werden voor den aankoop van één teer plantje: 30000 en 40000 mark...

Een week later zagen wij een ‘Bindekunstausstellung’ in Moabit. Alweer een oogverblinde collectie van bloemen en van kleuren, maar een tentoonstelling, die ons van des tuinmanskunst, in het binden en samenvoegen van bloemen, onbevredigd liet. Al zijn ijzerdraad en papieren manchetten ook lang ver-

[p. 771]

bannen uit de bind-kunst, al is men ook in de techniek een goede schrede vooruit gekomen - wat smaak en gracieuse losheid der samenvoegingen betreft, is de tuinman géén kunstenaar en heeft hij alleen over aangeleerde handigheid te beschikken, een kunst op zich zelf, die enkelen onder hen tot op een respectabele hoogte heeft gebracht.

Zien wij nu nog even terug wat op tooneelgebied heeft plaats gehad. Onder de meest markante gebeurtenissen kon men de gastvoorstellingen van Jozef Kainz rangschikken, die hier na een langere pauze weer voor de Berlijners optrad.

Jozef Kainz en Agnes Sorma waren voor enkele jaren de afgoden der Berlijners. Het succes van het stuk was meestal te voren reeds verzekerd wanneer een dezer beiden artiesten meespeelden. Totdat zij uit het ensemble van het Deutsches Theater traden en binnen- en buitenland doortrokken om gastvoorstellingen te geven. Agnes Sorma heeft dat onrustige reizen gedeeltelijk opgegeven en blijft tegenwoordig minstens vier maanden van het winterseizoen te Berlijn aan het theater van Max Reinhardt vast verbonden. Jozef Kainz heeft zich te Weenen aan het Burgtheater vastgezet, en loopt er zoo nu en dan maar eens uit. Hier was hij altijd graag, wèl wetend hoe men hem op de handen droeg. Zooals nu dan ook weer gebleken is. Want in ‘Torquato Tasso’, waarmede hij de rij zijner gastvoorstellingen opende, was het ‘Neues Theater’ totaal uitverkocht en het enthousiasme tot kookpunt gestegen. ‘Torquato Tasso’ kan, buiten Jozef Kainz, door niemand meer gespeeld worden, wordt beweerd.

En zoo ging het met de andere voorstellingen, moderne en klassieke vertooningen waarin Kainz een hoofdrol had te vervullen.

Toch geldt zijn Mephistopheles in Goethe's Faust als het glanspunt. En het was dan ook grandioos, een creatie zóó volmaakt, zooals maar zelden te zien is. Nu nog, nadat reeds zoovele dagen tusschen het aanschouwde ligt, nù nog herleeft mijn bewondering voor de Mephisto van Kainz zóo hevig, dat het mij is als zie ik hem weer voluit vóór me, dien duivel in zijn volle grootheid, dien eeuwigen Verneiner, dien sluwen man, die alle consequenties van zijn daden durft op zich nemen en voor niets terugschrikt. Ik hoor zijn mooi sonoor geluid, ik hoor zijn kortafgebeten woord, ik zie zijn helschen lach, zijn loenschen blik, zijn wreed-spottende oogen... 't Is een herinnering die niet verflauwen wil. Ja, hij was de duivel in zijn volle diabolische kracht, en geen handbreedte week hij af van zijn satanisme. Hij gaf niets dan het diabolische. Zelfs toen hij stond tegenover Gretchen in haar maagdelijke slaapkamer om de éerste strikken te spannen, toen was in zijn wezen niets te speuren dan verhoogd genot om het offer dat vallen zal.

Naast de Mephisto van Kainz stond het Gretchen van Charlotte Maren in roemenswaardige vertolking. Haar creatie was zoo vol eenvoud, en blanke maagdelijkheid, zoo naïef en kinderlijk vertrouwend in de eerste tooneelen, dat temeer schokte haar latere wanhoop en haar overstelpende smart. Een onbekende jonge actrice, die veel talent en temperament schijnt te bezitten en door haar Gretchen de aandacht der critiek opwekte. Eene die waardig was naast Kainz te staan - dat zegt reeds veel.

