De Hollandsche Lelie. Jaargang 20

Boekbeschouwing.

Mevrouw Simons-Mees.

Drie Tooneelspelen, door I.N.A. (J.A. Simons-Mees). (Amsterdam - G. Schreuders. Uitgever).

Indien mevrouw Simons-Mees interesseert, het is waarlijk niet om den inhoud der drie in een bundel vereenigde vroegere tooneelspelen, waaruit deze uitgave is samengesteld. - Twee Levenskringen, Van Hoogten en Vlakten, Zijn Evenbeeld, rechtvaardigen geen van allen een ter lezing in den druk verschijnen, waar ze, óók als tooneelspel, voor de opvoering minder geschikt bleken; veel minder nog de opvijzelige voorrede, waarmede de echtvriend der voor het tooneel schrijvende dame haar werk heeft verrijkt.

En toch is het eigenlijk alléén deze voorrede, die de aandacht vestigt op den bundel, omdat zij zulk een merkwaardig zij-licht werpt op de schrijfster van De Veroveraar.

Want immers, mevrouw Simons-Mees is niet alleen de vervaardigster van de in dezen bundel bijeengebrachte drie tooneelspelen, zij is óók de in den afgeloopen vorigen winter op eenmaal bijna berucht geworden moedige auteur van De Veroveraar, waarmede zij een plotselinge bekendheid verkreeg, die het daaraan voorafgegane Een Moeder, dat slechts een succès d'estime behaalde, haar, ondanks alle pers-lofspraken, nooit heeft kunnen bezorgen.

Ja, ik spreek van ‘berucht’ in zekeren zin, want er was een groote categorie van menschen, die zich ijselijk stootte aan het gegeven, het onzedelijk, van een vrouwenpen ongepast enz., enz., achtte. Men moet hier niet vergeten, dat men met Hollandsche menschen en Hollandsche opvattingen te doen heeft, die min of meer versteld stonden, dat een Hollandsche, niet eens meer jonge, en dus als zoodanig tot de ouderwetschen gerekende vrouw, zóó iets gewaagds aandurfde. Natuurlijk, voor een Fransch publiek, en van de hand eener hedendaagsche Parisienne, zou een dergelijk kalm-afloopend dingetje 'n tam, hoogst respectabel iets zijn gevonden, waarover geen enkel recensent, veel minder nog het publiek zelf, zich lang het hoofd zou hebben gebroken.

Maar ten onzent verwekte het durven van De Veroveraar een waren storm. Een jongmeisje laten bekoord worden door de ondeugd, in plaats van door de deugd, haar reformjurk en Toynbee-nuttigheid laten afwerpen aan de voeten van den braven, arbeidzamen, door alle ooms en tantes hóóggeloofden verloofde, om te snellen in de lokkende armen van den lichtzinnigen verleider, - er boort een zekere mate van moed en onafhankelijkheid toe, om dat aan te durven op het tooneel, in ons land, en gegeven onze omstandigheden; - vooral als men zelve een vrouw is.

Nu is het een feit, dat mevrouw Simons-Mees reeds in De Veroveraar-zelf blijk geeft van die twee-slachtigheid in hare natuur,

[p. 605]

waarover ik het wil hebben, en die ik interessanter vind aan haar, dan heel haar, volstrekt niet bijzonder oorspronkelijk tooneelgeschrijf. Telkens neemt ze een verbazend durf-al-achtigen aanloop, óók in haar stuk zelf, om dan halverweg bang te worden voor het oordeel van den halsstarrig-braven Hollander, dien zij weet onder het publiek, en dientengevolge terug te deinzen voor de gevolgen van wat zij zelf begon.

