De Hollandsche Lelie. Jaargang 20

Boekbeschouwing.

Het leege leven, door Jeanne Reijneke van Stuwe. (Uitgever L.J. Veen. Amsterdam.

Zij heeft zich dus definitief gevestigd als ‘romans’-fabrikante!

Met dezelfde regelmatigheid, waarmede een winkelier jaar op jaar zijn voor- en najaarsnouveautés het publiek aanbiedt, brengt Jeanne Reijneke van Stuwe twee maal per jaar haar tweedeeligen ‘roman’ ten papiere -, zóó en zóó veel bladzijden geleuter! - Men vraagt zich af, of zij een contract met den uitgever heeft gesloten, dat het aantal bladzijden nooit minder mag bedragen dan de vulling van twéé deelen, in het bekende formaat, waarin al de boeken van Jeanne Reyneke van Stuwe verschijnen bij den heer Veen -, die in de laatste jaren de vroegere schreeuwende gele kleur heeft vervangen door een minder opvallend, maar in qualiteit en uiterlijk geheel met het vroegere overeenkomende omslag.

- Hoe dit zij, contract, of toeval, in élk geval rekt zich de geest der schrijfster als een ulevel uit tot ze haar twee deelen heeft volgepend. Niet minder en niet méér! Zijn deze kleine 400 bladzijden afgeleverd, dan komt er weer een nieuwe ‘roman’ uit haar pen. Aan stof ontbreekt het haar niet. Neem het Kurhaus, het uitgaansleventje van zeker niet al te gedistingeerd Haagsch côterietje, waarin de auteur vrij goed bekend schijnt, laat de menschen in het oneindige wauwelen, met elkaar redeneeren over een hoed of een partijtje, en je hebt gauw genoeg de vereischte ruimte volgepend! -

Tot deze broodschrijver-methode is de op zichzelf beschouwd lang niet onbegaafde Jeanne Kloos, geboren Reyneke van Stuwe, van lieverlede afgedaald! En het doet dubbel eigenaardig aan haar in dit Thérèse Hovenachtige genre te zien voortkeuvelen, in een vloeiend maar hoogst alledaagsch taaltje, wanneer men bedenkt wiens naam zij draagt, en met welke namen zij voorkomt als ‘redactie’ van ‘De nieuwe Gids’.

Enfin, Jeanne Reijneke van Stuwe wordt gelezen en.... dientengevolge betaald! Hetgeen men van hare hier boven bedoelde ‘kunst’broeders niet altijd kan zeggen. Hoe zij zich ook afbeulen om reclame te maken voor hun ‘school’, publiek dankt nog steeds voor de lezing van hun wartaal, en geeft liever zijn geld uit voor een zoogenaamd ‘boeiend’ boek, als die welke mevrouw Kloos pleegt te fabriceeren.

Zit hierin misschien de oorzaak van haar veranderde richting, van haar taaie volharding in het scheppen van ‘verhaaltjes’, welke men overal tegenkomt, in élk tijdschrift, als feuilleton in couranten, behalve de tweedeelige roman-productie bij den uitgever Veen? Zoo ja, dan moet men energie en flinkheid bewonderen.

De fabricatie van een roman is ten slotte op die manier een even eerlijke broodwinning als elk andere.

Maar, het spreekt van zelf, van ‘kunst’ kan onder zulke omstandigheden geen sprake zijn. Wat Jeanne Reyneke van Stuwe levert in boeken als: Het leege leven, en dergelijke, is ‘onderhoudende lectuur’, van dat genre, waarop dames, die niets te doen hebben, dienstmeisjes, enz., met graagte plegen aan te vallen, maar waarvan een werkelijk-ontwikkeld mensch denkt: Hoe is het godsterwereld mogelijk zoo veel onbeduidendheid en Haagsche leuterpraat bij elkaar te flanzen, laat staan voor je genoegen te lezen.

Heeft Jeanne Reyneke van Stuwe een leidende gedachte gehad bij deze schrijverij? Ik geloof in zooverre, dat haar vermoedelijk Couperus: Kleine Zielen voor oogen zweefde

[p. 641]

in dit overigens mislukte probeersel, een verzameling bij elkaar behoorende vervolgromans te leveren.

Echter bij Couperus bestond de idee van den begin af.