Ook de mise en scène van Faust was voortreffelijk geslaagd. Director Halm van het ‘Neues Schauspielbaus’, heeft prachtig werk geleverd en zijn artisten hebben hun volle best gedaan om het samenspel in den Paaschmorgen, den Leipziger Keller, de Hexenküche goed te doen reusseeren.

Minder gelukkige herinneringen bleven hangen van de laatste nieuw instudeeringen in Max Reinhardt's ‘Kammerspiele’, deze zoo hooggeroemde inrichting, die ons uitsluitend-en-alleen verfijnde kunst wilde geven.

Geen gelukkige ster zweefde er boven hem toen hij Henrik Ibsen's ‘Hedda Gabler’ besloot te geven. Evenmin toen ‘Komödie der Liebe’ aan de rij kwam. Voor geen der beide vertooningen werd hem lof toegezwaaid. Integendeel, niets dan afkeuring: zwartste afkeuring.

Het was dan ook een wáág van Reinhardt naar ‘Hedda Gabler’ te grijpen, waar dit stuk in de volmaakste uitvoering door Director Brahm in het Lessing Theater werd vertoond, met eene Luise Dumont als Hedda, te meer waar die vertooningen niet meer dan acht mark kosten, parquetplaats, terwijl Reinhardt voor de eerste voorstelling op alle rijen twintig verlangt, voor de tweede tien en voor de derde vijf mark....

Daarbij een uitvoering geeft die de kritiek héél boos maakte, aangezien het in géén enkel opzicht den Ibsianer kon bevredigen noch vergeleken kon worden met de uitvoering van het Lessing theater... Vooral de Hedda van de anders zéér verdienstelijke Gertrud

[p. 772]

Eysoldt werd sterk afgekeurd, daar zij van de raadselachtige en zeer onsympathieke Hedda een afstootend wezen maakte, de afstootendheid van een vrouw aan hare rol gaf, die ònmògelijk ooit één man zon hebben kunnen bekoren, laat staan, onder haar invloed kon hebben doen staan. En niet alleen de Hedda, óók de overige, anders uitstekende artisten hebben in het stuk niet kunnen bevredigen, zoodat het bijna op een fiasco geleek, een fiasco, zooals Max Reinhardt, de véél bewonderde en véél bewierrookte er nog nimmer een beleefd had. Terwijl hij zelf de Regisseur van het stuk was geweest.

Na de stormachtige afkeuringen in de couranten over de Hedda Gabler-vertooning, kreeg de ‘Komödie der Liebe’ er van langs, één van Ibsen's zwakste en jongste werken die zelden opgevoerd worden omdat het niet als een interessant Ibsen-werk werd beschouwd en geen noemenswaardig succes ooit gehad had. Ook déze nieuwinstudeering werd sterk afkeurend besproken - - Max Reinhardt krijgt het van alle kanten te hooren: dat het theater-geluk hem ontrouw gaat worden, dat zijn ster begint te verflauwen... In deze maand komt nog ‘Aglavaine und Selysette’ van Maurice Maeterlinck als láátste nouveauteit: misschien redresseert hij zijn malheur wel met dit teere wonderwerk, en sluit hij de reeks voorstellingen zijner Kammerspielabende niet àf zonder een mooie herinnering. Max Reinhardt is geen persoonlijkheid om zich te laten ringelooren door recensenten, en geen man om bij de pakken neertezitten.

De een of andere gelukkige theatercoup en zijn geteisterde reputatie is weer fluks op de been geholpen, en in eere hersteld. Komedie is komedie.

Het voorrecht (?) van door de Berlijners druk beproken te worden, komt ook aan de firma Aschinger toe, de oorspronkelijke oprichter der ‘Aschinger bierquellen’, waarover ik vroeger reeds berichtte, die nu de stad Berlijn verrijkte met twee magnifique gebouwen, waarvan het eene - een vorstelijk hotel, en daarom Fürstenhof geheeten - nog niet geheel voltooid is en aan de Leipziger Platz gelegen, terwijl het andere gebouw - even vorstelijk als het hotel - reeds voltooid is, in gebruik genomen en Rheingold heet. Een uitstekende naam voor een Restauratie, een poetische naam tevens... zoover men aan poezie kon denken bij het idée van Restaurant! De Berlijner is niet poëtisch aangelegd, zijn gezonde humor dringt door alles heen, en in dit opzicht schrikt hij voor wat derbheid ook niet terug. Zoodat hij Aschinger's Rheingold restaurant herschiep in... Fress-Wertheim.

