De Hollandsche Lelie. Jaargang 20

Berliniana.

De rij der vaderlandsche feestdagen voor het Duitsche volk heeft zich met één vermeerderd, namelijk die van 4 juli, waarop de jongste Hohenzollern-prins, spruit van het jonge Kroonprinsenpaar, het levenslicht mocht aanschouwen. Door extra bladen binnen de twee uren nà de gewichtige gebeurtenis te Potsdam den volke bekend gemaakt, werd er onmiddelijk overal gevlagd, en was geen andere topic zóó up to date als het gesprek over den jongstgeboren eersten kleinzoon van ons Keizerpaar.

Terwijl - ik zeg áls curiosum van vaderlandsche ijver vermeld - drie dagen later duizenden prent-briefkaarten werden verkocht waarop de 5 laatste generaties van het Hohenzollernhuis was afgebeeld: de tegenwoordige Keizer, zijn allereerst kleinkind op den schoot houdende, achter hem staande de Kroonprinselijke vader, en aan den wand de portretten der Keizers, Wilhelm I en Friedrich I. Deze tesamengeflanste groep is handig vervaardigd, daar men van het oorspronkelijk, 24 jaar geleden gemaakt portret van Prins Wilhelm, (de tegenwoordige Keizer Wilhelm) met zijn eerstgeboren zoon, (de tegenwoordige Koonprins) het hoofd van Prins Wilhelm heeft bijgewerkt en veranderd, verouderd, totdat men het (nu bekende) Keizergelaat te aanschouwen kreeg met de ‘es ist erreicht’-snorren. Onnoodig te zeggen, dat de briefkaarten een schitterend debiet hadden.... waaruit weer duidelijk spreekt de groote gehechtheid van het Duitsche volk voor zijn Vorstenhuis. -

Ondertusschen beleven wij een hoogst wisselvalligen zomer; broeiend-warme en vochtig-koele dagen volgen elkaar na kleine pauzes op en men weet niet recht of de zomer reeds ten einde gaat of dat zij nu eerst goed beginnen zal? De 27e Juni bijv. de ‘Siebenschläfertag,’ een dag, die in het meteorologische leven van Noordduitschland dezelfde rol speelt als de drei gestrengen Herren’ - dag in Mei, omdat hij het weer der naaste toekomst voorspelt - was het buitengewoon warm, droog: Wanneer het mooi weer is op den dag, waarop veertien eeuwen geleden de zeven uit Ephesus gevluchte Christenen wakker werden na ongeveer twee eeuwen achter elkaar in een koele grot te hebben geslapen, dan houden we - luidt de voorspelling - ook weken en maanden die zonneschijn en droogte. Hebben we dien dag daarentegen regen - dan is de Zomer ‘verregnet,’ en blijven redenen te over om ontevreden te zijn. Vast en zeker gelooven duizenden verstandige burgers, boeren en buitenlui aan deze voorspelling: al komt het ook nòg zoo dikwijls faliekant uit, en al wordt het tòch een gloed warme zomer, alhoewel de ‘Siebenschläfertag’ een echten regendag bracht. Zoo was dan te Berlijn de 27e Juni een broei warme dag. Maar den volgenden morgen heel in de vroegte, wilde het zonlicht niet meer doorbreken, bleef de hemel tot acht uur toe met pikzwarte, onheilspellende wolken bedekt: toen barste de bom los en kwam er een onweer zóó ontzettend en zóó geweldig, zooals men het hier slechts zelden had waargenomen. Straten en kelders lagen onder water, het verkeer werd uren lang gestremd, vanwege de onpasseerbare wegen. Op sommige punten stond 't water twee meter hoog, rioolen liepen over, buizen van leidingen sprongen, paarden gleden uit en.... verdronken in anders drukke straten!

Terwijl de brandweer, die hier ‘das Mädchen für Alles’ genoemd wordt, omdat zij voor àlle ongelukken wordt tehulp geroepen, nog in dat onweer-uur ongeveer 200 maal geallarmeerd werd! Na die natte dagen zijn wèl weer droge en warme gekomen, maar men begint toch te twijfelen aan de vaste belofte van den dag der langslapers, en men smeekt in gedachten die zeven heiligen om ons de toegezegde zonneschijn en droogte terug te geven.