Nog vóór een zijner boeken het licht zag, verkondigden reeds de couranten dat hij voornemens was een aantal bij-elkaar-behoorende, óók afzonderlijk leesbare romans te maken, die vereenigd zouden worden onder den titel: Kleine Zielen. Geheel anders Jeanne Reyneke van Stuwe. - Ze schreef verleden jaar een prullig verhaal: Huize ter Aar, waarvan de onsamenhangendheid en breede opzet hinderlijk trof bij het onbeduidende van den eigenlijken inhoud. Heeft het lezen van sommige critieken dienaangaande de schrijfster op den inval gebracht haar fout goed te willen maken, door den schijn aan te nemen (achterna), alsof haar roman slechts moet worden beschouwd als een begin van meerderen? Of hebben wij slechts te doen met de toevallige noodzakelijkheid, dat voor St. Nicolaas wéér een nieuw boek (nommer zóóveel) moest zijn, zoodat ze, niet zoo gauw wetend wat nieuws te bedenken, maar fluks greep naar de personen uit haar vorig boek, en op het oude thema voort borduurde? Het laatste lijkt het waarschijnlijkst. Om zich een houding te geven, en metéén zich voor de toekomst den weg open te houden tot het vervaardigen van nog tallooze romans in het zelfde leutergenre, komt ze ons nu (in dit twééde boek in plaats van nommer één) wijs maken, dat ze van het begin af heeft plan gehad een geheele reeks romans te schrijven, handelend over de familie Berghem van ter Aar. Ze kunnen ons, dank zij deze slimme manier van zich het broodschrijven gemakkelijk te maken, nu nog vóórbereiden op een misschien wel haar gehééle verder leven durende productie in dezen geest. Immers, de familie-in-questie bestaat uit zóóvele kinderen en kinds-kinderen, die men weer inelkaar kan laten rondhuwelijken óók nog, dat het, zelfs bij een lang leven, mogelijk wordt over hunne onbeduidendheid twéémaal èlk jaar twéé deelen van een kleine vierhonderd bladzijden vol te pennen.

Vermoedelijk met het oog op dienzelfden lezerskring, die, gelijk ik hierboven schreef, dergelijke romans met vreugde begroet, heeft de schrijfster gezorgd, dat zij van hun inspanning en denkvermogen niet overmatig véél vergt. Hetzelfde belachelijke personenlijstje, dat Huize ter Aar zoo ontsierde, gaat ook nu vóóraf. Menschen, die alleen maar lezen om te zien ‘of ze elkaar krijgen’, worden niet gehinderd door lastige nevenpersonen of karakterschilderingen, die boven hun begrip gaan. De schrijfster is zoo beleefd vóóraf mee te deelen, dat ‘Phinie’ ‘zonderbaar’ is en haar broer ‘Otto’ evenzeer, dat twee andere kinderen daarentegen ‘zenuwsterk’ zijn, enz. enz. Andere romanschrijvers geven zich de moeite in hun boek te laten ontwikkelen het conflict tusschen gehuwde menschen, de karaktervorming van de kinderen, enz. enz. Bij haar frabicatie, en gegeven het soort van publiek waarvoor zij nu werkt, gunt Jeanne Reijneke van Stuwe zich geenzins den tijd tot zooiets. In haar lijstje vóórin deelt ze al mee, dat haar hoofdpersoon ‘Adèle’ een verstandhuwelijk sloot en niet gelukkig is, dat haar zuster het óok niet is, wegens haar egoïst karakter, dat de man van nommer één ‘in zich zelf is gekeerd’, en die van nommer twéé ‘goed en eenvoudig’ enz. enz. Wanneer men nu in hetzelfde lijstje óók nog vindt opgegeven: ‘Herbert van Colmschate, neef van de beide bovengenoemde dames’, en, behalve ‘rijk en onafhankelijk’ in het bezit van een ‘gezond-sterke en levenslustige natuur’, dan kan men zich, zonder het verhaal te lezen, reeds precies voorstellen, waaruit het zal bestaan - uit een flirtation natuurlijk tusschen dit drietal.

Nu dáárom is het dan ook juist te doen, voor menschen die zulke lectuur zoeken. Zij vragen niet naar karakterontleding, noch zielsanalyze, niet naar kunst of realisme. Zij lezen niet om het genot een stukje levenswerkelijkheid zich te zien afspelen in het door den schrijver ontworpen levensbeeld, zij lezen om te hooren van mooie japonnen, van graven en jonkheeren, van freules en rijke mevrouwen! Zij volgen met schitterende oogen Kurhaus-beschrijvingen en smullen in de verhalen van fancy fairs en bals en wedrennen, al die heerlijkheden, waarover ze meer hebben hóóren spreken, dan ze zelf in de gelegenheid waren ze bij te wonen. Welnu, men moet der vruchtbare schrijfster de eer laten, dat zij uitmunt in het uitrafelen van al deze nietigheden. Tot in het oneindige treden ‘beveerde’ hoeden, en ‘zachte kussens van open victoria's’, en ‘kameniers’ en ‘aardige kinderpakjes’ op den voorgrond in hare verhalen. Wie, als recensent, veroordeeld is haar boeken geregeld te lezen, kent van buiten dit soort beschrijvingen van het alledaagsche uitgaan

