De Hollandsche Lelie. Jaargang 20

[p. 410]

Het Kind. Kerstvertelling. Naar het Fransch van François Coppée.

Sinds twintig jaar schreef Jean Vignol romans voor de feuilletons van goedkoope couranten; romans, waarin gemoord en geplunderd werd, en kinderen in de wieg werden geruild. Hij bracht dit er volstrekt niet slechter af dan zijn concurrenten in dit genre.

Als u eens ernstig ziek bent geweest - wat de hemel verhoede - en als u u verveelt tijdens de eindelooze uren van uw herstel, lees dan eens de ‘Mysteries van Menilmontant’, die ongeveer vijf duizend regels in beslag nemen. Daarin zult ge alle gereedschappen vinden, die in een letterkundige keuken van dat vak te pas komen.

Het begin is pakkend, als b.v. die ellendeling van een hertog, de Duc de Vieux-Donjon, bij het uitgaan van de opera een samenkomst heeft in een groote riool-buis, waar hij een gauwdief ontmoet, die hem de papieren overhandigt, noodig om de mooie markiezin des Deux Poivrières van haar voetstuk te doen tuimelen, daar hierin bewezen wordt dat ze als kind in de wieg is verwisseld, en niet afstamt van de Spaansche Grandes, waarvan de heele faubourg Saint Germain stellig is overtuigd, doch dat ze de dochter is van een schrijnwerker uit de Popincourt-straat, die eertijds door een gerechtelijke dwaling ter dood werd veroordeeld en geguillotineerd op dezelfde plaats waar de hertog thans een samenkomst heeft in dit onderaardsche gewelf.

Dit staaltje kan dienen om te toonen dat Jean Vignol zijn vak uitnemend verstond.

Toch had de man weinig succes. Het kostte hem heel wat moeite om zijn copie van de hand te doen; hij leidde bijgevolg een armoedig bestaan. Alles liep hem tegen, en dan was hij bescheiden en schuchter uitgevallen; hij kon er zich niet brutaal doorheen slaan.

Het spreekt vanzelf dat hij niet met romanfeuilletons in de letterkunde had gedebuteerd. Heel achter in zijn kast, bewaarde hij twee werken uit zijn jeugd, zonder echter de hoop te koesteren ze ooit gedrukt te zien. Deze had hij geschreven in den tijd toen nog geen enkel hoofdhaar was uitgevallen, en toen hij nog met eerzucht voor de kunst was bezield.

Het eene was een boekdeel vol treurzangen Giftige Bloemen, waarin de dichter zich beklaagt over den ontrouw van een jonge maagd die hij den romantischen naam van Fragoletta had gegeven, en die hij vergeleek bij alle mogelijke beroemde minzieke vrouwen vanaf de grijze oudheid tot op onzen tijd, terwijl de ontrouwe jongvrouwe in werkelijkheid Agaat heette, en loopmeisje was bij een bloemist.

Het tweede manuscript was een lijviger boekdeel; het behelsde een ijzingwekkend drama dat in de middeleeuwen speelde, en ‘Ridder-Roovers’, was betiteld. De geharnaste ridders met hun hooge laarzen deden hierin niets anders dan elkaar met speren en lansen doorboren.

Helaas! Drama's in verzen zijn geen etenswaren, en met ‘giftige bloemen’ kan de sla niet worden aangemaakt. Ze moesten toch leven in de kleine woning op de vijfde verdieping, waar Jean Vignol met zijn moeder leefde, die hevig aan rheumatiek leed, en van 's morgens vroeg tot 's avonds laat niets anders deed dan zuchten en klagen.

Om een beetje geld te verdienen - o zoo weinig - werd de dichter romanschrijver voor het groote publiek, evenals een mislukt schilder fotograaf wordt.

Gedwee en gelaten kweet hij zich zorgvuldig van de taak, die hij zich had opgelegd, zonder veel succes zooals ik reeds heb meegedeeld. Geen wonder ook; in zijn wijze van voorstellen ontbrak die overtuigende kracht. Zelf geloofde hij blijkbaar niet in die markiezinnen, dochters van geguillotineerde schrijnwerkers, en in zijn hertogen die met pelzen en witte dassen in rioolbuizen neerdaalden.