Vooral met het oog op de zomervacanties, en de reisplannen daaraan verbonden, klinkt die smeekbede te inniger, want nu Juli is aangebroken, nu staat Berlijn onder het teeken van de landverhuizing en verlaten de bewoners bij duizenden en tienduizenden de groote stad om binnen de Duitsche landpalen de ‘Sommerfrische’ door te brengen, terwijl weer andere duizenden de grenzen overtrekken, hun groote jaarlijksche bergtournée te ondernemen. De directies der spoorwegen annonceeren op hun oranje-roode billetten aan de zuilen, de extra reisgelegenheden naar hier en daar, de spoorwegen bereiden zich voor hun groote ondernemingen uit en trachten het uiterste op het gebied van

[p. 72]

‘Leistungsfähigkeit’ te bereiken. De reislust in deze maand belooft enorm te zullen zijn, zal de statistiek der vorige Julimaanden vèr achter zich laten: geen mensch heeft er pleizier in den Staat de Jahrkartensteuer te schenken, die met 1 Augustus gaat beginnen, zoodat alles wat zich kàn vrijmaken in deze aanstaande weken het hazenpad kiest.

Zoo waren de twee aangekondigde eerste extra treinen naar München en Basel reeds een volle week te voren gehéél uitverkocht. En ongeveer een 18000 reizigers zijn door deze treinen vervoerd geworden. Men kan zich dus een voorstelling maken van de ongekende drukte en de herrie die nù aan de stations heerschen. Daarbij die eigenaardige costumes, waarin vele der reizigers uitgedoscht zijn: de meeste heeren en dames en meisjes in Alpine-Dracht, met de bruingroene loden petjes of mutsjes op 't hoofd, de spiksplinternieuwe bergstokken in de hand, de rücksack op den rug. Vele anderen hebben hun Tiroler costuum (salon-Tiroler), dat zij in den afgeloopen winter op een of ander maskenbal (of Alpenfeest) hebben gedragen, weer uitgepakt en reizen daarmee nu het Tiroler bergland in, de dames in groene en roode korte rókken, coquette keurslijfjes met de bonte omslagdoek en de zilveren kettingen.... daarbij de Tiroler hoed, voorzien van zwierige hanenveeren en alpenbloemen die het ensemble een veelbelovend en ondernemend karakter verleenen! Zulke groepjes van reizigers ziet men veel in deze dagen, bekijks hebben ze genoeg - maar de Berlijner stoort zich niets aan dit opzien, verkneutert zich integendeel door zijn mooi pak optevallen, los en zwierig daarin zich te kunnen voordoen en in zulk een opgeruimde juchhé-stemming het onvolprezen bergland te kunnen binnenstoomen.

