De Hollandsche Lelie. Jaargang 20

Herinneringen aan Torquato Tasso. Vrij naar het Duitsch.

Het hof der Hertogen van Este te Ferrara, hetwelk reeds in de 15^de eeuw het brandpunt der Renaissance vormde, zijn glans over geheel Italie verspreidende, kweekte den geestelijken bloei van dien tijd niet slechts aan maar hield hem ook staande tot aan het einde der 16^de eeuw, terwijl hij in alle andere landen van het schiereiland reeds lang kwijnende en gestorven was.

Hier waar Lodovica Ariosto zijn ‘razenden Roland’ gedicht had, vond ook Torquato Tasso, de dichter van het ‘bevrijde Jerusalem’ een gastvrije ontvangst.

Ongelukkig voor hem, was echter Tasso, zelfs daar, waar het het praktische verstand, en wereldwijsheid gold.... een dichter.

Tasso werd in het jaar 1554 te Sorento, elf jaren na den dood van Ariosto geboren.

Door zijn vader Bernardo Tasso, die als dichter en staatsman hoog in aanzien stond, werd Torquato's opvoeding aan het Jesuitencollege te Napels toevertrouwd. Reeds op zijn achtste jaar moet de levendige knaap verzen gemaakt en redevoeringen gehouden hebben. Heel spoedig moest zijn vader, wien het lot van zijnen vorst uit het Napelsche gebied verdreef, hem aan een bloedverwant in Rome toevertrouwen.

Van Rome weer naar Bergamo gestuurd, kwam hij eindelijk op zijn dertiende jaar aan de Universiteit te Padua waar hij tegelijkertijd Theologie, Philosophie en Rechtswetenschap begon te studeeren en wel met zulk een vlijt, dat hem reeds na vier jaren door alle drie de faculteiten, volgens het gebruik van dien tijd, een lauwerkrans werd uitgereikt en hij promoveerde. Zijne gedichten hadden hem reeds grooten roem doen verwerven, maar in Bologna hadden ze hem een vervolging op den hals gehaald, omdat men hem verdacht de schrijver van eenige ergernis verwekkende spot-sonnetten te zijn. Gerechtsdienaren drongen zijn kamer binnen en doorzochten zijn papieren.

Verontwaardigd over deze behandeling, keerde Tasso naar Padua terug, zonder acht te slaan op het verzoek van den pauselijken afgezant, die hem uitgenoodigd had naar Bologna te komen. Hij was nog geen negentien jaar toen hij met zijn ‘Rinaldo’, een episch gedicht in twaalf zangen, als navolger van Ariosto voor den dag kwam.

Dit gedicht had hij den kardinaal Hyppolyt van Este, een broer van Alfonsos II, hertog van Ferrara, opgedragen. De kardinaal en de vorst beriepen daarop den dichter in wien zij een tweeden Ariosto zich ontwikkelen en rijpen zagen, aan hun hof. Tasso volgde deze uitnoodiging en ontving in het vorstelijke paleis alles wat maar eenigszins tot veraangenaming van het leven bij kan dragen, zonder dat hem buitengewone plichtten opgelegd werden.

In Ferrara ontwierp hij het plan voor zijn grootere gedicht: ‘het bevrijde Jerusalem’ en begaf zich spoedig aan de uitvoering daarvan. Zijn voorspoed aan het hof scheen zich meer en meer te bevestigen. De zuster van den hertog, prinses Leonore, de hertog zelf en de kardinaal wedijverden met elkaar in vriendschapsbewijzen voor den dichter.

Maar bij de hovelingen was het anders. Zij benijdden hem als den verwenden gunsteling van Fortuna; zij spotten over zijne sentimentaliteit, lachten over zijne dichterlijke vervoering, en vonden het een pralende aanmatiging dat Tasso te beweren waagde, dat hij meer te volbrengen hoopte dan Ariosto. Voor zijne ziekelijkheid en zijne zwaarmoedigheid had men niet de minste toegevendheid. Door al deze omstandigheden, die hem verbitterden, werd de rampzalige omkeer in zijn lot voorbereid. In zijne zwaarmoedigheid meende hij zich overal van benijders en vijanden omgeven en in elken man aan het hof een verrader te zien. Zoo moet hij eens tegen eenen aan het hof verbonden edelman, dien hij wantrouwde, en waarmee hij in den vorstelijken voorzaal wachten moest, in een ondoordacht oogenblik den degen getrokken hebben, eene episode, die ook Göthe in zijn drama ‘Torquato Tasso’ opgenomen heeft.

De hertog, die den dichter welwillend verontschuldigde, was echter van oordeel, dat dit in het oog loopend gemis aan eerbied, dien men het hof verschuldigd was, wanneer ook op gematigde wijze, toch bestraft moest worden en veroordeelde Tasso tot kamerarrest.