De redacteur van den ‘Kleinen Proletariër’, wien Jean Vignol zijn griezelige verhalen aanbood, had hem botweg gezegd: ‘Waarde heer, je voelt dat u zelf niet gelooft aan die onmogelijke geschiedenissen.’ Hij was betaald geworden met twee en een halve cent per regel. De arme man besefte heel goed dat hij tot beter werk in staat was dan deze prullen. Hij slaakte menige diepe zucht. Maar wat was er aan te doen? Het lot had het nu eenmaal zoo gewild. Hij moest toch geld verdienen om niet met zijn oude moeder te verhongeren, en bijgevolg putte hij zich uit in het bedenken van dwaze, onmogelijke avonturen.

Eens was hij twee termijnen met zijn huur achter, en ongetwijfeld zou hij opgepakt zijn,

[p. 411]

als hij niet op het laatste oogenblik een voorschot van den redacteur van den Kleinen Proletariêr had gekregen, nadat hij dezen het onderwerp van een nieuwen roman had meegedeeld. Den eersten dag zouden de abonné's het volgende te lezen krijgen: ‘Een muzikant van het orkest uit het Ambigu-théater, die de natuurlijke zoon is van een Engelsch edelman, komt thuis na de avondvoorstelling, en ontdekt dat in de kist van zijn “contrebas een lijk ligt.” “Wordt vervolgd.”

Zoolang zijn moeder leefde, had Jean Vignol zich niet over zijn leven beklaagd. Doch nu stond hij sinds twee jaar heel alleen op de wereld. Hij had geen familie, weinig vrienden, zat bijna altijd thuis, en verveelde zich geducht.

Hij was nu een klein mannetje van zeven en veertig jaar met een grooten, zwarten baard, goedige honde-oogen en een reeds kaal wordend hoofd. Zijn gezondheid liet nogal te wenschen over en zijn maag was zwak, zoodat hij geen troost kon vinden in tabak en sigaren. Hoe langer hoe meer begon hij het land te krijgen aan de helden en heldinnen uit zijn romans - moordenaars met lichtgekleurde handschoenen; deugdzame ateliermeisjes, lafhartig aan hun lot overgelaten door een gemeenen aristocraat, edelmoedige ingenieurs, die hun opleidingschool kranig hadden doorloopen, en die ten slotte beloond werden met het Legioen van Eer, en eindelijk de hand mochten veroveren van het door onnoemelijke gevaren bedreigde meisje. Hij kreeg hoe langer hoe meer hekel aan de melodramatische helden van zijn verbeelding; hij begon zijn vak te haten.

“Wat een saai, eentonig leven,” zei hij eens tegen zichzelf op den avond voor Kerstmis, toen hij langzaam de trappen opklom naar zijn kamertje op de vijfde verdieping, want hij werd nog al asthmatiek. “Wat een miserabel bestaan. Nu vinden ze warempel nog bij de redactie dat er te weinig moorden en gevechten voorkomen in mijn laatsten draak, Mazas en zijn Bende. Dan moet de ellendeling, dien ik acht dagen geleden boven van den Eiffel-toren heb laten vallen, maar weer uit den dood verrijzen en nieuwe slachtoffers eischen... Wie weet of de redacteur dan toch niet weer wat anders verzint en me nog geen vijf cent per regel wil betalen?... Een ellendig bestaan!”

Enkele kleine onaangenaamheden, wachtten hem, toen hij in zijn kamertje was beland. Na een droeven blik op zijn pijp die hij voortaan onaangeroerd moest laten, bemerkte Jean Vignol dat zijn vuur was uitgegaan, hoewel hij het nog zoo zorgvuldig met asch had overdekt. Zijn lamp was slecht nagezien door de concierge; hij moest hierin een nieuwe pit doen, en nu bemerkte hij tot zijn schrik, dat er nog maar twee lucifers in zijn doosje zaten.’

‘Allemachtig!’ riep hij uit. ‘Ik ben er leelijk aan toe als mijn lamp en mijn vuur me opnieuw begeven... Want den heelen nacht moet ik aan de opstanding van dien ellendeling werken... Een prettigen Kerstnacht, tusschen twee haakjes! Ik moet beginnen met die vijf verdiepingen weer af te gaan en weer naar boven te klauteren om lucifers te vragen... Maar nee, ik zal ze hiernaast halen.’

