De Hollandsche Lelie. Jaargang 19

[p. 701]

Iets over Pelswerk door Hanns von Zobeltitz.

De wereldhandelsstad voor ‘pelterijen,’ zooals de technische handelsterm luidt - voor pelswerk of bont, zooals wij leeken zeggen, is Leipzig.

In een vijftigtal groote huizen van de Brühl (een der drukste winkelstraten), huizen met reusachtige magazijnen, concentreert zich de kolossale, in zijn soort eenige pelterijenhandel. Ik meen te mogen aannemen, dat eenige bizonderheden over dezen handel bij vrouwen belangstelling zullen ondervinden, daar ik uit eigen ervaring weet, hoe verleidelijk de macht is, die mooi pelswerk op het begeerige vrouwenhart oefent. In vroeger tijden moet dit ook reeds het geval zijn geweest, maar zeker nooit zoo sterk als nu, want nooit te voren is het dragen van bont zóó algemeen door de mode voorgeschreven.

Ten opzichte van de mannenkleeding treedt het bont, tenminste in ons klimaat, vrij wel op den achtergrond. De dandy schaft zich misschien nog een lichte pelsjas aan - beschikt hij over een zeer rekbare portemonnaie dan bestelt hij die van Siberisch sabelbont met een kraag van Kamschatka-bever, die hem zoo ongeveer 10 à 1400 Mark zal kosten - maar hij kan het, behalve in enkele beroepen, dank zij de oneindig betere reisgelegenheden, best buiten de zware pelsjas stellen, die vroeger tot de noodzakelijke uitrusting van een welgesteld man behoorde.

Daarentegen vergast de elegante, rijke vrouw zich aan allerlei soort pelswerk en is, zooals altijd, de voor háár ingevoerde mode, maatgevend voor haar minder bedeelde zuster. Het aanbod richt zich ook naar de kleinere beurzen, en de altijd dienstwillige industrie brengt voor háár imitaties van goedkooper bontwerk in den handel die, uit een technisch oogpunt beschouwd, op een verrassenden trap van volmaaktheid staan, en ten slotte elk dienstmeisje, elke arbeidersvrouw in de gelegenheid stellen haar stola, boa of mof te dragen.

Een onmiddelijk gevolg van de ‘bontrage’ is natuurlijk het duurder worden der echte, mooie pelssoorten.

Om eenig begrip van hun waarde te krijgen zal ik hier een begrooting laten volgen van 't geen menige aristocratische dame aan haar pelswerk ten koste legt. In de eerste plaats heeft ze een bonten jaquet noodig, bij voorbeeld van sealskin of astrakan, dat we veilig op 1000 à 1500 Mark kunnen schatten; daarbij behoort een stola, die luxueus afgewerkt en van Russische sabeldiertjes gemaakt, op 5000 Mark komt, maar die ook ‘heel netjes’ geleverd kan worden in edelmarter of nerts (moerasotter) voor 1200 Mark, of nóg goedkooper van skunks (bunzing). Voor den bonthoed, die natuurlijk uit kortharig bont bestaat, of daarmee gegarneerd is, bijv. uit sealskin of chinchilla, zullen we 150 mark rekenen, en voor een mof van 't zelfde soort als de stola tusschen de 300 en 1000 Mark uittrekken. Deze begrooting is behoorlijk ruim gemaakt, maar niets overdadig. Een Parijsche mondaine of demi-mondaine, die bij Paquin, Revillon of Grünwald laat werken, zou over zulk een uitrusting glimlachend de schouders ophalen; een sealskin avondmantel met hermelijn gevoerd (3000 à 4000 Mark) is er niet eens in opgenomen.

Deze opsomming maakt ook niet op volledigheid aanspraak, maar dient alleen om u een denkbeeld te geven van eenige bontsoorten, die nu bizonder in trek zijn en hun groote waarde. Eenige slechts van de vele, van zóóvele, dat de argelooze vreemdeling, die in de gelegenheid gesteld wordt door de enorme voorraadschuren van een der Leipziger en gros magazijnen te dwalen, na verloop van twee uur waarschijnlijk wanhopig op een stoel zinkt, duizelig en moe van al de soorten die hem voorgelegd zijn.

Feitelijk zijn er toch niet meer dan een goeie honderd diersoorten, die al dit pelswerk leveren, maar ze vertoonen zich in zulk een reuzenmagazijn in honderden verscheidenheden, naar gelang van de streek waaruit ze komen, van het jaargetijde waarin ze gevangen zijn, naar hun tint, hun grootte en deugdelijkheid, en eindelijk naar de technische behandeling, die ze reeds hebben ondergaan. Alleen in otter zou men u makkelijk vijftig soorten kunnen laten zien.