Daar is b.v. in het eerste bedrijf de scène met de ‘tutu’. Hier treedt De Veroveraar met een mate van loszinnigheid op, die zelfs overgaat tot ploertigheid, want, wanneer men bedenkt dat hij dit voorwerp omhangt voor de oogen van het naïeve, achttienjarige aanstaande schoonzusje, dat hij voor de éérste maal ontmoet, en dat hij aldus gekleed voor haar dansen uitvoert, dan kan men deze handelwijze eigenlijk alles behalve geestig, maar veeleer plat en onbeschaafd noemen.

Enfin, van dezen meneer, van wien de tantes zich in ditzelfde eerste bedrijf allerhande vreeselijks toefluisteren, van hoorenzeggen, kan men dus met recht verwachten, dat hij éénig blijk zal geven van de hem toegekende ‘veroveraar’-eigenschappen. - Geen quaestie van!

Behalve het toch heusch nog al onschuldige fopperijtje van de op hem verliefde oude-vrijster, die zich letterlijk aan zijn hals werpt, en die hij, alléén op zijn kamer onder vier oogen, volstrekt niet straft met geweld of eerverlies, die hij alleen welverdiend voor den mal houdt met een zoen, behalve deze ééne hoogst vergeefelijke handeling, gegeven de mallootigheid der bewuste juffrouw, zien we de Veroveraar niet anders optreden dan in afternoon-tea's met jonge dames, en sprookjes-vertellend om zijn schoonzusje tot de zijne te maken. Ja, zelfs als zij, met behulp van dit hoogst fatsoenlijke, zedige hulpmiddel, inderdaad afvalt van haar verloofde, en hèm het jawoord geeft, zelfs dan nog geen enkele handeling van passie of teederheid, zooals men die van zijn ‘veroveraar’-aard zou verwachten.

Integendeel, hij redeneert en waarschuwt en voorspelt, met echt-Hollandsche koudbloedigheid, op het oogenblik zelf, waarop hij zijn doel heeft bereikt, waarop zijn aanstaand schoonzusje zijn liefde beantwoordt, en zich, onder heftig zelfverwijt, afwendt van den braven Willem, dien zij méénde te beminnen tot hiertoe.

Is dus Frederik als veroveraar-type mislukt, eigenlijk niet meer dan een verloopen zwakkeling, met niets áán zich van den èchten Don Juan, bracht mevrouw Simons-Mees in zijn teekening voortdurend offers aan den voorzichtigen geest van critiek en publiek, toch blijft het tooneelspel, als gehéél genomen, een dáád, een bewijs van zelfstandigheid, waardoor de schrijfster zich een iemand toonde, een eigen-ik. Wat is er, juist van vrouwenhand, in de laatste jaren anders uitgekomen, dan conventioneele braafheid en conventioneele boekjes over vertrapte vrouwenrechten, mishandelde echtgenooten, die dientengevolge ‘gruwden’ van het kraambed, aan den verloofde hóóge zedelijkheidseischen stellende jonge dames, enz., enz.!! Men versta mij hier wél. Ik beweer volstrekt niet, dat ik de moraal, waartoe De Veroveraar zou kunnen leiden, zoo verdedigbaar of aanbevelenswaardig vind. Zelve heb ik, in een elders verschenen beoordeeling, geschreven dat menig, als ‘onzedelijk’ veroordeeld Fransch stuk, minder bedenkelijk is van inhoud dan De Veroveraar-geschiedenis van mevrouw Simons-Mees. Maar ik heb het hier alléén over het durven van haar gegeven, niet over het al of niet aanbevelenswaardige daarvan. Bij al het minder dan middelmatige, wat ons oorspronkelijk tooneel biedt, maakte het werk van Mevrouw Simons-Mees een frisschen, krachtigen indruk, deed je naar huis gaan met het gevoel, dat hier iemand haar éérlijke levenservaring had uitgebeeld, niet verfraaid of verfatsoeneerd naar voorgeschreven denkbeelden of opvattingen, maar oprecht, zooals zij de feiten had wáárgenomen, de zich dagelijks herhalende feiten, dat een loszinnig, oppervlakkig, vroolijk jongmensch dikwijls vrij wat gróóter invloed heeft op het onschuldigste jonge-meisjes-hart dan een zwoegende, slavende, eerbiedwaardige, maar tip-top vervelende brave-Hendrik!