Zijn buurvrouw was moeder Mathieu, een arme, oude vrouw, wier dochter door haar man was verlaten. In Juli was deze na de geboorte van haar kind gestorven. Het kleintje was vijf maanden oud, en werd met de zuigflesch groot gebracht door de grootmoeder, die met naaien haar brood verdiende. Ook hier werd bittere armoede geleden. De goedhartige romanschrijver had daar soms een frank op tafel gelegd, al kon hij zijn franken best zelf gebruiken.

‘Tik... tik... Goeden avond, moeder Mathieu. Mag ik wat lucifers van u?’

Verbaasd bleef hij echter op den drempel staan. De oude vrouw was bij het licht van een stompje kaars bezig om touwen te winden om de eenige matras die ze bezat. Naast het houten bed waar nu nog alleen een stroozak in lag, sliep het kind in een rieten wieg.

‘Wat voer je uit, moeder Mathieu?’ vroeg Jean Vignol.

‘Ik ga dit brengen naar de Bank van Leening,’ antwoordde de oude vrouw schreiend. ‘Ik moet me haasten, want om acht uur wordt het kantoor gesloten... Tien frank zal ik er wel voor krijgen... Het is goede wol.’

‘Je eenige matras?’

‘Ja, het moet. Mijn jongste zuster die werkster is, is weer ziek. In het ziekenhuis wil men haar niet opnemen, omdat ze een chronische ziekte heeft... Dan moet ik haar toch wel helpen. Ze is altijd zoo goed voor me geweest. Een paar nachten zal ik op stroo slapen. Daar zal ik niet van dood gaan. Want ik hoop mijn matras te kunnen lossen als ik mijn loon van veertien dagen uitbetaald krijg... Alleen ben ik ongerust dat

[p. 412]

het kindje iets overkomt. Als ik eerst naar de Bank van Leening en dan naar de zieke ga, ben ik zeker wel een uur weg. Meestal geef ik het zoolang aan de concierge, die een beste vrouw is... Maar nu op Kerstavond hebben ze feest beneden. Straks hoorde ik ze zingen... Ik weet niet wat ik met het kleintje moet beginnen.’

Jean Vignol heeft tranen in de oogen.

‘Nee, nee, moeder Mathieu!... Laat die matras maar rustig hier. Ik bezit nog vijftien frank. Daar heb je d'r tien... Ga nu gauw naar je zuster... Wat het kind betreft, geef dat maar bij mij. Het ligt in zoo'n diepen slaap, dat het me niet in mijn werk zal storen... En als het muziek begint te maken, nou, dan zal ik het wiegen en laten drinken.’

De oude vrouw is overgelukkig. ‘Goede, brave man,’ roept ze uit. De wieg wordt vlak bij de tafel gezet waar de romanschrijver zit te werken, en moeder Mathieu gaat heen, overvloeiend van dankbaarheid.

De romanschrijver is met het kind alleen en mompelt: ‘Nu ben ik baker op den koop toe.’

Hij voelt zich opgewekt na zijn eldelmoedige daad, en neemt de pen ter hand om te gaan werken. Want veel tijd heeft hij niet; den volgenden morgen moet de roman naar de drukkerij.

De opstanding van dien ellendeling maakt heel wat wijzigingen noodzakelijk. Toch gaat het dien avond van een leien dakje. De schavuit wordt van het tweede platform van den Eiffel-toren gegooid door een mooi aangekleeden schelm, een graaf wiens familie tot aan de kruistochten opklimt, een lid van de Jockey-Club; het slachtoffer klampt zich in zijn val aan een ijzeren staaf vast, waarna hij vlug en behendig als een aap naar de laagte daalt. Twee dagen later zal hij drie politie-agenten dood steken. Wat een emoties voor de abonnés!

Plotseling begint het kleintje te huilen. Jean Vignol heeft schik in zijn nieuwe vak; hij neemt de zuigflesch, laat het kind drinken, - niet al te onhandig voor een eersten keer -, dan wiegt hij het even, waarop het kindje weer inslaapt.

De romanschrijver blijft bij het bedje zitten. In gepeins verzonken tuurt hij naar dat arme, kleine wezentje dat met gebalde vuistjes ligt te slapen.

