De Hollandsche Lelie. Jaargang 20

Boekbeoordeeling.

Kinderen, door Ina Boudier-Bakker. (Uitgave van Van Kampen en Zn., Amsterdam.)

Toen mevrouw Boudier-Bakker haar Machten de wereld inzond, voelde ik in haar de kunstenaresse, die iets betéékent, niet de zóóveelste schrijvende dame, schrijvend om de kunst, of om den broode, of uitverveling, maar de vrouw wier talent onmiskenbaar sprak in haar werk.

Dat werk als zoodanig liet me koud; zooals je een schepping, die eerbied afdwingt, kunt aanzien zonder er persoonlijk iets voor te voelen, zooals er schilderijen zijn, waarvan je 't mooie waardeert, zonder ze lief te krijgen, zoo ook bezag ik Machten, 'n bewijs van

[p. 516]

kunnen, maar meer verstands-werk, dan geschreven met de ziel.

Toen kwam, als ik me niet vergis: Het beloofde Land.

Dat was een openbaring, een openbaring van een rijke, warme, heel-teer-begrijpende vrouwenziel; 't mysterie van 't leven weefde zich heen door den eenvoud van werkelijkheid, die werd ontleed. En die karakters uit haar roman, gewone, tot de nederige klasse behoorende menschen, ze kregen iets wonderbaar-sympathieks, door de fijnheid van schildering, waarmee hunne formeester hen had uitgebeeld, ziende hun inwendigen strijd, hun innerlijk leven, datgene wat te ontleden zoo gansch iets anders en méér moeilijks is, dan het photographeeren met woorden van uiterlijke toestanden en eigenaardigheden, waarin middelmaatrealisten hun kracht zoeken.

Wat komen zal, was vervolgens een onloochenbare teleurstelling! Op zich zelf-beschouwd, is ook déze roman een wel-boeiend geschreven verhaal van 'n bescheiden vrouwenleven, waarin voorkomen heel verdienstelijke ontledingen van karakters of toestanden, waarin spreekt een voor 't lijden van het leven wèl-fijn-mee-voelende ziel. Maar toch, het superieure ontbreekt hier zoo heelemaal; déze roman is niet meer 'n kunstwerk van 'n àpart iemand; hij is het wel-van-kunnen-getuigend geschrijf van een juffrouw of een mevrouw, die in zulk kunnen gelijk staat met honderden harer collega's.

Voor zoo ver ik weet ligt er tusschen Wat komen zal en Kinderen, geen ander grooter werk meer. (Verleden, een tooneelstuk, laat ik buiten bespreking.) Eigenlijk kan men Kinderen óók niet noemen ‘een grooter werk’, want het is een bundel, samengesteld uit verschillende schetsen: Kinderleven.

Maar misschien heeft Ina Boudier-Bakker nog niets geleverd, dat getuigt van zulk bewonderenswaardig talent, dan juist deze oogenschijnlijk zoo los daarheen geworpen brokjes uit het bestaan van kleine-menschjes. Wat ik dikwijls heb gezegd van Heine's Lieder, dat geldt hier weer van Ina Boudier-Bakker's proza: zulk geniaal werk maakt den natuurlijk-eenvoudigen indruk van: ‘Dat zou ik ook wel kunnen.’

Maar probeer het eens! En vergelijk dan!

Ina Boudier-Bakker heeft noch noodig bijzondere woorden, noch bijzondere zinswendingen, of bedachte toestanden van heel vreemd gebeurende dingen. Zij heeft rondom zich gadegeslagen het allergewoonste, dagelijks voorkomende van heel gewone, heel natuurlijke kinderen.

Haar begrijpende ziel heeft hen beluisterd, niet alleen naar het uitwendige, maar ook naar het innerlijke leven. En in een taal die, juist door den volmaakten eenvoud van gekuischten stijl, getuigenis aflegt van haar meesterschap, vertelt zij haar afgezien-hebben, schildert dat kleine lief en leed, dat oogenschijnlijk zoo onbeteekenend in de oogen der volwassenen, is onze vóórbereiding, onze opvoeding dikwijls, tot later, tot het ernstige wereld-leven.

