De Hollandsche Lelie. Jaargang 20

Brief uit Constantinopel.

Van den haremlik.

‘Omdat de Osmanen zich tot dusverre in het geheel niet bekommeren om de openbare meening, die men in Europa omtrent hen koestert, hebben zij steeds den rol gespeeld van een beschuldigde, die op de getuigenis van zijn tegenstander veroordeeld wordt, omdat hij zijn mond niet open doet.’

Deze woorden van een bekend Mohammedaansch schrijver zijn juist, vooral wat den haremlik betreft; wat men daaromtrent in het Avondland verhaalt, is den moslim het weêrleggen en tegenspreken niet waard. Trouwens het is meerendeels laster, en als men den bron kende, waaruit die verhalen voortsproten en hun ontstaan te danken hebben, dan zou menigeen, die thans den staf breekt over den harem, het leven en lijden der vrouwen in den orient, zich nog wel eens bedenken en beproeven betere grondslagen te krijgen voor zijn oordeel.

Velen toch in Europa putten hun kennis omtrent den harem uit een boek door een Engelsche geschreven, die haar man, een arts, in den steek latende, den Turkschen generaal Mohamed pacha tot een huwelijk wist over te halen.

Toen deze als gezant naar Londen vertrok, liet hij zijne zeer schoone vrouw te Konstantinopel achter en deze leidde een verre van zedelijk leven, tijdens de afwezigheid van haar tschelebi (heer), tot het vermoorden van een der slaven door eene ijverzuchtige slavin een schandaalproces tengevolge had, waarbij zaken aan het licht kwamen, die wegens den hoogen rang en invloed van Mahomed pacha slechts gestraft werden met eeuwige verbanning uit het rijk. Ook van de dochter, die de Engelsche haar gemaal had geschonken, beleefde de inmiddels tot groot-vizier benoemde generaal niet veel genoegen: zij nam de wijk naar Parijs en was in dit modern Babel zeer bekend.

* _* *

De invloed van de Mohammedaansche vrouw is uit den aard een geheel andere dan die de christen vrouw uitoefent, maar zeer zeker niet geringer. Hoeveel dorst naar macht, hoeveel ondernemingsgeest en werkkracht is een uitvloeisel van de stille tevredenheid, dan kalm bijval in de geheime vrouwenvertrekken? In den harem heerschen van geslachte tot geslacht onveranderd, dezelfde overoude huiselijke gebruiken, overal waar de islam wordt beleden; door den harem wordt het wezen van het individu onveranderd behouden, of gaat dan ook de politieke macht van allen te samen verloren. En daarom is ook het karakter van den Turk in de dagen van triumf en overwinning nog

[p. 379]

geheel hetzelfde als in deze dagen van verval en onmacht.

Dit moet men in het oog houden, als men een oordeel wil vormen over de helft van de bevolking van het Turksche rijk - de vrouwen - en dit wordt meestal geheel vergeten. En toch hebben juist zij een grootere invloed op de opvoeding, op zeden en gewoonten dan bij de Europeanen en tengevolge daarvan een veel grooter aandeel aan het politieke leven.

In den harem worden jongens en meisjes te samen opgevoed en ontvangen onderricht op school. Van het tijdstip aan dat de knaap een werkzaam aandeel moet nemen aan den strijd om het bestaan, vormt zich het mannelijk karakter; de meisjes hebben geene zorgen, geen strijd te voeren voor hun onderhoud en behouden hunne kinderlijke gewoonten en neigingen jaren lang. Men moet ze hebben gezien die Turksche jonkvrouwen, in witte sluiers gehuld aan den Bosporus op een schoonen Vrijdagmorgen, hand aan hand, gansche rijen, slank en sierlijk, als kinderen, genietende, rein, onbevangen; hare zilveren lach latende weêrklinken over de blauwe wateren, door de zuivere aether lucht!

