De Hollandsche Lelie. Jaargang 20

Brief uit Constantinopel.

Een en ander over de bewoners van het Balkan schiereiland. (Slot.)

De zoogenaamde christenmoorden van voor een tiental jaren, die honderden Armeniërs het leven kostte en door de verbanning van vele duizenden werd gevolgd, vond zijn oorsprong in het zich meester maken van het gebouw der Ottomaansche bank en hare daar liggende millioenen; van achter de zakken met goud beschoten zij toen de Turksche troepen, die hiervoor bloedig wraak namen. Zij die in het vorige jaar den sultan naar het leven stonden, waren ook allen, behoudens een paar, Armeniërs.

De Grieken zijn ontegenzeggelijk de meest ontwikkelde onder de volkeren van den Balkan, maar moreel het diepst gezonken; goede trouw kennen ze niet, voor geld hebben ze alles veil. De meesten van hen zijn kooplieden en varensgezellen, dikwijls vergaren zij groote rijkdommen. Uit de laagste klasse van de Grieksche bevolking van Konstantinopel wordt het gespuis gerecruteerd dat de christen-voorsteden van de metropole zoo onveilig maakt.

Sedert 857 is de Grieksch-Orthodoxe kerk onafhankelijk van den paus; het geestelijk opperhoofd in Turkije is de aartsbisschop van Konstantinopel, die in geestelijke aangelegenheden ter zijde wordt gestaan door de heilige synode, samengesteld uit twaalf bisschoppen en in wereldsche zaken door een nationalen raad. Zeer vele Grieken wonen in Epirus-Thessalië en oostelijk Tracië tusschen Adrianopel en Konstantinopel; uit Macedonië zijn ze voor een deel door de Bulgaren verdrongen. Eigenaardig is het dat vele Grieken bijna uitsluitend Turksch spreken, maar die toch met hun eigen letterschrift schrijven; het dagblad Anatoli verschijnt ook op die wijze.

[p. 232]

Het aantal Grieken, dat den islam heeft en beleid, is zeer groot en deze zijn veel fanatieker nog dan de Turken.

De Grieken in het land van den sultan noemen zich zelven Romeinen; hun spreektaal heet Româilia, wat zeer weinig gemeen heeft met de schrijftaal êllinika genaamd.

De Albaneezen of Arnauten noemen zich zelven Ischkiptaren, zonen van den adelaar, op hunne oude vaandels staat deze vogel ook afgebeeld. Men houdt ze voor afstammelingen van de oude Illyriers; hun taal heeft met geen andere iets gemeen. Ze worden verdeeld in twee stammen: de Ghezen, die het noorden en de Toslien, die het zuiden van Albanië bewonen; de laatsten vormen vier groepen, de eigenlijke Toslien, de Tschamen, de Lapen en de Janiaten. De Albaneesen behooren voor een vijfde tot de katholieke en voor een vijfde tot de Grieksch-orthodoxe kerk, de anderen zijn Mohamedanen sedert hun land in 1467 in handen der Turken viel; ook hier, evenals bij de Armeniers, is het verschillend geloof oorzaak van veel haat en tweedracht.

De bewoners der Zwarte bergen, zooals hun land dikwijls genoemd wordt, zijn de schoonste menschen van geheel Turkije, gevreesd om hunne dapperheid en onverschrokkenheid moet de Porte veel meer rekening houden met deze onderdanen dan haar lief is; de sultan laat zich uitsluitend door Albaneesen bewaken. Toen het congres te Berlijn besloot een deel van Albanie bij Servie en bij Montenegro te voegen, kon dit door de heftige tegenkanting niet worden doorgezet en bleef het geheele land voor Turkije behouden.

Aan het keizerlijke hof spelen de Albaneesen een groote rol; de tegenwoordige groot-vizier stamt ook uit de Zwarte Bergen en heeft zich van een eenvoudige bey, landedelman, tot de hoogste betrekking in het rijk weten op te werken.

De Slaven verdeelt men in Serven, die Servië, Bosnië, de Herzegowina en Montenegro en de Bulgaren, die Bulgarije, Oost-Rumenië, Macedonie en Thracië bewonen.