Sedert het begin der negentiende eeuw heeft Leipzig zich reeds tot het middelpunt van den wereldpelterijhandel ontwikkeld. Niemand kan hiervoor een juiste verklaring geven. De geschikte ligging, dikwijls als oorzaak aangevoerd, hadden andere plaatsen evengoed. Van meer gewicht zijn waarschijnlijk de groote missen of jaarmarkten geweest.

[p. 702]

Naar mijn idee echter is het aan een paar zeer bekwame, flinke pelterijwerkers te danken, dat ze het vak tot zulk een hoogte wisten op te voeren, en in de stad aan de Pleisse te concentreeren.

De jaarlijksche omzet in pelterijen, met inbegrip van alle bijvakken, bedraagt 75 à 100 millioen Mark.

Uit alle werelddeelen stroomen de waren naar de Leipziger voorraadschuren. Daar is de groote afzetmarkt voor heel Europa (Rusland uitgezonderd), en worden duizenden en duizenden marter-, bunzing-, hamster-, vosse-, otter-, wolfs-, katte- en lamsvellen in ontvangst genomen. Niet te vergeten ook, het voor imitaties steeds meer gebruikte konijntje, en uit het Scandinavische Noorden - door bemiddeling van de Deensch-Groenlandsche-maatschappij -: ijsberen-, witte- en blauwe vossen- en zeehondenvellen. Verder zend Australië haar opossums, wombats en boschkatten, terwijl Afrika eigenlijk alleen maar leeuwen, tijgers, panthers en apen op de markt brengt.

Hoe belangrijk deze invoer ook wezen mag, zinkt ze toch nog in 't niet bij de geweldige productie uit Amerika en Azie. Tot Azië rekent men volgens handelsgebruik ook Europeesch Rusland.

Toen ik mijn studie over de pelterijhandel begon, dacht ik dat, zoowel door de toenemende beschaving, als door de steeds meer opgevoerde vraag naar bontwerken, de opbrengst der jacht ook in Azië en Amerika, aanmerkelijk geringer moest woorden. In enkele gevallen doet zich dit verschijnsel ook voor. Er wordt wel eens over geklaagd, dat de bevervangst of de robbenjacht afneemt (de voornamelijk tusschen Kamschatka en Alaska voorkomende pels- of beverzeehond, door de Engelschen ‘fur-seal’ genoemd, is de belangrijkste rob voor den handel en de hoofdleverancier voor het mooie sealskinbont) - of dat het Siberische sabeldier zeldzamer wordt, maar in 't algemeen kan men toch niet merken dat de voorraad vermindert. Steeds worden ons nieuwe bronnen geopend, en de veranderlijkheid der mode heeft de lichtzijde, dat de vraag naar een bepaald bontsoort sterk varieert, en daarmee dus ook de jacht op een bepaald gebied. Men zegt bijvoorb: dat de eenzaam levende Canadeesche trappers (pelsjagers) zich zeer nauwkeurig van de bontprijzen op de hoogte houden, en hiernaar hun jacht inrichten. Neemt de vraag naar een bontsoort af, dan brengt de vangst dus minder op, en de gespaarde dieren vermenigvuldigen zich zeer snel.

De hoofdproductie van Amerika, tenminste van Noord-Amerika, komt naar oude traditie hoofdzakelijk in Londen aan de markt; die uit Azië in Rusland, voornamelijk op de groote jaarmarkten van Nischny Nowgorod en Irbit (in Siberië). Hierop maakt een uitzondering de steeds toenemende aanvoer uit China en Japan, die òf naar Londen òf over Bremen en Hamburg onmiddellijk naar Leipzig verzonden wordt.

Zoo koopt de Leipziger groothandelaar, dus een deel zijner pelterijen in Londen of Nischny Nowgorod in. Wel heeft hij over de heele wereld zijn agenten, die ook direkt in de produceerende landen opkoopen, maar dat neemt niet weg, dat hij een bereisd persoon moet wezen, die niet tegen een drie of viermaandelijksch uitstapje naar Londen, Nischny of Irbit op mag zien.

Ik zei dat de Amerikaansche productie, naar oude traditie, op de Londensche markt wordt gebracht. Dit feit hangt samen met de in 't midden der 17^de eeuw in Engeland opgerichtte Hudsonsbaai-compagnie. Ze bezat uitgestrekte monopolieën in de verschillende landen om de Hudsonsbaai en ook nu nog weet zij - hoewel ze in 1870 haar handelsrechten aan Canada moest afstaan - dank zij haar voortreffelijke organisatie, de jagdopbrengst van de voordeeligste streken (het Athabaska-Makenziegebied) voor 't grootste deel tot zich te trekken. Van niet minder dan hondervijftig punten uit, onderhoudt ze een geregelden ruilhandel met de Indianenstammen, terwijl ze bovendien nog ettelijke beproefde pelsjagers - meestal Fransche kleurlingen - in haar dienst heeft.

