De Hollandsche Lelie. Jaargang 19

Kunst en Wetenschap.

Miniaturen.

Wijlen Prins Alexander der Nederlanden, - Prins van Oranje later, - bezat eene uitgebreide en waardevolle collectie ‘miniaturen’, een tak der schilderkunst, welke voornamelijk in de 18e en in het begin der 19e eeuw bloeide. Die collectie was slechts voor enkele bevoorrechten te bezichtigen, en na 's Prinsen dood hebben we er nooit verder iets van gehoord. Onze Koningin moet thans in het bezit der collectie zijn, maar meer als haar bestaan is het publiek niet bekend. Dat is jammer; er ligt iets ontzettends bekoorlijks in het bezichtigen van miniaturen, - we spreken nu hoofdzakelijk van miniatuur-portretten, - en daar meerendeels familieleden elkaar vereerden met medaillons, signetten, snuifdoozen enz., ligt er ook iets intiems in die kunst. Trouwens in het algemeen is het te betreuren, dat het Oranje-Museum van onze Koningin niet voor publieke bezichtiging is opengesteld. In het buitenland is men daar vrijgeviger mede; nemen we maar eens het Hohenzollern-Museum en het Slot Mon-byou, en kom dan eens in Dresden, waar het museum Grünes Gewölbe zoo zeer de aandacht trekt.

Nu weer worden we aan die vrijgevigheid herinnerd door een ‘Beschreibendes Verzeichnis der zum Primogenitur-Fideikommisse des Allerhöchsten Kaiserhauses gehörenden Miniaturen’, zooeven verschenen en samengesteld door Alfred Windt. Het is eene collectie van ongeveer 600 à 700 miniaturen, en hoewel aan de bezichtiging ervan eenige voorwaarden zijn verbonden, blijft de verzameling toch niet afgesloten voor het publiek.

Het betreurende, dat er geen alphabetisch naamregister aan het belangrijke werk is toegevoegd, is buiten dat de portrettengalerij, welke er in voorkomt, historisch van zeer groote waarde, en vooral niet minder dan de kunst welke er in ligt. Het portret leent zich voornamelijk voor miniatuurschildering en dan nog het meest het vrouwenbeeld. De vleeschkleur van meerendeels ontbloote hals, schouders en borst heeft alleen in het miniatuur dat weeke, wat zoo bekoren kan. Ook voor de kostuumkunde zijn de miniaturen onmisbare bronnen.

[p. 639]

Van speld (naald) tot broche.

Oorspronkelijk een nuttigheidsvoorwerp is de broche in den loop der tijden overgegaan in een artikel van weelde; in elk geval van verfraaiing of versiering.

De naamsafleiding geeft duidelijk de oorspronkelijke bestemming der broche aan. Het woord is afgeleid van het middellatijnsche ‘brocca’, dat spits, spiets of spitse pin te kennen geeft.

De borstnaald van thans was in overoude tijden slechts een doorn om het kleed te hechten. De natuur gaf de techniek aan de hand.

In onzen tijd gebruiken de vrouwen van Opper-Egypte nog den doorn, waarvoor wij thans de speld bezigen.

De broche is dus niet anders dan een versierde speld, welke, buiten haar doel om, thans de borst versiert.

De doorn, welke bij de onbeschaafde en oeroude volken ook wel vervangen werd door een beensplinter of het graat van een dier werd in de bronsperiode al spoedig door metaal vervangen, en de opgegraven voorwerpen, ook die welke in de oudste graven worden gevonden, wijzen er op, dat de versiering van haar, hals, armen en vingers reeds zeer vroeg bij de vrouwen gebruikelijk was, waaronder de spelden den voorrang behalen.

De broche, in haar overigens nutteloos bestaan, werd reeds gevonden bij de oudste volken, en wel gelijktijdig met de speld, welke voornamelijk onmisbaar was, toen nog niet genaaide en pasklaar gemaakte kleederen werden gedragen, maar slechts vrijvallende lappen stof of dierenvellen om de schouderen weerden gehangen.

Het samenbinden welks doel de speld was, deed haar nu lieverlede ook in de symboliek treden. Zij werd het beeld van vereeniging en van het vast samensnoeren, in tegenstelling van een schaar of een mes, welke afsnijden en ontbinden. De booze Loki heeft alleen zijn bijnaam te danken aan het feit, dat hij der Godin van liefde en vruchtbaarheid, Freia, haar broche ontstal.

De spelden waren vroeger veel grooter dan tegenwoordig. Het waren kleine dolken, welke dikwerf gevaar opleverden, zoowel voor de dragers als voor anderen.

Oedipus stak zich met de spelden zijner vrouw de oogen uit, en Hebuka doodde met de speld van haar broche de beide kinderen van Polymnestor, en maakte dezen door haar gehaten man er blind mede. Pierre Louys in zijn Aphrodite verhaalt een dergelijk geval.