Reeds in de zevende eeuw kwamen de Serven in Illyrië, waar zij zich, niettegenstaande de tegenstand der Albaneezen, verspreiden. In de 13e en 14e eeuw stichtten zij een machtig rijk, dat zijn glanspunt bereikte onder het bewind van Stephan Duschans den machtige (1336-56), die niet alleen over Servie heerschte, maar ook over Macedonië, Albanië, Thessalie en Bulgarije en in 1346 den titel van Czaar aannam. Aan dit rijk werd door de Turken na den slag op het Amselveld een einde gemaakt. Op dien dag, den 15 Juni 1389, werd de heerschappij der Osmanen in Europa voor eeuwen gevestigd; de Turken onder hun Sultan Murad en diens zoon Bajesid, stonden tegenover de Serven onder hun grijzen koning Lasar en zijn zwager Wuk Brankewitch, de Bosniers, onder hun koning Stephan Turako en de Woiwode Vladko Ilranitch, de Croaten onder hun ban Joan Howat; hunne hulptroepen waren gevormd uit Walachen en Albaneesen. Reeds bij het begin van den strijd werd Sultan Murad in zijn tent door een Servisch edelman, Milosch Obilitch, vermoord; diens zoon Bajesid nam het opperbevel op zich en won den slag, na afloop waarvan alle in gevangenschap geraakte vorsten onthoofd werden.

De Serven, die weder werden verdeeld in Raizen (Oud-Serven), Bosniaken, Croaten, Herzegowiners, Montenegrijnenen Dalmatiers, hebben hun Slavisch type veel beter bewaard dan de Bulgaren, die trouwens van origine Hunnen zijn en zich omstreeks de negende eeuw, na het Christendom omhelsd te hebben, met de in Bulgarije wonende Slaven vermengden. Niet alleen lichamelijk ook geestelijk staat de Bulgaar achter bij den Servier; gemeen hebben ze hun gesloten karakter en hun slimheid, die een alles behalve gunstigen indruk maken, maar hun vlijt, spaarzaamheid, zedelijkheid en rein familieleven verdient alle lof.

Serven en Bulgaren behooren beide tot de Grieksch-orthodoxe kerk, maar laatstgenoemde maakten zich in 1869 los van het patriarchaat en stichtten een eigen Bulgaarsche kerk onder een te Konstantinopel gevestigden exarch. Deze afscheiding is een van de voornaamste oorzaken van de voortdurende onderlinge twisten tusschen de Christenen in Macedonië.

Ongeveer 150.000 Bulgaren zijn Mohamedaan geworden; zij dragen den naam Pomaken en bewonen het eigenlijke Balkan gebergte.

De Walachen, Zinzazen, Kutzo-Walachen, zij noemen zich zelven Rumeenen, verwant aan de Rumeeniers, waren ten getale van circa honderd duizend in Epirus, Thessalie, en westelijk Macedonië. Hun taal is een Rumeensch dialect, dat echter door de vele niet-latijnsche woorden, aanmerkelijk van het eigenlijk Rumeensch verschilt De Walachen zijn intelligent, arbeidzaam, maar zeer aan oude zeden en gebruiken gehecht; velen

[p. 233]

van hun die van de veeteelt leven, zwerven in den zomer als nomaden rond. Vooral in de laatste tijden heeft zich, even als bij de Albaneesen, een partij gevormd, tegen de Grieken zeer vijandig gestemd, wat mede een der oorzaken is van het thans tusschen Griekenland en Rumenië hangende geschil.

De Zigeuners, de Turken noemen hen Tschinganel, zijn over het geheele Balkanschiereiland verspreid, deels rondzwervende, deels in dorpen gevestigd. Ofschoon zij zich in enkele streken tot de Mohammedanen rekenen, hebben zij geen bepaalde godsdienst, zij verwisselen van geloof even gemakkelijk als van woonplaats.

Op hunne zwerftochten leven zij van allerlei bedrijven, vooral veeartsenijkunde, muziek maken en waarzeggen; hun taal is vermoedelijk van Indischen oorsprong, trouwens hun geheele voorkomen wijst op hun afkomst uit de valleien van Ganges en Indus.

