De Hollandsche Lelie. Jaargang 20

Boekbeschouwing.

Naar aanleiding van een corr: aan Excelsior, waarin ik onlangs mijn ongunstige meening uitsprak over een boek van E.S., getiteld langs Verschillende Wegen (en zooals ik aan Excelsior schreef lang geleden door mij in het Soerabaiasch Handelsblad besproken) verzoekt een Lelie-lezer mij dat artikel hier alsnog een plaats te willen verleenen. Aan welk verzoek hiermede wordt voldaan:

Langs stille wegen door E.S.

Als iemand zich wil ergeren aan, of, zoo hij geneigd is de dingen van een vroolijken kant te bekijken, zich wil lustig maken over de dwaasheden waartoe would be kunstenaars vervallen, laat, hij dan eens trachten te lezen: ‘Langs stille wegen’ van E.S. Ik zeg: trachten te lezen, want ik geloof niet dat hem de poging zal gelukken. Vermoedelijk zal het hem evenzoo gaan, als de mij onbekende lezer van het exemplaar dat ik toevallig in handen kreeg (uit een leesgezelschap), die er halverwege, nadat ik reeds verscheidene minder vleiende randschriften van hem was tegengekomen, de eind-kantteekening in had geschreven: ‘Ik houd met het dóórworstelen van dien onzin op. Het is tijdverknoeien zich daarmee verder te kwellen’.

Waarom ik het dan de moeite waard vind, van zoo'n mal boek melding te maken? Omdat er hedendaagsche menschen zijn, die zich, verward door alles wat hun voor kunst wordt

[p. 262]

opgedischt, laten wijsmaken door recensieën en critieken van ‘de jongste generatie’, dat zulke onzin nu eigenlijk heel mooi, heel diepzinnig is, en dat het van heel bijzondere gaven getuigt zoo'n boek van wartaal samen te kunnen flansen. Uit dàt oogpunt is het noodig tegen zulke met alle verstand en smaak den spot drijvende wanbegrippen te protesteeren, door aan te toonen dat menschen, die de taal verbroddelen en aaneenrijgen tot een duister mengelmoes, zich te vergeefs inbeelden dáàrdoor kunstgewrochten te scheppen, maar integendeel slechts misgeboorten leveren. Wie waarlijk iets te zeggen heeft, iets dat de moeite van het lezen waard is, die kieze een sierlijken vorm voor die gegedachten, een vorm die als het fraai omhulsel is van een kernachtigen inhoud. Maar de tegenwoordige liefhebberij, van woorden opeenstapelen en aan elkaar lijmen, al maar door, zonder slot of zin, totdat het voor den lezer een ondoenlijke bezigheid wordt in dien doolhof zijn weg te zoeken, het is een liefhebberij van verdwaasden en onnoozelen, die met kunst niets gemeen heeft, en er een bespotting van is. 't Is de flauwe aanstellerij van menschen die niets kunnen, en meenen dat ze nu iets heel bijzonders schijnen, en zich daardoor gunstig onderscheiden van die overigen, voor wien de taal een schoon hulp-middel is, dat zij dienstbaar maken om hun gedachten helder en in vloeiende volzinnen uit een te zetten. Maar zie, dáár zit het 'm juist. De hoofdzaak is dat men gedachten en ideeën heeft. Dan kneedt men dáárnaar de woorden die men behoeft om ze uit te drukken. Bij de auteurs in het genre van E.S. is het geval omgekeerd. Ze hebben absoluut niets bijzonders te zeggen, niets individueels gevoeld of doorgemaakt. Zij zijn welbeschouwd van top tot teen namaak; menschjes die zich in 't hoofd gesteld hebben kunstenaars te wezen door schrijven; maar die de oorspronkelijkheid missen welke echte kunstenaars kenmerkt en hen schept. Daarom kiezen zij zich modellen uit de beroemdheden van hun tijd, een Frederik van Eeden, een Henriëtte van der Schalk b.v., en ze trachten het dezen na te doen met een vloed van duisteren onzin en wartaal en gedwongen zinnetjes. Maar ze vergeten daarbij één ding. Menschen als van Eeden en Henriëtte van der Schalk hebben wat in zich, hebben gedachten. Bij hen loont het zich dus, als men, na studie en inspanning, in het wezen van hun werk is doorgedrongen. De sonnetten b.v. van de laatst genoemde moet men dikwijls tot drie-vier-maal toe hardop lezen, om ze te kunnen begrijpen, door hun eigenaardigen, hoekigen, en volstrekt niet fraaien bouw. Maar als men dáárdoor heen is, dan geniet men ook dikwijls van een wijsgeerigen, van een diepe levensopvatting getuigenden, schoon-gevoelden inhoud! Men is moe van de inspanning, en men heeft recht zich af te vragen, waartoe dat geaffecteerde van stijl, dat houterige en stooterige, dat in strijd is met de wàre taalschoonheid, nu eigenlijk dienen moet!? Want wàre taalschoonheid is eenvoud in 't zeggen. Maar tòch, men heeft zijn tijd althans niet verloren; door den onooglijken schil heen heeft men althans een kern gevonden.