[p. 642]

en flirtleven, waarin zij maar één fout maakt, die van hopeloos eentonig te zijn. Het Kurhaus, partijtjes, bals, alles op die eigenaardige manier van dit bewuste Haagsche kringetje, waarin zij vermoedelijk zelve heeft uitgegaan, 't draait altijd om hetzelfde heen, zonder variatie, noch in de genoegens, noch in de gesprekken of in de toiletten. Overigens, de wijze van vertellen, de manier waarop de personen handelen, spreken, optreden. is los en vloeiend. Men voelt nog steeds, ook in dit zéér inferieure werk van Jeanne Reijneke van Stuwe, dat ze iets mèèr en iets beters kan, dan zulk broodschrijven.

Mislukt als haar navolging van Kleine Zielen is, herinnert ze toch soms aan Couperus, in haar natuurlijke en ongedwongen voorstelling van feiten of gebeurtenissen. Ook de gesprekken tusschen de personen munten uit door natuurlijkheid, en een enkele maal, zooals b.v. waar zij de innerlijke ontroering schildert van den echtgenoot van Adèle, vergeet zij haar oppervlakkig uiterlijk gedoe, en wordt de bekwame schilderes van een zielstoestand, die van het leven is afgezien:

‘Toen viel hij weer neer op zijn stoel, met het hoofd in de hand, hij moest denken.

Maar er was niets, hij wist niets om over te denken. Hij was suf, hij had slaap. Hij ging naar bed. Hij stond op, maar om dadelijk op een anderen stoel te gaan zitten. Als hij naar bed wou gaan, moest hij toch eerst zijn boord los maken, zich uitkleeden, zijn horloge opwinden.

Hij deed zijn horloge af, maar hield het in zijn hand zonder er iets mee te doen. Toen, langzaam, werktuigelijk, begon hij het op te winden. Zijn oogen hadden de star voor zich uitziende blik, zijn houding had de automatische stijfheid van iemand die in diep gepeins is verzonken. Maar hij dacht niet, aan niets meer, hij voelde alleen dat hij moe was, dat hij verlamd, verdoofd was van moeheid.’

Ieder die ooit heeft geleden onder een in ééns over hem gekomen, plotseling, vernietigend leed, waarover hij zou willen denken, en dat, in zijn hopelooze zwaarte, hem te zéér overweldigt om het te kunnen dragen, weet hoe juist de schrijfster hier heeft gezien. Niet met de veelheid van woorden en phrasen, waarmede een middelmatig auteur ‘wanhoop’ gaat beschrijven, zoo luidruchtig en onnatuurlijk als een derderangs acteur den toestand weergeeft op het tooneel, maar sober en innig-wáár ontleedt zij de versufte doelloosheid van ‘Rudolf’, die zich wil ontkleeden, maar in plaats daarvan neervalt op den volgenden stoel, omdat èlke beweging hem te véél is, in zijn verlamden toestand - trekjes die van zulk kunnen getuigen, zijn er méér in deze twee deelen. Maar het geheel blijft prulligheid, die men van deze auteur betreurt, waar men van een Louise B.B., een Therèse Hoven, een Melati van Java zou zeggen: Dat is nu, voor háár doen, knap-werk! - Altijd, hoe fel ik ook den inhoud heb veroordeeld van sommige geestesproducten van deze steeds in geslachtsbijzonderheden liefhebberende auteur, heb ik gelijktijdig eerlijk erkend, hoe zij zonder twijfel de beste vrouwelijke kunstenares is, die wij als auteur op dit oogenblik bezitten. Uit dat oogpunt vind ik haar jammerlijke afdaling tot fabricaties in het genre van Huize ter Aar en Het leege leven betreurenswaardig, en om meelijden met haar te hebben.

Op zich zelf beschouwd, afgescheiden van den náám der schrijfster, is Het leege leven niet minder, maar zelfs in veel opzichten beter, dan romans van dit onbeduidend gehalte gewoonlijk zijn, want het zondigt niet tegen den goeden smaak, noch tegen de natuurlijkheid. Alleen het te véél, het eentonige te véél, stoort en maakt wrevelig, omdat de bedoeling te rekken daardoor zoo zichtbaar om den hoek kijkt.

ANNA DE SAVORNIN LOHMAN.