Tweemaal in 't jaar, in Januari en in Maart, wordt de opbrengst der compagnie in haar eigen Londensche gebouwen geveild. In den loop der laatste jaren heeft ze echter talrijke concurrenten gekregen, die hun waren ook naar Londen zenden en door bemiddeling van hun commissiehuizen op de markt brengen.

Zoo heeft de reuzenfirma Lampson & C.^o door haar veilingen, welke met die der Compagnie samenvallen, deze laatste reeds lang overvleugeld.

Reeds vóór de groote verkoopdagen trekken de Leipziger grossiers naar Londen om de pelterijen, die in partijen gesorteerd zijn, te bekijken. Op die Londensche veilingen wordt

[p. 703]

ook de opbrengst der Alaska-Compagnie aangeboden. Onze maatschappij bezit een Amerikaansch monopolie voor de robbenvangst op de Pribylow eilanden (in de Behringzee), het eenige nog productieve jachtgebied voor de pelszeehond of zeebeer, die zooals ik reeds gezegd heb, het kostbare sealskin levert.

Om u een indruk te geven van wat er op zoo'n veiling verhandeld word, laat ik hier afgerond een lijstje volgen van de in 1900 aangeboden voorraad: beren 14000, bevers 51000, muskusdieren 3200000, vossen 85000, Virginische Iltis (bunzing) 7500, lossen 33000, otters 410000, opossums 160000, Virginische otters 15000, skunks 450000, veelvraten 1300, wolven 14000, Amerikaansche sabeldieren 78000 enz. Hier moet men nu nog bijrekenen de productie van Zuid-Amerika, waaronder - behalve de goedkoopere nutria's, die tot de beverratten behooren - tegenwoordig vooral ook het velletje van de in Peru en Chili inheemsche wolrat, de Chinchilla, een groote rol speelt. Die kleine, zijzachte, grauw-witte diertjes leveren op 't oogenblik een geliefkoosd modepelswerk van den eersten rang, dat zelfs in de geschiedenis der pelterijen, waar sterke prijsschommelingen steeds aan de orde zijn, een ongehoorde prijsverhooging heefd ondergaan. Zoo'n chinchillavelletje van middelmatige grootte, niet veel grooter dan een flinke mannenhand, kostte voor twintig jaar ongeveertwintig, nu zestig Mark of meer; in den groothandel wel te verstaan. En in vertrouwen gezegd, hoe bekoorlijk, hoe flatteus deze bontsoort ook zijn mag, ze houdt zich meestal niet goed, slijt vrij gauw, en moet voorzichtig behandeld worden. Maar de meeste elegante, modieuse dames vinden het voldoende als haar bont gedurende twee seizoenen dienst heeft gedaan.

De Amerikaansche productie is dus in handen van een paar groote maatschappijen of handelsgenootschappen, en wordt op de Londensche markt omgezet. Voor Rusland en het van haar onafhankelijke Aziatische gebied gelden andere gebruiken. In vroeger tijden had de regeering hier grooten invloed op den pelterijhandel. De hoofden der onderworpen Aziatische stammen moesten hun schatting in kostbaar pelswerk opbrengen; de edelste, mooiste zwarte- of zilvervossen, de beste sabelvelletjes, kwamen in de beroemde Keizerlijke-Kabinetbontwerkerij; de rest werd bij opbod verkocht. Deze toestand heeft al lang opgehouden te bestaan. De Keizerlijke werkplaatsen, waarin ook de kostbare geschenken werden vervaardigd, die de Czar aan zijn familieleden ten geschenke gaf, o.a. eens een sabelpels, die door zaakkundigen op een waarde van 8000 Taler werd geschat - die uitstekende Keizerlijke werkplaatsen zijn opgeheven, en de pelterijen worden ook in Rusland, langs den weg van 't vrije handelsstelsel aan den man gebracht. Wat de jager schiet, koopt de opkooper hem zoo mogelijk onder de waarde af; daarna komt het pelswerk langs verschillende schakels in handen van groothandelaars en op de jaarmarkten van Irbit en Nischny.

De Russische aristocratie heeft bizonder veel verstand van bontsoorten; de oude Czarenkroon is niet voor niets een met juweelen bezetten sabelmuts. Maar het sabelbont staat toch in geldswaarde niet bovenaan. De zwarte- en de zilvervos staan in dit opzicht hooger, d.w.z. de vossen die een glanzend zwarte, of een met zilverachtige haren doorschoten zwart vel hebben. Van deze soort komen echter de allerfraaiste exemplaren niet uit Siberië, maar uit het Noord-Amerikaansche Labrador-gebied. Eén enkel uitgezocht vel heeft voor een paar jaar de som van 11600 Mark opgebracht. Een dier waarvoor ook fabelachtige prijzen betaald worden is de zeeotter, ook Kamschatka - bever genoemd, omdat hij in die streken gevangen wordt. De tamelijk groote vellen, die hoofdzakelijk uit Alaska komen, kosten als ze van mooie kwaliteit zijn 5 à 6000 Mark.