Maar - al trekken er ook tienduizenden de stad uit, grooten en kleinen, tienduizenden zijn thuis - moeten blijven en evenzoovele komen dagelijks uit de provincie en uit het buitenland hierheen, zoodat Berlijn niet den minsten indruk maakt van een verlaten groote stad te zijn. Alleen het publiek is veranderd en dit publiek is dadelijk als vreemdelingen-bezoekers te herkennen. Dit volkje amuseert zich onvoorwaardelijk te Berlijn, het geeft zijn oogen volop den kost op zijn pleiziertochten door de groote stad en wordt niet moede zijn bewondering lucht te geven. Gewaart men de moderne automailcoach, die speciaal voor dit doel werd in het leven geroepen en nu elken dag in de Berlijnsche straten te zien is, met deze vreemdelingen-verzameling de stad door rijden - de auto is zonder tent, heeft 6 banken, amphiteaterswijze aangebracht, en plaats voor 32 personen - dan hebben de rijdende gasten, al even zooveel bekijks als het kolossale wagengevaarte zelf, dat een nieuwe onderneming is van het Berlijnsche internationale reisbureau, en algemeen in den smaak valt. Op die zwerftochten door binnen en buitenwijken wordt de aandacht van den vreemdeling herhaaldelijk gefrappeerd door wit- en blauwgestreepte winkelfronten, vensters en deuren, waarop de naam ‘Aschinger’ prijkt. Alleen in de lange Friedrichstrasze, die géén vreemdeling zal verzuimen van begin tot eind ettelijke malen àf te flaneeren, een wandeling waarmee - met 't oponthoud van bekijken - niet koopen - minstens anderhalf uur gemoeid is - zal hij dat opschrift ongeveer anderhalf dozijn malen ontmoeten. Die ‘Aschinger’ inrichtingen zijn, bij nadere kennismaking, ‘kaffees’ ‘conditoreien’ en restauraties, waar men, in afzonderlijke huizen, koude en warme spijzen krijgen kan tegen een hoogst matigen prijs. Die restauraties zijn ingericht op het ‘Massenverkehr’ der hoofdstad, kunnen daardoor alles puik en versch en goedkoop leveren, daarbij smakelijk toebereid en netjes voorgediend. De belegde halve broodjes voor 10 pfenning, een glas bier voor evenzooveel, room met aardbeien voor 30 pfenning, een kop koffie voor 15 pf. - daar heeft men voor weinig geld al zijn tweede ‘Frühstück’. Wil men in plaats van de belegde broodjes een warme visch of vleeschspijs, dan kan men zulk een portie voor 50 pf. reeds voorgezet krijgen. Geen wonder dus dat 't bij Aschinger altijd vol en druk is en men er graag ‘en passant’ iets nuttigt, te meer daar, door het kolossale verbruik, de bestelde gerechten binnen den kortst mogelijken tijd opgediend kunnen worden. Geheel ‘en gros’ wordt dit café en restauratiebedrijf door de firma Aschinger uitgeoefend en op grooten voet is hier alles ingericht. De ‘Aschinger Bierquelle A.G.’ zooals de maatschappij zich noemt, houdt er eigen slachterijen, brood en banketbakkerijen, zelfs een mineraalwaterfabriek op na. Uitgebreide keukens met hoogst moderne inrichting van fornuizen, van kooktoestellen, met de meest geraffineerde machine om aardappelen en komkommers en allerlei andere groenten te

[p. 73]

schillen, verzorgen de talrijke filialen van het noodige, terwijl wit en blauw geschilderde wagens den geheelen dag de stad afrennen om de kelders van het noodige ijs te voorzien. Aschinger breidt zich steeds meer uit; het kapitaal der maatschappij moet drie en een half millioen mark bedragen en wie hiervan aandeelen bezit, behoeft voor het bankroetgaan der maatschappij voorloopig niet te vreezen. Toch zijn er een paar zwartkijkers opgedaagd, die kwaad begonnen te vertellen van de groote onderneming. En dat naar aanleiding, dat de Directie der Maatschappij op twee mooie drukke gedeelten der stad: Leipziger Platz en Bellevuestrasze, complexen van oude huizen kocht en op die terreinen hotels liet bouwen.

Dat wekte minstens verwondering, zoo niet achterdocht, daar de groote winsten, waarop de Directie vast scheen te rekenen, in veler oogen nog gansch niet zeker was. Zóó ronduit werd dat wantrouwen tegenover de Maatschappij zelfs geuit, dat zij zich verplicht achtte het in de couranten openlijk tegen te spreken. Gerustgesteld schijnen de aandeelhouders nu wel eenigszins, maar wanneer men hoort gewagen van de sommen, die voor die grondstukken werden uitgegeven, van de sommen, die die moderne hotel-paleizen, verbonden met cafés en restauraties, door bouw en geraffineerde inrichting, verslinden: men noemt zoo maar even tientallen van millioenen - ja, dan is het te rechtvaardigen dat men in deze tijden van broeikas-snelle ‘Werden und Vergehen’, van voorbeeldeloosspoedig winnen en verliezen, eenigszins huiverig wordt voor het solide behoud van zijn geldje. Al staat het ook te verwachten, zònder twijfel te verwachten, dat de speculaties in den loop der jaren groote winsten zullen afwerpen. Daarvoor garandeert reeds de uitgezochte ligging der twee gebouwen en de naam van Aschinger.