De muselmansche vrouw blijft ook op meer gevorderden leeftijd min of meer een kind en wordt ook als zoodanig behandeld; zij geniet de voorrechten van een onmondige, absolute bescherming, maar in hare vrijheid wordt zij eenigermate beperkt, echter bij lange na niet in die mate als men in het Avondland wel meent.

Van de vrijheid meer als ééne vrouw te hebben, wordt zeer weinig gebruik gemaakt; trouwens voor iedere vrouw moet eene afzonderlijke harem worden ingericht en dat gaat veler finantieele draagkracht te boven. Het nemen van een tweede vrouw is echter wel dikwijls een gevolg hiervan dat de eerste geen zoon het leven schenkt, wat in de oogen van den moslin, iets verschrikkelijks is.

Bij Afghanen, Tartaren en Perzen komt het hebben van meer dan ééne vrouw zelden meer voor; ook verscheidene hoogwaardigheidsbekleeders in het Turkenrijk hebben slechts ééne gemalin, wat zeker van menig bewindsman in Europa niet gezegd kan worden.

_* * _*

De vrouw in de landen van den Islam is niet de meesteres van het huis, zij is de dochter van de moeder van haar man; maar men moet zich dit niet voorstellen alsof de schoonmoeder de huishouding beheerscht en de schoondochter de dienaresse is; ook in dezen bestaat eene kinderlijke verhouding. Elkander dienen is een genot, een behoefte, en daarom vangen kinderen nooit iets aan zonder de ouders geraadpleegd te hebben. Gewichtige zaken worden gemeenschappelijk besproken en ieder spreekt een woordje mee, ook de slaven en slavinnen, want die belhooren tot de familie, beschouwen zich ook als zoodanig en noemen hun heer en meesteres effendi of aga babam (heer, vader) en kadin (moeder) evenals de eigen kinderen dit doen.

Dat in een land, waar de vormen van zooveel gewicht zijn, deze in de eerste plaats in huis worden in acht genomen, spreekt natuurlijk van zelf, vooral bij de hoogere standen mag daaraan niets ontbreken. De vrouw des huizes zit met hare schoonmoeder, en omgeven van hare dienstmaagden in het woonvertrek, als een der laatsten door het gewone teeken de komst van den huisvader aankondigt. De jonge meisjes verwijderen zich terstond, de anderen scharen zich in twee rijen bij de deur van den harem. Hij begroet ze met een ‘salem aleikum’, daarna ontdoen zij hem van mantel en sabel, als hij deze draagt, en begeleiden hem, doende alsof zij hem ondersteunen, naar de deur van de kamer. Daar treedt zijne vrouw hem tegemoet, kust zijne hand en drukt die aan lippen en voorhoofd, en daar zij het beschouwt dat dit bezoek de moeder geldt, volgt zij hem in het vertrek. Deze staat op en nu laat hij in eens zijne trotsche houding varen, buigt diep, kust haar de hand, wat de moeder hem dan ook doet.

Zoodra zij weder plaats genomen heeft, zegt zij: ‘ga zitten mijn kind!’ en dankende voor deze uitnoodiging wordt hieraan voldaan.

Nadat hij op een divan plaats heeft genomen en de dienstmaagden meer achterwaarts op den grond, staat de vrouw nog midden in het vertrek, want de moeder mag haar niet uitnoodigen ook te gaan zitten in tegenwoordigheid van haar zoon en deze mag dit niet doen wegens de tegenwoordigheid der moeder.

In het algemeen genomen, kan men de wijze waarop de man zijne vrouw behandelt het best vergelijken met die van een broeder tegenover eene veel jongere zuster, maar hieraan komt terstond een einde als de vrouw moeder is geworden; van af dat oogenblik geniet zij eene hoogachting en aanzien als

[p. 380]

men in Europa niet kent, ten minste bij hooge uitzondering en die wordt haar bewezen tot den laatsten ademstocht.