Niet waar? ‘Derber’ kan 't niet.

En die bijnaam-titel heeft zijn reden, zooals straks blijken zal.

De meeste Berlijners, die druk aan uitgaan doen, opera, concert, comedie of café chantant gelegenheden bezoeken, plegen in den regel, na afloop, in een restaurant den avond te besluiten. De groote stroom zwenkt dan àf naar de bekende bierpaleizen: ‘Alt Bayern’ ‘Pschorr’ ‘Zum Nürnberger’ ‘Zum Heidelberger’ ‘Aschinger’ - plaatsen, héél gezellig om uren lang te blijven plakken en napraten. Of men verkiest de wijn-restaurants: ‘Roland von Berlin’ ‘Kempinski’ ‘Traube Habel’, en het allernieuwste: Rheingold’. Is het hier overal tegen elf nog drukkend en benauwend vòl, tegen 12 uur begint men zich eerst wat aangenamer te bewegen en kan men dan een prettig tafeltje naar zijn zin uitkiezen, terwijl het orchestje nog vlotte wijzen speelt en de Ober's nog even vlug heen en weer draven, alsof 't pas 12 uur in den voormiddag was. Ligt wordt 't hier dan twee uur eer men opbreekt....

De trams rijden nog in volle vaart, alle zeven minuten, daarbij geen vrees om een auto of droschke te pakken te krijgen - begrijpelijk is 't dus, dat men geen al te groote haast maakt zijn gezellige napraat te bekorten.

En overziet men dan eens de intusschen leeg geworden tafels om zich heen - dan moet men toch denken dat de Berlijner òf grof geld verdient òf grif geld betaalt voor zijn eten en drinken. Want de leege wijnen champagnefleschen staan in dichte rijen geschaard op de tafels.... Duizenden soupeeren elke nacht in die groote restaurants, overal is het elken avond vol, propvol. En stééds worden er nieuwe restaurants geopend. Reuzengebouwen, eene nòg comfortabeler ingericht en nòg méér ingericht voor verwende verhemelten en tongen dan het andere. En nooit is het ergens leeg. 't Is onbegrijpelijk.

Het record op gebied van groote en weelde, wat de wijnrestaurant betreft, heeft Aschinger geslagen, de tegenwoordige ‘Aschinger vennootschap’ - sinds het zoo 'n hooge vlucht nam - die nu geen Bierquellen of Stehbierhallen meer in 't leven riep, maar zijn geldkrachten waagde aan vorstelijke eet- en

[p. 773]

woonpaleizen à la ‘Rheingold’ en ‘Fürstenhof’.

Rheingold is een inrichting waar ieder nu heenstroomt, die ieder gezien, waar ieder gedineerd of gesoupeerd moet hebben. Een inrichting die in- en uitgangen heeft in het drukste van de Potsdamerstrasse en Bellevuestrasse, tien ruime, hooge zalen telt, en die 4000 menschen kan herbergen. Vierduizend menschen, die ook wèrkelijk elken dag daar in- en uitgaan!... De Berlijner, klaar met zijn zaken ‘Witz’, noemde deze eet-fabriek aldra Fress-Wertheim, of het eet- warenhaus à la Wertheim.

En deze Witz is goed gevonden.

Op de éérste Zondagavonden na zijn inwijding moet het bijkans levensgevaarlijk geweest zijn hier te vertoeven. En nu-nog gebeurt het menigmaal, dat, à l'instar van Kempinski, bordjes aan de ingangen prijken met de mededeeling dat de ruimten door de vierduizend zijn ingenomen, en dat er tijdelijk gestopt moet worden.

Na een uur krijgen dan de geduldige wachters, bij een honderdtal tegelijk, toegang tot het sprookjes-eethuis.