Kinderen in de wieg? Wat heeft Jean Vignol er zich niet van dozijnen bediend in zijn onzinnige romans? Wat lijken die onwaarschijnlijke verhalen van gestolen en verwisselde kinderen hem nu dwaas toe. Hier ziet hij nu een echt kind, een wees, een kind dat in armoede werd geboren. Wat zal er van dit wezentje worden? Zijn grootmoeder is oud, op van het werk en de jarenlange ontberingen. Ze zal het niet lang meer maken. Dan zal het kind naar een van de instellingen van Publieke Weldadigheid worden gezonden, die duizenden pupillen telt, waarvan er maar heel weinigen terecht komen. Dit zijn broeinesten en kweekplaatsen van misdadigers. Wat zal er van dit kleine wezentje worden? Wat is het leven toch zonderling en raadselachtig. Een geheimzinnige roman, waarvan de eentonige oplossing en ontknooping niets verklaart!

Jean Vignol zit in somber gepeins verzonken. De dichter die hij eens hoopte te worden, is nog niet geheel gedood. Hij herinnert zich dat het morgen Kerstmis is, en bij de wieg van het arme weesje denkt hij aan het Kind dat op stroo in de stal van Bethlehem lag. Dit Kind werd geboren om den menschen onderlinge liefde te verkondigen, en ofschoon reeds twee duizend jaar kerken bestaan, waar zijn leer verkondigd wordt, wordt nog steeds ellende en zonde gevonden.

Het geestelijk en lichamelijk verlaten kind, het kind dat door de maatschappij om zoo te zeggen aan misdaad en schande wordt overgeleverd, dat zou een mooi onderwerp voor een boek zijn; hierin zou hij zijn verontwaardiging, zijn toorn en zijn medelijden kunen uitstorten. Dat zou een roman worden die... Maar hoe komt het bij hem op? Hij heeft immers geen talent. Dit beseft hij maar al te goed. Nu stort hij heete tranen doch deze gelden even goed het arme kleine kindje, als het gevoel van zijn eigen onmacht.

De deur gaat open. Moeder Mathieu komt hijgend binnen. Wat ziet ze er oud en vermoeid uit. Haar gezicht lijkt nog rimpeliger dan anders onder dien wollen doek.

De goede man komt nu met het voorstel voor den dag, waarover hij heeft zitten peinzen.

‘Luister 's, moeder Mathieu, toen je weg was heb ik zoo over het een en ander zitten na te denken.... Toen mijn moeder nog leefde, verdiende ik toch ook de kost voor twee.... Als je 's hier kwam wonen?.... Dan kon jij het huishouden doen, en dan help ik het kleintje mee opvoeden.

[p. 413]

De arme vrouw stoot een kreet uit, en valt schreiend op een stoel neer; het kind begint te huilen, waarop Jean Vignol het uit de wieg haalt, het van nabij beschouwt, en op de zachte, dikke wangetjes drukt hij een kus....

En de edelmoedige daad heeft den romanschrijver voordeel aangebracht. Nog altijd schrijft hij onzinnige verhalen en discht hij de zonderlingste geschiedenissen op. Maar toch is er in zijn laatste roman ‘de Wees van Belleville’ iets dat tevergeefs in zijn vroegere werken werd gezocht, iets dat een traan in menig oog te voorschijn heeft geroepen. De Kleine Proletariër verkoopt nu zooveel nummers meer, dat de auteur voortaan vijf cent per regel ontvangt.

In verscheiden provinciale bladen is de roman zelfs overgenomen; en toen Jean Vignol zijn honorarium aan de kas ging halen van het Letterkundig Bureau, ondervond hij de eenige vreugde die hem ooit ten deel viel in zijn loopbaan als letterkundige.

De beroemdste, gevierdste romanschrijver van dezen tijd, tikte hem op den schouder, en zei, toen hij voor het loket stond:

‘Zeg 's, mijnheer Vignol, ik heb dezer dagen een stuk of wat feuilletons van u in handen gekregen.... er was heel veel goeds en waars in over kinderen.’

De arme man kleurde tot achter zijn ooren.

‘Och, ziet u,’ bracht hij er uit, stamelend van blijdschap. ‘Als ik... nu... iets over kinderen schrijf... dan is het... naar het leven....’

Den Haag.

ANNIE DE GRAAFF.