Aan nieuwe, in aanbouw zijnde gebouwen, mankeert het op 't oogenblik niet te Berlijn. Behalve deze Aschinger-paleizen, wacht ons in het najaar de inwijding van een nieuw tooneelhuis op de Nollendorfplatz, het ‘Kronprinzentheater’, waarvoor reeds overgroote belangstelling heerscht, dan een monumentaal ‘Warenhaus’ op de Witten bergplatz, dat het genre van Wertheim zal voortplanten: een Berlijnsche bezienswaardigheid dus worden zal, dan een klein-bonbonnière ‘Intimes Theater’ geheeten, dat Max Reinhardt vlak bij zijn Deutsches Theater laat bouwen en dat zijn naam met eere moet dragen, aangezien het slechts één zaal zal bevatten voor 290 fauteuils à 20 mark de plaats, behalve nog een nieuw ‘Schiller-Theater’ te Charlottenburg, dat gedacht is als Volkstheater.

Voorzeker, al dit zijn duidelijke bewijzen dat de Duitsche metropool niet aan uitrusten denkt, maar zich integendeel met kolossale bewegingen uitrekt en uitstrekt, en steeds ijveriger het doel vervolgt: te wedijveren met de wereldreputatie van Parijs en London.

Intusschen is de 300^ste geboortedag van Rembrandt alom en allerwege herdacht en gevierd en werd hij ook hier als het onsterfelijke genie, dat aan de geheele wereld toebehoort, op eervolle wijze gehuldigd. Alle couranten, tijdschriften, brochures, brachten toepasselijke en interessante opstellen en copieën zijner werken, geen boekhandelaar of voor zijn venster prijkten beeld of plaat van Rembrandt; het ‘Kupferstich’kabinet organiseerde een drukbezochte tentoonstelling zijner teekeningen, en de Koninklijke Hochschule van muziek hield een feestelijke zitting ter zijner eere, waarbij Professor Karl Köpping, de overbekende etser der Rembrandtsche stukken, een hoogst belangwekkende speech uitsprak vol warme en innige vereering voor den grooten meester, wiens onvergankelijke penseelstreken ook nù nog in volle jeugd, schoonheid en frischheid straalden.

In de ateliers van verschillende Berlijnsche beeldhouwers wordt er weer eens druk gewerkt en gebeiteld om Keizerlijke opdrachten ten uitvoer te brengen, 't Betreft de standbeelden van enkele onzer geliefde Oranje-vorsten. Ja, onze Oranjeprinsen worden te Berlijn verwacht! Nu al de Keizerlijke Hohenzollernvoorvaderen reeds in steen gebeiteld staan in de Siegesallee, nu wordt er onderzoekend uitgekeken naar min of meer illustre zijtakken.... Bij het ‘stamverwante’ Holland werd den aanvang gemaakt. En biedt het roemrijke Oranje-huis hier niet een verrassende aanleiding om nog eens duidelijk die verwantschap nà te voelen en op te frisschen? Die heerlijke Oranje-lijn, wien blinkt die niet begeerlijk in de oogen? Wie verlangt niet, tusschen heggen van laurier, den Oranjeboom te planten? De Keizer heeft een zwak voor onze Hollandsche vorsten, voor onze Hollandsche muziek, in een woord: voor ons Holland. Zoo zegt men beslist. En 't begon reeds met het Wilhelmus van Nassauen, ons prachtig volkslied, dat hier inheemsch is geworden en dat een der lievelingsnummers van den vorst moet zijn. Waar dit volkslied tot in het Paleis is doorgedrongen, aldaar bij elke plechtige gelegenheid verklankt wordt, daar kon 't ook geen wonder nemen, dat de voorvaderen eveneens werden verzocht hun opwachting te komen maken.

Aan vijf beeldhouwers deelde de Keizer zijn opdrachten uit. Martin Wolff, die zich zeer in den gunst des Keizers mag verheugen, werd uitgekozen om Prins Maurits te scheppen: die hier zoo wat als de grootste der Oranjevorsten staat aangeschreven, ten-

[p. 74]

minste méér schijnt te beteekenen hebben dan onzen groote Zwijger... wiens voorliefde, om zijn woorden te wikken en te wegen, ook niet goed harmonieert met het spontane, mededeelzame karakter van den Keizer. Prins Maurits dan, in overlevens-groote figuur, werd mij, naar aanleiding van een atelierbezoek, op allercharmantste wijze door Martin Wolff voorgesteld.