Zooals in den beginne bij Wertheim, werden ook hier plattegrond-kaartjes aangeboden, waardoor men zich eenigszins orienteeren kan - ofschoon de volte er een rustig zoeken en kijken ònmogelijk maakte. Zoo loopt men dan gedeeltelijk met den stroom méé, zwenkt dan eens met opzet links of rechts àf, een monumentale trap op, om hierboven op nieuw in zalen zich verplaatst te zien, waar 't glanst van goud en flikkert van licht.

Al voort zich bewegende, bewondert men de marmeren corridors, de met brons beslagen statige deuren, de duizenden electrische gloeilichtjes, de groote foyers-vestiaires, de mollige smyrna loopers en verspreid liggende Perzische tapijten, de standbeelden, de muurschilderingen. Boven, op een balkon of gaanderij, dirigeert een kapelmeester een orchest van een veertig man... om ook, wat 't lawaai betreft, hiermede het record te slaan...

Men ziet en men kijkt, tot men suf wordt van al dat rumoer en al die weelde en pracht. Trap àf, trap òp hebben wij geloopen, schelpenzaal, mahoniezaal, ebbenhoutzaal, koepelzaal, een zaal met glazen wanden, keizerzaal - men ging langs marmeren wanden, men liep over Perzische tapijten, langs weeke, leêre fauteuils en gemakkelijke banken. Overal zaten menschen, etende en drinkende menschen, stonden koelemmers Voor champagne, risten Rijnwijnflesschen, schotels met dampende gerechten...

Op gebied van restauratie is Rheingold een wereldwonder, dunkt mij, en niemand die naar Berlijn reist, mag het verzuimen dit wonder van een eet-fabriek, deze Fress-Wertheim-inrichting, te bezichtigen.

En, zooals een ieder die het bezocht, zal ook hij versteld staan van die ongekende en zelden aanschouwde pracht in een Restauratiegebouw.

De Stille week ligt achter ons. Een Stille week in een groote stad! Kan een millioenenstad überhaupt wel ‘stil’ zijn? Voor één dag? Eéne week? 't Lijkt een contradictie. Neen, Berlijn kàn niet stil zijn, en de Stille week ging slechts in naam als zoodanig voorbij.

Op Goeden Vrijdag alleen vertoonde de physionomie van de stad zoo-iets van rust. In alle kerken wordt er dienst gehouden, terwijl alle theater- en concertzalen - in zoover zij geen gewijde muziekuitvoeringen geven - gesloten blijven. Nergens is er, op dien avond, sprake van wereldsch vermaak.

Maar het publiek, dat niet ter kerke zich spoedt, brengt den dag buiten door. Bij zulk zonnig, mild lenteweer ging het bij stroomen van duizenden héen naar alle richtingen waar bosschen en meeren en koffiehuizen te vinden zijn. Bepakt en beladen met klapmanden en karabiesen, vaders, moeders, met een half dozijntal van kinderen vergezeld, alles trok per electrische tram of stadtbahn, uit Berlijn's straten. Voor tien, hoogstens voor twintig penningen, laten zij zich naar uren afstanden brengen, buiten het hartje van de stad, om aldaar de weelde van zonneschijn en boschwandeling te genieten - de reusachtige verkeersmiddelen van Berlijn zijn een waren zegen voor de bevolking van de stad! Op vrije dagen, wanneer het weêr naar buiten lokt, wanneer de kinderen geen schooldwang hebben, dan ontvangt hen God's natuur, en hebben die, anders in rumoerige zalen of stoffig-vunzige bureaux werkende mannen en vrouwen, de héérlijkste gelegenheid de longen met frissche lucht te vullen en voor enkele uren verjongde levenslust op te doen.

Van een stille week is er anders weinig te speuren.

Vooral dit jaar, waar Paaschen gelijk viel met de polizeilich bestemde verhuisdagen, waar tevens met Paaschen overal, in elk huishouden, wordt geboend, gepoetst en ge-

[p. 774]

wreven, waar alles moet blinken en glanzen om het nieuwe dienstpersoneel te ontvangen dat dan verschijnt, vooral dit jaar was van stille dagen geen sprake.