Dit, als vrouw, te durven zeggen, al is het dan ook op 'n vrij onschuldige manier, getuigt van zelfstandigheid, belooft, wat het karakter der schrijfster betreft, moed om tegen den stroom in te roeien.

Doch neen! Die belofte houdt de schrijfster géénzins. Reeds den volgenden dag, als de critiek, gedwee naprater van den tijdgeest, zich te keer stelt over de scène met de hysterische juffrouw, wordt mevrouw Simons-Mees zoo mak als een lammetje. Hier, waar ze een volkomen aannemelijk, uit het leven gegrepen toestand had uitgebeeld, hier had ze daarmee gevoelig getreden op de

[p. 606]

teenen van heel de schare van oude juffers en twijfelachtige jongedames, die, onder het motto ‘geestelijk verkeer’, van hun ouderen leeftijd een deugd maken om zich met den een of anderen man intiem te gedragen, op hoop dat hij zich laat inpakken en haar trouwt, - wat nu en dan ook werkelijk gelukt; - voorbeelden van hysterische juffers in het genre van mevrouw Simons-Mees' uitbeelding, wie onzer kent ze niet!?

Maar juist dáárom geraakte de geheele dames-bent in opstand over zoo'n haar aangedane beleediging, ging éénstemmig te keer over zoo'n brutale bespotting, en de critiek, altijd bang ten onzent, wauwelde mee!

Wat deed mevrouw Simons-Mees? In plaats van zich te stalen tegen een storm, dien zij-zelve had kunnen voorzien, en die, in dit geval, het beste bewijs was van haar succès, verscheen ze dadelijk nederig met een ingezonden stuk, om haar bereidwilligheid te betuigen de gewraakte scène te laten vervallen. - Een paar dagen later, toen het geleuter over haar stuk, als geheel genomen, nog stééds aanhield, een nieuwe concessie aan het verontwaardigde publiek (dat ondertusschen stróómde naar het Ned. tooneel, om het misdadige kunstwerk te zien): zij zou een nieuw stuk schrijven, een ‘vervolg’ op dit, waarin de geangstigde gemoederen gerustgesteld zouden worden in hun geschokte principes, waarin de ontrouwe Atie het zou ondervinden, dat men met een loszinnigen ‘veroveraar’ alles behalve gelukkig wordt!

Op die wijze eet de schrijfster, in overdrachtelijken zin, alles weer op, wat zij eerst het publiek aanbiedt. En in haar zóó doen toont zij een merkwaardige vrouwelijke zwakheid en gebrek aan zelfstandigheid. - Haar man moet haar in dit laatste opzicht steunen, en tot dekmantel dienen, op méér dan kinderachtige wijze!

Reeds achter de schermen heb ik daarvan een voorbeeld gezien, dat geheel en al past bij de manier waarop hij nu dient, om in de voorrede van dezen bundel, háár boodschappen aan het publiek over te brengen, onder het doorzichtig aanstellerig voorwendsel, dat zij eigenlijk de publiciteit schuwt (!!)

Mevrouw Simons-Mees heeft namelijk noodig geacht haar manuscript van De Veroveraar rond te zenden ter lezing, vóór zij 't opvoerde, aan verschillende tooneel-recensenten van verschillende bladen. Bedenkelijk komt deze methode mij voor in hooge mate, omdat het mij toeschijnt een soort invloed te willen uitoefenen op de opinie van den criticus. Men heeft mij intusschen gezegd, dat zij hierin een meermalen gevolgde gewoonte van anderen nadeed, en, bij het véle geknoei, waarvan ik getuige ben geweest op tooneelgebied, wat recensies betreft, twijfel ik er ook niet aan, dat dit wel zoo zijn zal, en wensch dus in geen enkel opzicht iets minder gunstigs te veronderstellen ten opzichte der nevenbedoelingen van mevrouw Simons-Mees. Wat mij echter, geheel afgescheiden daarvan, trof als een echt-vrouwelijke manier van verkruipertje-spelen, was haar begeleid-briefje, waarmede ze mij het manuscript deed toekomen, ‘op raad van haar man’, die als ‘oud-criticus’, etc. etc... Geen zakelijk aanbod van die lectuur van haar tooneelstuk, neen een de schuld van haar handelwijze vooraf al schuiven op.... haar man! Hetzelfde geldt van deze voorrede.