Vader is misschien in den ganschen bundel het diepst-gevoelde stukje, ofschoon ook Dirk getuigenis aflegt van een fijnbesnaarde ziel, die in zich opneemt het innerlijk lijden, waardoor zoo menig jongetje als vóórbestemd wordt tot een verschoppeling, een misdadiger weldra in de maatschappij. - Vader, het woord, dat zoo veel moois kan beteekenen in een kinderleven, zegt hier 'n wereld van leed. Vader is de leeraar, die leven moet, behalve van zijn lessen op de school, óók nog van privaat-lessen 's avonds. Maar dan, 't gebeurt in den laatsten tijd meer en meer, is hij maar al te dikwijls onbekwaam daartoe, door overmatig gebruik van drank. En het schetsje laat ons zien het inwendig door woede en toch ook medelijden verteerd worden van den oudsten jongen, ingewijd al vroeg in moeders jammerlijk leed, haar helpend om het te verbergen, door de les te gaan afzeggen onder een voorwendsel van vaders ‘ziekte’, twijfelend inwendig of de families, bij wie hij die boodschap moet gaan brengen zoo dikwijls in den laatsten tijd, niet iets vermoeden misschien, en zich voornemend, als een soort lichtpunt in zijn smart van vroeg-ingewijd kind, om later dokter te worden, ten einde op die wijze te helpen genezen! Want, - als 't nu eens een soort ‘ziekte’ was, geen slechtheid alléén, - ‘vader was niet altijd zóó geweest, later erger geworden’....

Zoo peinst de oudste, terwijl Gerrit, de jongere, óók wel begrijpend, maar veel berustender, zich kalm-leuk schikt in den bedorven avond (moeder boven bij vader, onzichtbaar;), trachtend van het leven te maken wat er van te maken is, zonder nutteloos geredeneer. Hij vindt nog wel 'n gezellig hoekje in de leege eetkamer, waar hij zich op zijne wijze amuseert! Het is een voorafschaduwing van heel de gemakkelijke wijze, waarop deze jongen door het leven

[p. 517]

zal heenkomen, zich de slagen ervan niet te veel aantrekkend, zoekend wat hij krijgen kan, zonder veel-zuchten over wat hem wordt onthouden.

Niet, alsof de schrijfster zulke ‘toepassingen’ verschuilt in haar werk; in géénen deele. Maar het mooie, het geheel-éénige van haar oogenschijnlijk zoo oppervlakkig-geschreven schetsjes is juist, dat zij toekent elk karakter op zich zelf, met een páár pennestreken maar, en toch zoo streng-belijnd, dat je vóór je ziet héél duidelijk, langs welke gansch verschillende levenslijnen die kinderen, uit één gezin, één omgeving, later zullen loopen, door het enorme verschil in hunne karakters, zich uitsprekend in die gewone feiten uit het dagelijksche leven, die we zien gebeuren. Heel sterk is datzelfde ook uitgesproken in Sint-Niklaas en Wraak; in die beide van levens-begrijpen doorwrochte schetsjes staat het karakter van èlk kind op zich zelf, als een meester-stukje van ontleding. In Sint-Niklaas is het de heel-bescheiden feestviering van 'n weduwe met hare drie kinderen. Met welke fijne nuances is dat uitgepenseeld, dat stil-eentonig, door moederliefde toch, mooi-gemaakte ouderlijk thuis, waar Lies, het meisje, zoo hunkert naar mooie dingen, 't dagelijksch gebruik van de mooie lamp, veel menschen, alles wat gezellig is, en vreugde verspreidt. 't Wat zenuwachtige, te overgevoelige, heel goedhartige, voor het koude dagelijksche leven ongeschikte, voel je vóórtdurend in het druk-hartelijk doen van dit meisje, voor wie St. Nicolaas niet zoozeer is: 'n avond begeerig naar cadeaux, als wel naar intieme fééstvreugde, verrassingen, vroolijkheid! Daarnaast zijn de broers practischer, gewoner; de oudste, een echte jongen al, de jongste, een klein beetje ‘interessant’, om zijn ‘zieke been’, van 't afgeloopen jaar.

Laat ik eens een enkel staaltje geven van dien krachtigen stijl, die je dat alles niet beschrijft, in de lange karakterontledingen van ellen-lange beschrijvingen: Die is zus, en die is zoo; maar laat zien, laat aanschouwen:

‘Ma bukte weer naar de mand. “Hier Lies” - Lies, een vuurrood kleurtje op het smal, wit snoetje, greep het groote ronde pak met bevende koude vingertjes, niets zeggend, in angstige stille spanning, báng voor haar eigen teleurstelling als ze het niet mooi vond.

“Het is groot en rond”... overlegde Lies, halflluid in vergeefsch raden.

“'t Is een bal,” - riep Kees.

“Een kinderen-hoofd” - schrilde Tom's scherp stemmetje.

Nu had ze het laatste papier eraf - een hooge doos; - - bang deed ze het deksel eraf... Toen in stomme, dankbare verrukking boog ze haar gezichtje naar voren, drukte het in het zachte, grijze, gladde mofje... het streelend in stille liefkoozing, als iets levends.

- - “Nou Lies?” vroeg ma lachend.