In zelfbewuste houding stond daar onze groote Hollandsche veldheer voor mij, vol waardigheid, de blik buitengewoon fier en sprekend. Zijn gala-wapenrusting, de korte riddermantel om de schouders, de linkerhand op de heup gesteund, de rechter den kommandostaf omklemmend, den gepluimden hoed op het hoofd (zulks op uitdrukkelijk verlangen van den Keizer; de beeldhouwer had het hoofddeksel oorspronkelijk op een zuil geplaatst) - geeft de figuur den indruk van een man van karakter, die weet wat hij kan en wat hij wil. Vooral uit de blik spreekt zeer veel. Wat Martin Wolff in die doode, stille klei-oogen heeft gelegd, dat is een levensgeschiedenis, dat is leven, en dat vertelt van het leven. Fierheid, die vonkende suggestie in zich bergt, schittert daaruit - en naast die fierheid voelt men den mannelijken weemoed om het niet-begrepenworden....

In een moment van diepgevoelde, echte inspiratie heeft de kunstenaar leven in die oogen gebracht, heeft hij de geheele gestalte daardoor tot leven opgewekt.

Daarna vertelde Wolff het een en ander omtrent het ontstaan dezer heldenfiguur, vertelde hij hoe de Keizer hem en zijn vier collegas Brütt, Schott, Haverkamp, en Bauke, uit Düsseldorf, bij zich had laten komen om hen zijn plannen medetedeelen, hoe de Keizer reeds geruimen tijd gewenscht had zijne Nederlandsche voorvaderen in de Residentie te vereeuwigen, hoe de Keizer een voordracht had gehouden over de wijze waarop hij Oranjevorsten voorgesteld wenschte te zien, en wel hoofdzakelijk wat betrof de kleederdrachten. Verbluffend noemde Wolff de kennis van den Keizer, hoe hij tot in de kleinste détails wist doortedringen, precies en duidelijk wist aan te geven alles wat bij costuum en wapenrusting paste. De kleinste fout of onjuistheid, of onjuiste opvatting van den stijl, corrigeerde de Keizer onmiddelijk. Ook de eerste teekeningen had de Keizer persoonlijk vervaardigd, - Wolff vond ze voor een leek buitengewóón goed - en ze den beeldhouwers ter keuze voorgelegd. Behalve die historische kleederdracht-kwestie, waarin de Keizer geen verandering wenschte, liet hij al het overige aan de beeldhouwers zelf over. Wolff was daarop naar Holland gereisd om in het Rijksmuseum zijn studies te maken, waarna hij, als resultaat dier studies, op een volgende audiëntie het Keizerpaar een vijftal statuettjes kon voorleggen waaruit de Keizer weer een keuze had te doen. Die verschillende opvattingen van Prins Maurits, als stadhouder in jonge en in rijpere jaren, als jeugdig veldheer en als ouderen legeraanvoerder, zijn zeer interessant, vooral wat betreft de plastische gelaatsuitdrukking, die ook in deze kleine beeldjes sterk-sprekend uitkwam. Maar de Keizer voelde zich het meest aangetrokken tot de krachtige mannengestalte in volle wapenrusting. ‘Dem traut man was zu, der kann drein hauen’! had de Keizer gezegd. En hij koos dit beeld voor de uitvoering.

De standbeelden zullen in brons worden gegoten en wel zoodanig, dat de kleurige weelde der Costumes uit die tijden, door de hand van den ciseleur tot haar volle recht zullen uitkomen. De versiersels, borduursels, het graveerwerk aan wapens en harnassen zullen zoo getrouw mogelijk worden nagebootst. Daarmede hoopt de Keizer aan de bronsgieterij een grootere artistieke rijkdom toetekennen, dan haar tot heden werd gegund.

In April, komende jaar, zullen de beelden onthuld worden en daarmede uiterlijk bezegeld den band, die de Hohenzollern vorsten met de Oranjes verbinden....

LIANE VAN OOSTERZEE.

19 Juli. -