Het Amerikaansche sabeldier is lang niet zoo mooi als het Siberische, dat in waarde stijgt naarmate het vel donkerder is, of de zilverpuntige, harde bovenharen er regelmatiger over verdeeld zijn. Daardoor loopt de prijs ook zoover uiteen; een goedkoop sabeldier, dat pas door ‘blenden’ d.i. opverven mooi wordt, is al met 60 Mark te betalen, terwijl de fijnste soorten wel 1000 of 1500 Mark, ja soms nog meer kosten. Ook van de zeldzaamheid dezer edelste martersoort maakt men zich dikwijls een heel verkeerde voorstelling. Behalve die uit Amerika, worden er jaarlijks nog 40000 tot 50000 Aziatische sabeldieren in den handel gebracht, waarvan natuurlijk slechts een klein percentage die zoo gewilde donkere kleur bezet.

Verder levert Rusland: edelmarters, in waarde bijna gelijk aan de lichte sabeldiertjes (de besten komen evenwel uit Noorwegen en Finland), nertsen (ook een wezelsoort, de

[p. 704]

besten uit Noord-Amerika), het kostbare hermelijntje, waarvan de prijs in de laatste jaren vertiendubbelde, (een soort wezel, welks geelbruine pels 's winters sneeuwwit wordt, met uitzondering van het zwarte staartpuntje), verder de Iltis (een soort bunzing), de wolf en de beer; buitendien nog bij millioenen Siberische eekhorentjes, wier bont bij onze dames bekend is als ‘petit gris.’ Bizondere vermelding verdienen ook nog de Russische, of de door Rusland in den handel gebrachte lamsvellen. Een tijd lang waren die uit Astrakan en de Krim zóó in trek, dat men nog in den pelterijhandel eenvoudig van ‘Astrakan’ en ‘Krim’ spreekt. Op 't oogenblik zijn de Persische lammervachten met hun kort gekruld haar, die ondanks hun naam toch hoofdzakelijk uit Bulgarije komt, hoog in aanzien. Naar deze sterke, fraaie bontsoort is zooveel vraag, dat één groot handelshuis te Leipzig jaarlijks een millioen vellen verbruikt. Voor 't mooist gelden de vachtjes van zoogenaamde ongeboren lammetjes (breedstaarten) en die van de lammeren, welke nog slechts met moedermelk gevoed zijn.

Wat zoo van alle kanten, in reusachtige balen, vaten en kisten verpakt, in de voorraadschuren der pelterijhandelaars samenstroomt, bevindt zich voor 't grootste deel nog in ruwen toestand, of is door de jagers slechts ternauwernood geprepareerd. Men ziet in die magazijnen dikwijls eindelooze rijen van omgekeerde vellen hangen, die sterk aan gedroogde visschen doen denken. De ingekomen zendingen worden eerst gesorteerd, d.w.z. in kleinere, voor den verkoop geschikte partijtjes bij elkaar gevoegd, die ongeveer gelijke waarde hebben. De sorteerder is een persoon van vertrouwen. Hij moet een groote mate van warenkennis bezitten, een eigenschap die trouwens in den heelen pelterijhandel van 't allergrootste gewicht is, en ook, te oordeelen naar de betaling, zéér hoog geschat wordt.

Daarna ondergaan de meeste bontsoorten een belangrijke gedaanteverwisseling; ze worden gereinigd en verscheiden keeren geverfd. De kracht van den Leipziger handel zit ook voor een zeer groot deel in de in haar omgeving opgerichte pelsververijen en pelterijfabrieken, die niet alleen voor de groothandelaars uit de stad zelf, maar ook voor andere landen werken. Ze hebben dergelijke inrichtingen in het buitenland zóó overvleugeld, dat tegenwoordig ook de klanten uit Engeland, Rusland, Italië, Frankrijk en Amerika, die in Leipzig hun vellen komen inkoopen, ze daar meestal ter verdere bearbeiding achterlaten. Er bestaat op 't oogenblik eigenlijk nog maar één bontsoort voor welks bewerking Engeland een zeker monopolie, heeft n.l. het echte sealskin, maar zelfs hierin wordt het op zij gestreefd door Parijs, waar men dit artikel ook bijzonder mooi verft.

(Wordt vervolgd).