Lies' gezichtje kwam stralend, met vochtigglanzende oogjes, boven het mofje uit... en plots klemden zich hartstochtelijk haar dunne armpjes om ma's hals, zoende ze ma's gezicht in wilde verrukking.’

Ik heb geen gelegenheid méér aan te halen, geen plaatsruimte om te zeggen mijn bewondering voor het grappig-gevoelige Wraak, waarin de drie zoo verschillende meisjeskarakters zoo uitstekend tot haar recht komen op die kinder-visite; noch voor het aandoenlijk-waarachtige Dirk, een studie van kinderleed, die je de tranen in de oogen brengt, en weder overtuigt van de merkwaardige gave, deze schrijfster eigen, om met enkele vluchtige omtrekken daar te stellen een gehéél levensbeeld! Het thuis van Dirk, het heel-natuurlijke van zijn die centen wegnemen, het spelen met de andere jongens, zijn verhouding tot hen, zijn verheimelijken van zijn diefstal, in pret zonder berouw, omdat een ander de schuld krijgt, - dat alles is geteekend niet met veélheid van woorden, maar kort, duidelijk, 't één onverbiddelijk logisch volgend uit het ander.

In nog iets toont deze schrijfster zich buitengewoon; dat is in haar moeder-scheppingen! Welke sublieme figuren ontwerpt ze in de vrouw uit Vader, in de weduwe uit Sint-Niklaas! Hier geen nuttige, buitenshuis arbeidende, of het in wereld-genoegens zoekende mama's! Hier de moeder, die liefde en gezelligheid verbreidt in haar thuis, beschermend hare wieken heenbreidt over het jonge-goed, dat haar zorgen zoo noodig heeft.

In Voor 't eerst krijgt ook de vader een beurt; vaders treden overigens minder op den voorgrond, dan moeders! Maar 't is aardig-nágevoeld: die idee van den kleinen vent, voor 't éérst door vader naar school gebracht, kiezend, op uitnoodiging van de ‘juffrouw,’ zelf zijn plaatsje. En, als vader hem dan later vraagt: ‘Waarom ging je juist dáár zitten?’

‘Omdat ik jou dáár nog 't langst zien kon...’

Zoo'n enkel zinnetje zegt boekdeelen; boekdeelen van een gelukkig thuis, waarin dit

[p. 518]

ventje zonnig, verwarmd door vaderliefde, zal opgroeien; laat ons zien ook zijn eigen teerhartig, stil-aanhankelijk hartje, van tot véél smart waarschijnlijk gedoemd kind!

En in De oudste weer het beeld van de liefhebbende, de voor haar kinderen zorgende moeder! Dood helaas. onmisbaar, voor den oudsten althans, tot over het graf! Ja, óók dit schetsje treft wèl diep door het návoelen van kindergemoed: die jongen, snakkend om naar moeders graf te gaan op haar sterfdag, in bitteren opstand tegen den vader, op wien hij rekende, en die er niet eens over spreekt, hem alleen laat met de gehuurde ‘juffrouw’, en de kleineren! Zijn loopen naar 't huis der groot-ouders, zijn zich met hen één voelen, 't elkaar ná-staan van die twee oude menschen en dien opgroeienden jongen; dat is weer 'n meesterstuk van werk!

‘Plots kwam uit de stille kamer de bevende stem der oude vrouw: ‘Bertje, weet je wel, dat 't vandaag een jaar is dat moes gestorven is?’

Een schok ging door Bert, nu oma 't zoo ineens zei.

Eindelijk zei hij: ‘Ja, oma.’

‘Hadt je d'r aan gedacht?’

Hij knikte stom, dorst haar niet aan te zien, bang dat hij weer zou gaan huilen... en heviger schroeide het verlangen in hem te vertellen, te klagen van dat kerkhof... hij daar alléén.

Toen, opeens, keerde Bert zich om, drong woest zijn gezicht tegen haar schouder, zoodat zij achteruit wankelde, uitschreiend eindelijk zijn klacht:

‘Ik... ben 'r - alleen - geweest - ik heb bloemen...’

Altijd heb ik in het later werk van Ina Boudier Bakker het klinken gehoord van geheimzinnige stemmen, uit schemerige verten, die zij-zelve-alléén, mystiek, kunstenaresse in wáárheid, beluisteren kon, vermocht ná te vertellen aan ons, de anderen! En nu, sinds ik Kinderen, als een heerlijk bezit, ontving onder de vele waardelooze boeken van den hedendaagschen tijd, nu wil het mij voorkomen, dat zij bovenal vóórbestemd is om in zich op te vangen de reine accoorden van nog niet door het leven ontwijde en verminkte kinderzielen.

ANNA DE SAVORNIN LOHMAN.