In de opgewonden fantasie des dichters veranderde echter zijn kamer in een onteerende gevangenis; hij vond zich onverantwoordelijk gekrenkt en gesmaad, in zijn eigenwaarde miskend en mishandeld. Ten

[p. 753]

hoogste verontwaardigd, ontvluchtte hij heimelijk en ging naar Turijn zonder te weten wat hij nu beginnen moest. Ook in Turijn hield hij het, niettegenstaande de vriendelijke ontvangst die hij daar vond, niet lang uit. De angst voor verraders verdreef hem ook van hier, waar hij zich onder den aangenomen naam Omera Fuggiguera (de den strijd ontvluchtenden Homerus) opgehouden had. Hij dwaalde naar Rome en vond ook hier geen rust. Als herder verkleed, stond hij plotseling voor zijne getrouwde zuster te Sorrento, zonder dat hij ook in zijn geboortestad de vrede vond die hij zoo vurig zocht.

Hij werd onweerstaanbaar naar Ferrara teruggetrokken en na een zwaren innerlijken strijd vroeg hij vergunning weder terug te mogen keeren. Zij werd hem zonder voorbehoud gegeven en zijne terugkomst met een schitterend feest gevierd. Alles scheen vergeten en vergeven, toen Tasso plotseling op nieuw in 't geheim ontvluchtte.

Te midden van de hem ter eere toebereidde plechtigheid meende hij koelheid en spot te hebben waargenomen.

Op den raad van den Hertog van Urbino, den zwager zijns vorstelijken beschermers, keerde Tasso nog eenmaal, voor 't laatst naar Ferrara terug; want in een oogenblik van hoogste extase, zich zelf vergetende, moet hij de jongere zuster des hertogs, princes Eleonore op hartstochtelijke wijze zijne liefde verklaard hebben, en daardoor, den toch reeds op hem vertoornden vorst, er toe gebracht hebben hem als een krankzinnige te behandelen. Hij liet hem naar het St. Anna-hospitaal, wat te gelijkertijd krankzinnigegesticht was, overbrengen. Zijne gevangenschap duurde zes jaren, maar hij had zijn eigen kamer en mocht ongehinderd briefwisseling houden met zijne betrekkingen en vrienden. Zijn letterkundige arbeid bewees dat zijn geest, ten minste niet in den gewonen zin des woords, ziek was.

Met zijn lichamelijk lijden, dat zijne zwaarmoedigheid verhoogde, verbond zich nog eene krenking die hem in het diepste van zijn ziel kwetste. Een van zijn meest bezielde aanhangers had een werkje uitgegeven waarin hij zijne bewondering over den dichter en zijn ‘bevrijd Jerusalem’ uitsprak en hem ver boven Ariosto plaatste. Tasso's talrijke bewonderaars antwoordden met beleedigende scherpheid en hunne woordvoerders stelden alles in het werk om hèm te vernederen, wiens aanhangers met den dag minder werden terwijl de pennestrijd der tegenstanders steeds met grootere verbittering voortgezet werd.

Eindelijk verklaarde zich zelfs eene der aanzienlijkste en toonaangevendste universiteiten van Italie, op volkomen onpartijdigheid bogende tegen Tasso.

De directeur van het hospitaal, dweepende voor Ariosto, was boosaardig genoeg Tasso op de hoogte van al deze bewegingen te brengen. - Tasso trachtte zich te verdedigen, maar zijn geschrift droeg de sporen van matheid en toegevendheid. Zijn kracht was gebroken, zijn eens zoo trotsch zelfvertrouwen ondergegaan.

Reeds lang hadden personen van invloed stappen gedaan om den ongelukkige te bevrijden.

De beroemdheid die het ‘bevrijde Jerusalem’ verworven had, had des dichters naam ver over de Italiaansche grenzen doen weerklinken en van alle zijden verhieven zich stemmen die de vrijlating van den dichter eischten.

Prins Gonzago van Mantua slaagde er eindelijk in den eigenzin van Hertog Alfonso te overwinnen. In 1586 werd Tasso uit zijne gevangenschap bevrijd, - maar zijn lichaam was ontzenuwd, zijn geestkracht verlamd en zijn gemoed verduisterd. Daardoor kwam het dat hij zich in Mantua, Bergamo, Napels en Rome altijd maar korten tijd ophield. Hij hield zich steeds bezig met de omwerking van zijn groote werk, wat hij plan had in het ‘veroverde Jerusalem’ te herdoopen en met een poëtische vertelling van de geschiedenis der schepping naar Mozes. - Daarbij leed hij zoozeer gebrek, dat hij van tijd tot tijd bij zijne vrienden om geldelijke ondersteuning aan moest kloppen en zelfs eenige keeren zijn kleeren moest verpanden.

Om hem voor zoovele zware beproevingen weer eenigszins schadeloos te stellen, besloot kardinaal Androbandini, die met zijn werken dweepte en bevriend met hem was, hem op het kapitool te Rome feestelijk met den lauwerkrans te laten kronen. Maar deze vreugde zou den armen lijder niet meer te beurt vallen. Hij stierf d. 26 April 1595, nog voor de hem toegedachte hulde.

Des dichters voornaamste werk ‘het bevrijde Jerusalem’ werd in alle talen vertaald. Een gedenkteeken, blijvender dan een beeld in metaal of marmer, werd den veel gesmaden, veel geprezenen en veel miskenden dichter door Göthe in zijn drama Torquato Tasso opgericht.

E.J.