Op straat stootte men op elken hoek op meterlange verhuiswagens, op inpakkende of uitpakkende gespierde mannen, met blauwe boezeroenen en luide stemmen; in de gangen der huizen weerklinkt elke stap, elk zacht gesproken woord. Alle loopers en matten zijn verdwenen en worden in de hof van het huis duchtig onderhanden genomen, portiers en portiersters schuren en drenken de treden met plassen water, en 't is overal een lawaai en drukte van belang. Niet zoo vlug als anders ontplooide zich dit jaar de verhuiscalamiteit, omdat de verhuismannen juist op het gunstig gekozen moment ‘strike’ maakten en hooger loon en hoogere fooien eischten. De transporteurs - aan wie men de volgens tarief bepaalde fooien betaalt - wilden niets toegeven, zoodat het publiek de dupe werd en menigeen zijn wagen met meubelen wèl ingepakt maar niet uitgepakt zag... Dat fooien-systeem bij verhuizingen is, zooals de meeste fooien-systemen, een ergerlijk ding, want de verhuismannen zijn, met de tevoren gemaakte fooien, zelden of nimmer tevreden. Onder het ontladen, wanneer stuk voor stuk meubel zwoegend de trappen worden omhooggebracht, wanneer huisvrouw of huisvader zich niet weet te bergen van agitatie over het secure overbrengen van zijn precieus huisraad, opent meestal de opperman der verhuismannen de onderhandelingen om drie viermaal hooger fooien. En hoe trager men is in het toegeven der eischen, hoe langzamer het werk marcheert, hoe angstiger men kijkt naar het transport der zware stukken, die waggelend de trappen worden opgesjouwd - van omhoog hijschen heeft men hier geen begrip en aan geen ènkel huis worden hijschbalken aangetroffen - want het zijn niet altijd de geoefendste krachten die in de drukke verhuisdagen het zware werk verrichten, vooràl niet in deze dagen van strike, toen alles wat werkeloos, uit gebrek aan beters, maar werd aangenomen. Zoo heeft de politie makkelijk bevelen dat op 2 April de verhuizing der drie-kamerwoningen, op 3 April die van vierkamers, op 5 April van vijf kamers, op 6 April de grootere woningen 's ochtends vóór 12 uur moeten afgeloopen zijn - wanneer de verhuizers er den bijl bij neerleggen en niet willen, dan moet zelfs de politie werkeloos toekijken. Zoodat de stille week dit jaar in Berlijn grootendeels verhuizingen met hindernissen heeft aanschouwd...

Toch blijft het Paaschfeest, niet den Goeden Vrijdag die daaraan vooraf gaat, voor het volk het meest beteekenisvolle feest van alle kerkelijke feest- en herinneringsdagen, want oud-testamentarische christelijke, germaansche zeden en overleveringen vinden in dit feest een vereenigingspunt. Heeft het Christendom van de Joodsche Godsdienst het ‘Pascha’ overgenomen, het feest, dat door offerbrengen verzoening met God beteekende, zoo vierden ter zelfder tijd de Germanen en de zuidelijker rassen het verdwijnen van den Winter en het ontwaken der Lente.

De Smarte-week werd stil begonnen, en op Groenen Donderdag ter heilig avondmaal gegaan, een gewoonte, die zich nu nog sterk heeft gehandhaafd in het Protestante Berlijn, daar de minst kerkelijk-gezinden, zij, die bij hoogst zeldzame gebeurtenissen de kerk bezoeken, tòch niet verzuimen zullen tenminste op Goeden Vrijdag ter kerke te gaan, terwijl op Groenen Donderdag de aannemings-plechtigheid plaats vindt. Opmerkelijk is het, dat Goede Vrijdag voor ons als de heiligste dag van het geheele jaar geldt, terwijl dit bij de Katholieken niet het geval is, evenmin bij de leden der Anglikaansche en Schotsche hooge kerk.