Haar man legt uit, verklaart, onderricht; zij-zelve, kinderachtig en on waardig, blijft achter de schermen, laát hém het leugentje opdisschen, dat de heele uitgave eigenlijk tegen háár zin is.

‘En ik heb daarom niet gerust, eer ik haar angstvalligheid overwonnen had, en haar toestemming verkregen tot deze verzamelingsuitgaaf’.

Men zou zeggen, dan kon het, na die toestemming, er bij blijven! Maar dit is geenzins het bedoelen der ‘zoo weinig op publiciteit’ gestelde mevrouw Simons-Mees. Neen, nu wil ze óók ‘debatteeren over het misverstand over haar werk ontstaan’ (in éérlijk Hollandsch zich zelf verdedigen), alléén ze schuift daarbij liever haar man vooruit, die het voor háár zal doen, want, zij vindt het allemaal ‘vreeselijk’. - Alles wat de echtgenoot van mevrouw Simons-Mees dan verder opsomt is een explicatie van haar arbeid, een verdediging van de zwakke punten er in, die het voor opvoering onbruikbaar maken, een flikflooien van welwillende, en uitschelden van afkeurende critici, dat hier minder ter zake doet, omdat de drie stukken waarover hij kavelt reeds lang zijn vergeten, en geen de minste blijvende waarde hebben. Het merkwaardige, alléén-interessante in de zaak is het dubbelzinnige en kinderachtige der in De veroveraar zich een oogenschijnlijk een-vrouw-uit-één-stuk toonende mevrouw Simons-Mees!

Waarom kan zij deze volkomen zakelijke uitleggingen niet zelve geven aan het publiek?

[p. 607]

Waarom moet hier gecoquetteerd worden met ‘vrees voor debatteeren’? Waarom kan de bundel niet gewoonweg uitkomen zonder een aanstellerig voorbericht, dat de schrijfster ervan het zoo ‘vreeselijk’ vindt? Van een vrouw, die den leeftijd heeft bereikt, en de positie inneemt als schrijfster van mevrouw Simons-Mees, kan men een dergelijke kinderachtigheid niet anders dan belachelijk vinden! Zij is te oud, en heeft te veel levenservaring getoond in haar Veroveraar, om niet onvergefelijk-flauw te worden, wanneer zij, den dag ná de opvoering ervan, zoo kinderachtig terugschrikt voor de gevolgen van haar doen! Één van beiden, of ze moet, gerugsteund door haar man, zedig door het leven wandelen, en hoogstens nu en dan een echt dames-romannetje of bundeltje verzen, voor het boudoir geschikt, uitgeven, waarbij de echtvriend dan een lieve voorrede kan schrijven desnoods; of ze moet de rol, die zij zich koos als tooneelschrijfster die gewaagde onderwerpen onder de oogen ziet, moedig trouw blijven, en als zoodanig zelf de verantwoording op zich nemen van háár geschrijf en háár uitgaven en háár explicaties. Door een op de vlucht slaan voor de eerste de beste ongunstige critiek, door een haar man er voorschuiven in briefjes en voorreden, legt ze een flauwheid aan den dag, die teleurstelt, waar men in de schrijfster van De Veroveraar juist die vrouwelijke eigenschap niet zou zoeken!

ANNA DE SAVORNIN LOHMAN.