De Hollandsche Lelie. Jaargang 20

De eenheid in verscheidenheid.

In den diepsten grond zijn wij allen éen.

Allen zijn wij menschen, d.w.z.: in elk schepsel is gelegd de kiem, waaruit zich ontwikkelt een redelijk wezen. Allen zonder onderscheid ontvingen het vermogen om te denken, te vorschen, te doorgronden. De wetensdrang behoort tot onze natuur. Wáar ter wereld menschen worden aangetroffen, daar ontdekt ge in hen wezens, met verstand en rede.

Eén zijn allen hierin, dat ze gemeen hebben hun zedelijke natuur. 't Behoort tot 's menschen wezen te onderscheiden tusschen goed en kwaad en te kennen den strijd tusschen hooger en lager natuur. Allen dragen in zich om besef van plicht en roeping en verantwoordelijkheid. 't Berouw, het begeeren zedelijk te klimmen, behooren tot aller wezen, even goed als stemmingen van geestdrift en verontwaardiging. In aller binnenste spreekt een geweten, terwijl ieder kent uren van gewetensrust en gewetenswroeging.

Eén zijn allen in dit opzicht, dat zij ervaren de waarheid van het woord ‘niemand zal bij brood alleén leven.’ Aller hart gaat bijwijlen uit naar de wereld der onzichtbare, onstoffelijke goederen.

Wij zijn ‘allen broeders’: geroepen tot een levenstaak, een levensstrijd, een leven van toewijding.

In ons allen is een begeeren naar stoffelijke welvaart, een streven naar geluk. We zijn allen ‘half dier, half engel,’ nu eens koningen en dan slaven. Tot allen spreken vaak natuur en kunst, het gesproken en geschreven woord. Allen gezind de verzoeking te trotseeren en allen ‘struikelen wij in vele.’

Wij hebben allen dezelfde geestelijke nooden. Wij kennen allen dagen van rust en uren van zielestrijd. Stemmingen van twijfel en vertrouwen, van moed en moedeloosheid, van trouw aan beginselen en van verloochening van het beste in ons, zijn niemand vreemd.

Wat gij waarneemt in anderen, kunt ge zien in u zelf.

Doch die eenheid treedt op in verscheidenheid.

Er is geen eenvormigheid in de menschenwereld. Tegenover de innerlijke eenheid staat de meest bonte uitwendige verscheidenheid. Deze is een noodwendigheid.

Ieder mensch heeft zijn eigen karakter, zijn eigen aanleg en neigingen en eigenschappen. Menschen kennen is nog geen menschenkennis, doch men behoeft in de laatste nog niet ver gevorderd te wezen, om te ontwaren hoezeer menschen - bij alle innerlijke eenheid - in allerlei opzichten uiteenloopen. Welk een verschil tusschen de oordeelvellingen van verscheiden personen over dezelfde en over éenzelfde zaak. Ieder heeft z'n eigen ‘kijk’ op menschen en dingen.

[p. 278]

Deze zien wij niet altijd zooals ze zijn, doch ze zijn voor ons zooals wij ze zien.

Spreekt men niet van vier temperamenten? Daar is sanguinisch: beweeglijk, voor indrukken vatbaar; d'ander melancholisch: naar binnen gekeerd; een derde cholerisch: krachtig, vurig, moedig, geestdriftig; een vierde is phlegmatisch en kenbaar aan zijn kalm overleggend rustig volharden.

Wat dezen oorzaak is van vreugde, is genen een reden tot droefheid.

Wat den een met blijdschap vervult, wekt in den ander een stemming van verontwaardiging.

Wat dezen in verzoeking brengt, laat d'ander koud. Hetzelfde boek zal dezen stemmen tot zelfonderzoek en nadenken en dien een prikkel wezen van onreine hartstochten.

Allen ontvingen gaven, maar d'een kreeg er vijf, d'ander twee, een derde éen.

Er zijn vlugge en hardleerschen; nauwgezetten en die ‘ruim van geweten’ zijn.

Allen vatbaar voor indrukken, doch hetzelfde lied gaat langs den een heen en ontroert zijn buurman.

Ieder spreekt zijn eigen taal, heeft zijn begrippen en beschouwingen en inzichten, zijn wenschen en idealen, zijn hartstochten.

Ieder leeft zijn eigen leven, zijn eigen geloof.

Deze verscheidenheid worde niet slechts als feit erkend, maar in haar beteekenis ten volle gewaardeerd.

Als maar het uiteengaan nimmer belet het telkens samenkomen, het inzien der ‘eenheid in de diepte’, het beseffen van den band die menschen aan elkaar verbindt!

Hoe dikwerf wordt de eenheid miskend en de verscheidenheid in haar waarde voorbijgezien!