Wat nu de denkbeelden der Europeanen betreft over de luiheid der Turksche vrouwen en de verveling, die in den harem heerscht, ook daarop is heel wat af te dingen. Bijna alles wat men in de huishouding noodig heeft, wordt thuis gemaakt. De ruwe katoen, zooals ze van de velden komt, de coccon der zijderupsen worden verwerkt tot kleedingstukken en vooral het verven, dat meestal in de keuken geschiedt, neemt veel tijd. Dan moet het graan gemalen, de rijst en de koffie gestampt worden en zoovele andere dagelijks terugkeerende huishoudelijke bezigheden worden verricht. Veel tijd vereischt ook het gebed, vijf maal per dag, terwijl voor den aanvang handen, voeten, hoofd en hals gewasschen moeten worden; slechts weinig vrouwen verzuimen deze godsdienstplicht. En toch vinden de Mohammedaansche vrouwen nog gelegenheid te over de harem te verlaten, te wandelen, naar de winkels, vooral de bazars, te gaan en elkander te bezoeken. Het staat allen volkomen vrij dit te doen tot zonsondergang, maar dan moeten zij ook weder in hunne vertrekken zijn, even zoo goed als de mannen in den selamlik; ook hun is het verblijf buitenshuis gedurende den nacht niet veroorloofd.

Bijzonder gaarne gaan de vrouwen naar het bad; op bepaalde dagen zijn de openbare badhuizen uitsluitend voor haar toegankelijk. Van hare kinderen en slavinnen vergezeld, gaat de huismoeder er heen en vindt er hare familieleden en vriendinnen. In lichte badkleederen gehuld, zetten zij zich neder op den aangenaam verwarmden marmerbodem van het middenvertrek, vertellen elkaar de laatste nieuwtjes, drinken mokka en laten zich door de vrouwelijke bedienden van het badhuis masseeren.

De vrouwelijke dienstboden in het Mohammedaansche huisgezin ontvangen geen loon; hunne diensten worden beloond op feestdagen of bij andere bijzondere gelegenheden door een backschisch, een geschenk, als bewijs van tevredenheid; het groote vraagstuk, wat in Europa zoo langzamerhand een dagelijksche plaag is geworden ‘meer loon’, komt in den orient dan ook in de huisgezinnen niet voor.

Hoe diep de liefde voor den eigen haard, want eigenlijk is de harem niets dan de eigen haard bij uitnemendheid, bij het Turksche volk wortel heeft geschoten, kan niet beter bewezen worden dan hierdoor, dat de jarenlange invoer van slavinnen uit Georgië, Minglerië, Nubië, Soudan enz. op het zedelijke leven niet den minsten invloed heeft gehad. De gezamentlijke kracht die er gelegen is in opvoeding, zeden, gebruiken en de godsdienst was te sterk, het volkskarakter heeft zich niet gewijzigd.

In Europa kan men zich deze oostersche toestanden niet goed voorstellen, iets dergelijks is daar niet te vinden; in het avondland beheerscht het openbare leven alles, in het morgenland bekommert men zich alleen om den eigen haard. Een vrouw, van Europeeschen oorsprong, die met een Turk huwt, doet een grooten misstap, zij behoort niet thuis in den harem; een muzelmansche, die den harem verlaat, handelt niet minder onverstandig; zij bewerkt haar ondergang.

In Turkije leven mannen en vrouwen in het openbaar gescheiden; in den harem steeds bijeen; in die nauwste familiekringen werden de banden geweven, die, trots alle oorlogen en rampen, het rijk in stand houden. De grondslag van de vaderlandsliefde der Turken is te vinden in huiselijkheid; hun huis is een rijk in het klein, de heer des huizes is er meester, zooals de sultan over het gansche land.

Zoolang de harem ongeschonden in stand blijft, blijft het rijk der Osmanen in stand, al gaan er ook zoo nu en dan gedeelten van verloren!

Konstantinopel, Oct. 1906.

AE.