In vroegere jaren hadden zij door hunne geheime kunsten, een grooten invloed op politiek gebied; menig Zigeunerwijf heeft in het Turkenrijk een groote rol gespeeld, wat meestal eindigde met den dood in de golven van den Bosporus.

De Israëlieten, de Turken noemen hen Israëli, Mussewi of Jahûdi, stammen deels uit Rusland, Aschkenasien geheeten, deels uit Spanje, Sephardin genaamd. De laatsten, in 1492 door koning Ferdinand den Katholieke uit zijn rijk verdreven, vestigden zich voornamelijk te Konstantinopel en Saloniki; hun taal is een met Hebreeuwsche en Turksche woorden sterk vermengd Spaansch. Zij leven van den handel en handenarbeid, maar leiden bijna allen een armoedig bestaan; tegen de Grieken en Armeniers zijn zij niet opgewassen.

Hun geestelijk opperhoofd is de grootrabbijn, chachain baschi; hem ter zijde staan een geestelijke en een wereldlijke raad. De alliance israëlite universelle heeft veel voor de Joden in Turkije gedaan, vooral door het stichten van scholen, die, wegens het degelijk onderwijs daargegeven, ook veel door Christenkinderen worden bezocht.

Ten slotte moet nog melding worden gemaakt van een klasse van menschen, die voornamelijk in de steden wonen en daar een groote rol spelen, de zoogenaamde Levantijnen; men kan ze gevoegelijk de creolen van Turkije noemen. Oorspronkelijk waren het de afstammelingen van Genueesche en Venetiaansche kolonisten, maar thans geeft men dien naam ook aan nakomelingen van Europeanen in het rijk van de wassende maan gevestigd.

De Levantijnen zijn voor het meerendeel zeer intelligent en talentvol, zij spreken verscheidene talen, zijn vroom katholiek, maar met hunne moraliteit is het veelal zeer bedenkelijk gesteld.

Bij voorkeur noemen zij zich Europeanen, kleeden zich zeer opzichtig naar de laatste mode, maar men erkent toch direct den orientaler, vooral ook aan de wijze waarop hij Fransch spreekt. De Levantijnsche vrouwen zijn tot het uiterste bigot, traag en ijdel, vandaar het Italiaansche spreekwoord: ‘chi vuol far sua rovina, prende moglie Levantia’: ‘hij die zich te gronde wil richten, neme een Levantijnsche vrouw.’

Men zoude ook nog melding kunnen maken van Kurden, Tscherkessen, Lazen, Circassiers, Bachibozouks, Arabieren, Syriers en wat niet al, maar hun aantal is, vergeleken met de negen groote volkstammen, van wie hier in het kort een en ander is medegedeeld, al zeer gering; zij wonen bijna uitsluitend in Aziatisch Turkije en niet in dat deel van het rijk dat men met den naam Het Balkan schiereiland aanduidt.

Konstantinopel, Aug. 1906.

AE.

Een enkel woord zij aan het bovenstaande nog toegevoegd met het oog op de hoogst ernstige toestanden, die thans weder heerschen op het Balkan schiereiland.

Geen dag bijna gaat er voorbij of men ziet hier den patriarch der Grieksche kerk, Joachim, en den exarch der Bulgaarsche, Joseph, zich opmaken naar de Hooge Porte om klachten in te dienen, den een over den ander en beiden over de wederzijdsche parochianen. Moord en doodslag overal, in de steden en de dorpen, in de kale vlakten van Thracie, de woeste bergen van Epirus, de schoone dalen van Macedonie.

En de Turken, de beheerschers van het land, wat moeten zij doen? Ingrijpen met kracht en ernst? Een einde maken aan deze bloedbaden?

Zij kunnen het zeer goed, maar... Europa duldt het niet!!

Christenen vermoorden, verbranden, verminken elkander en worden bij duizenden te gronde gericht, de volgelingen van Mohammed staan machteloos en met lamheid geslagen tegenover deze gruwelen.

Dat is de droeve, de indroeve waarheid!