Maar de namaak-menschjes van dezelfde manier van zeggen, de heele schrijvers-bent à la Gorter, Kloos, Verweij, die we tegenwoordig in onze tijdschriften verspreid vinden, in de oudere zoowel als de nieuwere, sinds ook de oude Gids nederig de vlag heeft gestreken, wat doet die geheele bent anders, dan een verzameling van onzinnige duisterheden, van belachelijke wartaal, van zoogenaamd nieuwe woorden en nieuwe spellingen in het vuur brengen, om ons te komen vertellen welbeschouwd niets!

Waarheden als koeien geven ze ons in al dien omhaal te slikken, die we allen wel weten, en wel altijd zullen hebben geweten, en die het waarlijk aangenamer en minder tijdroovend is te lezen in een voor ieder verstaanbare taal, dan in quasi kunstige zinswendingen en reusachtige woordengebouwen.

Terwijl ik dit schrijf valt mijn oog toevallig op de ‘Gedichte’ van Heine, die, onder de boeken welke ik graag altijd bij me heb, op mijn bureau staan. Wie, die het hèm nadoet in dien ongemeenen eenvoud van zeggen, die juist daardoor zoo innig aangrijpt en ontroert en U nooit meer loslaat; en die het bewijs is daardoor van echte, onnavolgbare kunst! Want, nietwaar, daar zijn van die versjes in zijn ‘Gedichte’, zoo kort, zoo schijnbaar gemakkelijk gezegd, dat het oppervlakkig schijnt, alsof iedereen dat wel zoo zou kunnen samenrijmen!

Maar tracht het hèm eens na te doen! En zie wat dáár van komt! In plaats van den stillen echten weemoed van een Heine, belachelijke, onleesbare sentimentaliteit, kinderachtig gejeuzel en gejammer! Daarentegen, die zoogenaamd verheven en duistere taal te imiteeren, die tegenwoordig mode is voor proza en poëzie, och dáártoe behort

[p. 263]

waarlijk zoo bitter weinig! Van talent spreek ik niet eens, maar ik zou durven beweren, niet eenmaal handigheid is er voor noodig. Het éénige vereischte is: een groote dosis van brutaliteit. Want immers, hoe onmogelijker en onbegrijpelijker het taaltje is, hoe méér het groote publiek verstomd staat van zooveel diepzinnigheid in den schrijver! Het publiek toch laat zich eensdeels leiden door de mode, die nu eenmaal deze richting in bescherming heeft genomen, anderdeels door tijdgebrek, die belet met een weinig kalm nadenken even in de holheid der schijnbaar zoo diepzinnige phrasen door te dringen. En zoo buigt het zich dan gewillig voor het merkwaardig ‘talent’ van dezen of dien (wiens boeken wel is waar door hun taaie onbegrijpelijkheid gruwelijk vervelend zijn, en daarom ook geen koopers vinden; maar, volgens de admiration mutuelle van ‘de bent’, juist om die weinige verkoopbaarheid te hooger staan, en te grooter literaire waarde hebben!)

Een dwaas die het gelooft! Maar het publiek is nu eenmaal in deze dingen als een onnoozel kind, dat men alles wijsmaken kan!

Neem b.v. eens dien inhoud van ‘Langs Stille Wegen’, waarvoor E.S. noodig heeft gevonden véle bladzijden druks met woorden - woorden ohne Ende - vol te maken.