Op Groenen Donderdag werd in vroegere tijden in Berlijn - de ‘oude Adam uitgedreven’. Een mannelijk individu, dat tamelijk veel op zijn kerfstok had, werd dan daartoe uitverkoren. Hij moest door het volk flink worden uitgejouwd en bespot, werd met roedjes achterna geloopen en geslagen - maar later begenadigd en van zijn zonden vrijgesproken. Zelfs werd hem, als vergoeding en troost, voor zijn minder aangenaam lot wat geld en goede gaven uitgereikt.

Herinnert zulks niet aan den Joodschen ‘zondebok’, die ook veel te verduren heeft eer hij als zoenoffer werd beschouwd?

Op Groenen Donderdag-avond werd hier in de St Nikolaï- en Marienkirche ‘Kar’ of ‘Rumpelmette’ gehouden. Men bracht, als in Kersttijd, lichtjes mede, kaarsjes, die op uit-stekende punten van een pyramide waren gepriemd. Die met de ‘Alba’ - het witte, nu nog in beide kerken uit den katholieken tijd bewaard gebleven overkleed - bekleedde geestelijken, zetten daarop het ‘Benedictus’ in, het lied: ‘Tenebrae factae sunt’ en andere psalmen, en zongen zoolang totdat de lichtjes waren uitgebrand, waarop dan in

[p. 775]

donker ‘gerumpelt’ werd, d.w.z. een erg rumoer gemaakt dat de overrompeling en het verraad van Judas Eskariot op Jezus voor te stellen had. Daar bij deze voorstelling in donkere kerken onbehoorlijkheden voorkwamen, is deze gewoonte na de Reformatie verdwenen, en ook bij de Katholieken in onbruik geraakt.

Op Goeden Vrijdag had een groote processie en Aanbidding van het Kruis plaats. Zaterdag, den dag vóòr Paaschzondag, werden de Paaschlichten met nieuw-gewijd vuur ontstoken en de oude heilige olie verbrand, wat het volk ‘den Judas verbranden’ noemde.

Het Paaschfeest werd met de volle pracht van den Katholieken ritus ook in Berlijn gevierd, en de predicatie moest op dezen dag in het Duitsch gehouden worden en moest vroolijk, opwekkend zijn, om het ‘heilige Lachen’ of ‘Osterlachen’, lateinsch ‘risus paschalis’ teweeg te brengen. Ook is het duitsche woord ‘Ostern’ van ‘Ostawa’ afgeleid, de Godin der Lente, terwijl bij de romaansche volken het ‘Paaschen’ van het Joodsche ‘Passah’ stamt. Karel de Groote, die de heidensche Gode-namen voor de weekdagen instelde, liet één maand ‘Ostermonat’ noemen.

Zoo stammen ook de ‘Paascheieren’ uit een oud germaansch gebruik, evenzoo het verwen en kleuren der eieren, dat in de eene streek sterker wordt doorgezet dan in de andere. Hoogst up to date is nog steeds het verstoppen der eieren voor kinderen die - wij zullen 't hen niet kwalijk nemen - de nagebootste in marsepijn, suiker en chocolade meestal verre verkiezen boven de natuurlijke van de familie Hen en Haan.

Het ‘Osterfeuer’ wordt hier en daar, o.a. in de Mark Brandenburg, nog aangestoken, zelfs vindt in de omgeving van Berlijn, het ‘Rutenstiepen’ plaats. De knechten hebben dan het recht lang-slapende maagden te wekken door haar het beddedek aftetrekken en de meisjes met het dunne roedje (ook ‘Kätzchen’ hier geheeten) te kittelen, zoolang totdat zij wakker zijn en opstaan.

Ook in de samenstelling der maaltijden vindt men gedurende de Paaschweek nog oude gewoonten. Op Groenen Donderdag mag bijv. boerenkool (grünkohl) niet op tafel ontbreken, waarbij gewoonlijk een stuk varkensvleesch wordt opgediend dat, den God Donor of Thor ter eere, met smaak verspijsd wordt. Niet te vergeten eindelijk het ‘Osterlamm’, het oud-testamentarische gerecht.... Men ziet hoe oude en nieuwe, Joodsche en Christelijke gebruiken zich nog in het Paaschfeest te zamen vinden. -

Berlijn.

LIANE VAN OOSTERZEE.