Die verscheidenheid is een groote weldaad.

Zij is bron van wrijving van gedachten, van het tegenover elkaar plaatsen en het aan elkander toetsen van verschillende beginselen en inzichten, van strijd, waaruit allengs iets beters geboren wordt.

Een geluk is het te achten dat er op elk gebied bestaan: partijen, richtingen, stroomingen. Eentoonigheid en eenvormigheid veroorzaken een geestelijken dood. Kampen is voorwaarde van ontwikkeling en vooruitgang.

In 't gezin vertoone ieder zijn karakter. Geen op voeden van allen naar éen voorschrift. Dit is den mensch in den mensch vermoorden.

Ieder mensch moet een persoon wezen.

De maatschappij kan niet zich vervormen en groeien, tenzij gevoerd wordt de strijd tusschen onderscheiden partijen en beginselen.

Geen zich ontwikkelend staatsleven waar gemist wordt de worsteling tusschen verschillende inzichten en idealen.

Gelukkig dat er bestaan velerlei richtingen, stroomingen op godsdienstig gebied, die samen - ieder gaande haar eigen weg - zoeken naar waarheid en klaarheid.

Die verscheidenheid moet worden gewaardeerd, ja geëerbiedigd.

Niet maar ‘verdraagzaam’ wezen, neen! ten volle waardeeren!

Wij moeten ieders recht erkennen om te denken en uit te spreken, wat hij voor waar acht; wij moeten elk de vrijheid schenken om te handelen naar zijn overtuiging, tenzij de zedewet geschonden, de eisch der gerechtigheid overtreden wordt.

Eerbied voor den andersdenkende op maatschappelijk, staatkundig, godsdienstig gebied! Eerbied voor den ernstigen twijfelaar, voor de ‘zoekende zielen’. Niemand bezit de waarheid.

Niets wordt ons in den schoot geworpen. 't Beste moet worden gezocht, veroverd.

Aller taal moeten wij leeren verstaan. Ieder doe - op zijne wijze en naar de mate zijner krachten - wat hoofd en hart ingeven, wat zijne rede en geweten hem voorschrijven.

Wie voor zich vordert het recht zich zelf te wezen, beginne met anderen niet te belemmeren in hùn verlangen om zich zelf te zijn.

Maar boven de grootst mogelijke verscheidenheid der menschen blijve immer erkend de eenheid!

De ontkenning hiervan is de moeder van vele zonden.

Dàn ontstaan er in de woonkamer treurige tooneelen, als men niet duldt de uitingen van ieders individualiteit.

Dan ontaardt in bijeenkomsten, vergaderingen de strijd tusschen de beginselen in personen-strijd, waarbij de zaak op den achtergrond wordt gedrongen.

Dan ontstaan godsdienstoorlogen, kettervervolgingen, haat en bittere verwijdering tusschen menschen, verdachtmaking en laster.

Dan wordt, veel goeds in zijn ontwikkeling verstikt, veel kwaads niet bestreden, niet omdat men het goede niet wil doen zegevieren, maar wijl d'een niet eerbiedigt des anderen inzicht in een zaak, omdat men niet toelaat dat ieder strijdt op de wijze die hij het best acht.

[p. 279]

Dan gaan uiteen wie bijeen behoorden. Wie ‘schouder aan schouder’ moesten strijden, gaan ieder huns weegs.

Kringen spatten uiteen, partijen en richtingen worden gesplitst in nieuwe partijen en richtingen, alleen doordat men - trotsch alle overeenstemming in de hoofdzaken - van elkaar afwijkende opvattingen heeft in de bijzaken.

‘Eendracht maakt macht.’ Doch zulke eene die, met volledige erkenning van de verscheidenheid der menschen, berust op hun eenheid, op den band die hen aan elkaar hechten moet.

Eerbiedig dan de verscheidenheid, maar boven haar sta de eenheid!

Zie de punten van verschil, doch zoek aanstonds naar de punten van overeenstemming!

Dan kan er wezen een samenwerken, een samenstrijden, een gemeenschappelijke toewijding, ten bate van en aan de hoogste belangen.

Nooit prijsgeven het gelooven aan der menschen eenheid!

Dit geloof brengt gescheidenen - menschen, volken - weer tesaam.

Deze overtuiging vereenigt wie als strijders tegenover elkaar stonden.

Zij leert opnieuw dat zelfkennis de weg is tot menschenkennis en dat deze de kennis van eigen innerlijk vermeerdert. Zij voedt het besef van onderlinge verantwoordelijkheid en doet ons zeggen: wat ons van elkaar doe verschillen: we zijn geroepen tot éen taak, tot éen kamp, tot éenzelfde leven van toewijdende liefde.

A.

Ds: J.F. TERNOOIJ APÈL.