Meen vooral niet, dat een zoo ouderwetsche vorm als een intrigue nog noodig geacht wordt voor dit moderne fabricaat, dat tòch op den naam van verhaal aanspraak maakt! Zelfs namen zijn te veel! Er wordt maar gepraat van ‘ik’, van ‘hem’, van weer een anderen ‘hem’, van ‘een vrouw die “ik” heel lang in mijn leven gezien heb,’ en andere malligheden in dien geest. Voor de rest is alles op dezelfde wijze vaag en onduidelijk. Er is een ‘ik’, die op zeurigen toon maar al door voortwawelt, en die er nu en dan een ‘hij’ of een ‘zij’ in te pas brengt, zonder eenige opheldering wáár, en hoe, en op welke wijze, en onder wèlke omstandigheden 't gebeurde voorviel, of wie de menschen zijn voor wier geleuter al die bladzijden lang de aandacht gevraagd wordt. Nietwaar, oppervlakkig lijkt dat alles al weer heel àpart, heel oorspronkelijk. Maar wie even nadenkt, geeft er zich rekenschap van, dat het vrij wat gemakkelijker is op zóó'n manier boeken te schrijven, dan zijn gedachten onder te brengen in een behoorlijk uitgewerkten en goed samengestelden roman! Wat zal het nageslacht een pret hebben, als het zulke letterkundige producten onder de oogen krijgt, als opvolgers van de meesterstukken van de Balzac, van Thackeray, van de Camera Obscura! - Waarlijk, ik zou dáárvoor nog wel eens op de schoolbanken willen terugkomen in een volgende eeuw, om dàn hartelijk mee te lachen!

En wat heeft dan nu die ‘ik’ in ‘Langs stille wegen’ eigenlijk voor wondere dingen te vertellen in haar gezocht brabbeltaaltje? Voor zoover men er uit wijs kan worden wáár ze eigenlijk heen wil, beschrijft ze in zeurige opsomming haar erg-gewoon jongemeisjes- leven, met erg gewone gedachtetjes; vervolgens, al maar door zelf voortbabbelend, haar erg-gewoon engagement, dat weer afraakt, omdat ‘hij’ doodgaat naar 't schijnt, en waarover ze erg bedroefd was, totdat ze een andere ‘hij’ tegenkwam, die wat allerbenaalste praatjes tegen haar hield, van ‘zoo laf’ aan de droefheid toe te geven, van ‘gedacht hebben dat zij flinker zou zijn,’ etc., tengevolge van welke praatjes ze weer van haar droefheid bijkwam, en deed, wat alle menschen doen die zich niet van kant maken, ‘het leven opnemen’. - Zoo'n doodalledaagsch geschiedenisje, als het gevat is in een mooien lijst, als het is verteld op een tragisch eenvoudige manier, door de pen van een voelend kunstenaar, kàn misschien iets heel liefs en teers en aandoenlijks worden. Maar, zooals het nu is: de wartaal van een ‘ik’, die maar al in éénen voort eentonig voortbazelt zonder ons te vertellen wie ‘ik’ is, en onder welke omstandigheden haar leven die richting nam, zóó is het niet anders dan het onnoozel gezwets en gescharrel van iemand, die eens graag een ‘boek’ wou schrijven, maar niet wist hòe dat te doen, en ook niets te vertellen had eigenlijk, en die al deze onmacht nu maar onderdompelde in in brabbeltaal, in de hoop daarmee den tegenwoordig zoo gauw te verdienen naam te veroveren van ‘diepzinnig’ en ‘modern’ (wat ook ten deele gelukt is, want er zijn recensenten geweest, die gedwee neergeschreven hebben, dat het ‘zoo'n bijzonder’ boek was.) N. B!

Als ik een bewonderaarster was van de nieuwe richting, dan zou ik mijn ergernis over dergelijk bederven en verknoeien van de taal en de letterkunde poëtisch kunnen luchten, door een versje van Gorter, dat ik dezer dagen in handen kreeg, over te nemen, om de hoogst-smaakvolle, dóór en dóór poëtische wijze waarop hij zijn aandoeningen

[p. 264]

uitdrukt, tot de mijne te maken. Indien ik echter, géén bewonderaarster zijnde van die richting, het bedoelde versje tòch overschrijf, dan is dat, omdat het een illustratie te méér is, van wat ik hier boven betoogde, een illustratie van den wansmaak en de brutale misbaksels, die ons voor poëzie of proza worden opgedrongen:

‘Ik begon toen stil te trillen,
en in me bang voor mijn gillen
te worden, dat ik ging doen;
ik kon het niet houden toen.’

Die laatste regel vooral is kostelijk! Ik zal maar niet nader omschrijven aan welken toestand, (waarin kinderen die nog maar even zindelijk zijn wel eens terug vervallen), dat ‘ik kon het niet houden toen’, waardoor de arme Gorter zijn aandoening lucht geeft, iemand onweerstaanbaar herinnert!

En zoo iets wil ‘dichter’ zijn!!

ANNA DE SAVORNIN LOHMAN.

P.S. Woordelijk luidde mijn correspondentie aan Excelsior (Zie Lelie van 5 Sept: jl.):
‘Wel, ik ben het in dit geval geheel en al ééns met van Hulzen, want ik heb dat onmogelijke boek ook gelezen, en zeer ongunstig beoordeeld in het Soer: Handelsblad.... De door U geciteerde woorden van van Hulzen zijn volkomen-ráák m.i.