De Kelten gebruikten voornamelijk broches met groote spelden. Er zijn er gevonden van 10 tot 20 duim lang. Daardoor kwam het misschien dan ook, dat een Iersch Koning zich zelf er zwaar mede verwondde, toen zijn opperkleed losging.

De schoonste broches vindt men onder de sieraden der kerkvorsten.

De grootste kunstuiting verkregen zij, toen de cameeën als versiering gebruikt werden. Het zijn in relief gesneden steenen, bestaande uit verschillende lagen, waardoor de verheven figuur een andere kleur dan het fond heeft.

De speld bleef als nuttigheidsvoorwerp in al haar eenvoud voortleven; de broche verliep door haar groote weelde tot de armoedige namaak onzer dagen, waarin de schijn voor het wezen wordt genomen.

Madame Vail.

Een eigenaardig Parijsch type is heengegaan. Bij alle kunstvrienden wordt haar dood betreurd, des te meer wijl haar bijzondere kennis van ouden textielarbeid gelijken tred hield met een wonderbaar vermogen om het beste en waardevolste uit duizende stukken te herkennen.

Daardoor vooral, en ook omdat zij alles wat los en vast was opkocht, en bijeenverzamelde toen men nog geen oog had voor de waarde van den ouden textielarbeid, heeft zij zich een magazijn weten te verwerven wat wijd en zijd beroemd was, en meteen een vermogen, dat haar in de gelegenheid stelde om haar tijd af te wachten en niets beneden den prijs te verkoopen.

Jaren achtereen verzamelde zij, en naarmate zich de geweefde stoffen, tapisserieën, gobelins, enz. zich bij haar opstapelden, naar die mate gleed een spotlach over haar gezicht, zoodra men voor dien ouden rommel de schouders optrok.

Zij heeft weten te wachten en een zeker instinct deed haar immer meer het fraaiste en schoonste ontdekken, wat zij dan voor een appel en een ei kocht. Terstond zag zij de herkomst der stoffen, hetzij zij kwamen uit Beauvais, Aubusson, Burgos of Venetië.

Madame Vail had eene eigenaardige manier met verkoopen. Op snuffelaars, in wie zij geen kenners zag, lette zij weinig. Zij hield zich alsof de kooper haar onverschillig was, ontwaardde te nauwernood, en deed alsof de zaken haar niet aangingen. Zoodra zij echter

[p. 640]

ontwaardde, dat de uitgestalde waar bekeken werd door een deskundige of dat deze aan haar was aanbevolen, dan kwam zij uit de plooi en werd warm voor haar koopwaar; zij noodde den kooper of belangstellende binnen, opende de deur van een klein donker vertrek, maar waarin door het hoog optrekken van een rolgordijn het volle daglicht naar binnen stroomde, en met een blik van stralend genoegen wees zij op de kokette herderspelen, de minnarijen van een Boucher en een Lancret, en op de verrukkelijkste gobelins uit den Rococotijd, waarvan de kleuren in zacht waas in elkaâr doezelden, en niettemin in het felle licht hun glans behielden.

Uitroepen van bewondering over al dat moois verbaasden haar niet en als men vroeg ‘hoe komt u er toch aan,’ dan antwoordde zij met noordfransch accent, dat haar eigen was, ‘laat ik 't maar niet zeggen; het zou u maar ergeren; in elk geval heb ik 't reeds lang in mijn bezit.’ ‘En hoeveel moet 't kosten.’ Als die vraag gedaan werd, hield zij zich van den domme. ‘Ik weet 't zoo net niet, was haar antwoord; ik wacht maar tot de Amerikanen komen; o, die menschen koopen zoo gemakkelijk.’

Dat is waar, want de volgende anecdote geeft er niet alleen het bewijs voor, maar het teekent Madame Vail als koopvrouw, die een goeden prijs vroeg, maar niet overvroeg.

Op zekeren dag komt bij haar een goede klant. ‘Nu heb ik wat moois voor u’; zegt zij. ‘Een Louis XVI-stoel, bekleed met “Beauvais”, waarvoor Huet het dessin heeft geleverd. Ik kocht het voor 5000 Francs, en geef u 't over voor 8000. Behoud het waardevolle stuk, want de prijs van echt “Beauvais” loopt hoog. U maakt er over eenige jaren minstens 50.000 Francs voor.’

De kooper was op dat stuk een ongeloovige Thomas, en toen hem later 10.000 Francs geboden werd zette hij het van de hand. Thans is de stoel voor 110.000 Francs verkocht aan een der Amerikaansche millioenenkoningen.

Wel is waar is deze prijs geen maatstaf, maar hij bewijst, dat Madame Vail niet alleen kennis had van de zeldzaamheid, schoonheid en waarde der voorwerpen in textielarbeid, maar rekening wist te houden met modezucht en verzamelkoorts, in welk teeken des tijds wij tegenwoordig leven.

A.J. SERVAAS VAN ROOYEN.

Oud- Gemeente-archivaris.

Den Haag.

Sluiting red: ged: