De Hollandsche Lelie. Jaargang 19

[p. 625]

28 Maart 1906.
19^de Jaargang.
N^o. 39.

Bericht.

Gedurende een korte afwezigheid buitenslands der redactrice zijn de in dit nommer opgenomen ingezonden stukken gedeeltelijk blijven liggen, waardoor in de plaatsing vertraging is gekomen. De correspondentie kon om dezelfde reden deze week niet worden afgedaan. Voor de in het vorige nommer voorkomende storende fouten, is de redactrice niet verantwoordelijk maar de corrector!

Redactrice.

Hoofdartikel
Geestdrift.

Welk een mooi, sprekend woord is geestdrift. Hoe kort en krachtig drukt het uit wat het zeggen wil, hoeveel woorden kost het niet om - minder duidelijk - te omschrijven wat het beteekent dan dit éene woord met tien letters zoo volledig schildert: drift, krachtige beweging van den geest.

Een heerlijk iets is geestdrift. 't Is een mooi woord voor een schoone zaak.

Geestdrift is leven, heerlijk opgewekt leven, vervoering, bezieling, gloed. Haar woonplaats is het hart, waar de in de ziel geboren gedachten worden gekoesterd en de wijding ontvangen ten leven, voor haar reis de wereld in. De geestdrift drijft den geest tot openbaring van zijn gedachten en gevoelens, geestdrift drijft ter ziele uit; zij doet het bloed bruisend door de aderen snellen, het oog schitteren en de handen tintelen van werklust, zij electriseert het lichaam en maakt het tot gewillig en vlug dienaar van de ziel; geestdrift is de volkomen beheersching van den geest over de stof.

Drift, vervoering, heftig voortstuwende kracht van den geest.

En wat is geest? Is het, zooals de materialisten beweren, een product, een eigenschap, een vermogen van de stof, n.l. van de stof in een bepaalde concreete samenstelling: het centrale zenuwstelsel, de hersenen? Of is geest een geestelijk wezen, onafhankelijk van de stof, onvernietigbaar, onsterfelijk, ontstaan uit den eenigen Geest, die is van eeuwigheid tot eeuwigheid, en slechts tijdelijk in het aardsche hulsel gevestigd, zooals de spiritualisten gelooven? Bij de eersten: de stof de oorzaak van den geest, de geest slechts een eigenschap, een vermogen van de stof, de geest sterfelijk, vernietigd met de ontbinding der stof; bij de anderen: de geest onvergankelijk, de stof slechts een tijdelijke woning, de geest heerscher, de stof dienares. Scherpe tegenstelling inderdaad! Maar die

[p. 626]

toch niets afdoet aan 't wezen zelf van den geest in den aardschen mensch. Of de geest is een eigenschap dan wel een heerscher, hij is dezelfde machtige factor in den mensch: 't gedachtenleven. De hersenen nemen indrukken op en bewaren ze, de ziel combineert ze in allerlei verbindingen, de menschelijke geest trekt conclusies. De verbindingen der zielebeelden zijn de gedachten, die wij niet zien, maar waarvan elk voor zich zekerheid heeft: cogito, ergo sum (Descartes) - ik denk, dus besta ik. En als nu de empiricus zegt: het gedachtenvormen, het denken, dit geestelijk proces is niet anders dan een bloot stoffelijk proces, een verbranding van zwavel en phosphorus door de toetreding in de hersenen van zuurstof uit het slagaderlijk bloed, dan doet deze verklaring (?) voor ons niets te kort aan de grootsche onbegrijpelijkheid van dit wonderwerk.

Geestdrift dan is de drift, de felle stroom van ons denkvermogen, wanneer door uitof inwendige oorzaken, of beide verbonden, langzaam en allengskens sterker of ook wel plotseling met groote hevigheid opdoemen bepaalde gedachten, begrippen, combinatiën, die alle andere voorstellingen op den achtergrond dringen en ons aandrijven tot handelen.

En nog meer is er, wat de geestdrift bezielt. De geestdriftige spreekt of handelt met liefde, met vreugdevolle opgewektheid, nooit uitsluitend uit plichtsbesef, veel minder door nood gedwongen of door uitwendigen dwang geleid. Integendeel: geestdrift is impulsief; uit vrijen innerlijken aandrang geboren.

Want zij is niet enkel denken van 't hoofd, maar ook en allermeest voelen van 't hart. Wanneer de gedachten die gevormd zijn in de hersenen, worden gekoesterd in 't hart, wanneer het hart deelneemt in die gedachten, ze wijdt ten leven, dan eerst zijn ze bezield en brengen den geest in werking. Het hart doopt sommige gedachten met den naam: waar, schoon of goed, en deze in 't hart gedrenkte denkbeelden bezielen ons.

Geestdrift is de wijding onzer gedachten onder den indruk van 't ware, schoone en goede, de drie bestanddeelen van ons zedelijk gevoel. 't Ware dat is alles wat rust geeft. Maar er is zooveel waarvan we niet zeker zijn, in de onrust van den twijfel zoeken we dan onze toevlucht tot het Schoone, dat is wat ons vertroost; en 't Goede is de adeldom van den geest, de Liefde.

Tot het Schoone behoort de Kunst:

Zalig zijt ge, 't zij de hand
Tempels opbouwt uit het zand,
't Zij de zang het harte streelt,
't Zij de beitel schept het beeld,
't Zij 't penseel bezielt het doek,
't Zij de rede kiemt in 't boek!
Steeds, o Kunst! zijt ge eêl en groot,
Niets vernielt u, zelfs geen dood.

De Liefde is het zonnetje, de oorsprong van alle licht en warmte, van binnen:

Wees gegroet, Licht- en levensbron,
Hoog verheven, Stralende zon;
In uw' pracht Juicht wat adem heeft,
In uw' glansen Bloeit al wat leeft.

Maar met vriendelijken glans

Straalt gij voor het oog onzer ziele,

Liefdezonne,

Wees ons gegroet!

De nacht wijkt en 't wordt morgen...

Als nevel vlucht de smart,
Waar gij, o Liefde, straalt!

* _* *

Geestdrift is tevens impulsie tot handelen. Zij schept de geestkracht met haar trawanten den ijver en de volharding. Zij laat ons geen rust voor we in de wereld om ons heen de gedachten hebben verwezenlijkt, die haar opwekten en bezielden; zij is niet bevredigd, voor anderen deelen in onze ideeën, mede genieten van onze blijde voldaanheid. Zij is de ingeschapen zucht om onze roeping te vervullen, om de wereld der schoone en goede gedachten in ons te maken tot werkelijkheid om ons heen, overeenkomst te scheppen tusschen ons innerlijk en onze omgeving.

Gedachten regeeren de wereld, maar dan moeten zij zich naar buiten openbaren, in woorden, handelingen, daden, zich omzetten in zichtbare resultaten in de stoffelijke wereld. Wat baat de vrijheid den slaaf, indien hij slechts in gedachte vrij mag zijn en zich niet vrij bewegen kan? Wat geeft het mij of ik recht heb, als ik altijd word verongelijkt? Al koesterde mijn geest duizenden waarheden, al werd ik overstelpt met indrukken van 't schoone, al viel ik in aanbidding neer voor al 't goede; hoe ijdel zou dit alles zijn, indien ik het niet kon omzetten in tastbare resultaten, het niet kon toepassen in de wereld der stoffelijke dingen. Dan zou alles bloot wijsgeerige bespiegeling zijn en de wereld om ons heen geen beeld van ons innerlijk vertoonen. Wij zouden ons niet thuis voelen in onze eigen ongeving.

De geestdrift voor de vrijheidsidee bezielde onze voorouders tot de grootste krachtsin-

[p. 627]

spanning en hield hun moed staande te midden van den dreigendsten nood. Niet eerder rustten zij, voor zij verkregen hadden wat zij wenschten:

Vrij denken mag in ieder land,

Gelukkig dat men niet heeft kunnen vinden Een band,

Waar men gedachten mee kan binden. -

Maar in ons lieve vaderland,

Is zelfs het spreken vrij, me vrinden,

Uw' vad'ren hebben met hun bloed

Dat kost'lijk goed verworven,

En zijn er voor gestorven.

(Heye.)

De ware geestdrift rust niet. Rusteloos drijft zij tot daden. Verwezenlijking is haar doel. Zij is de electrische stroom, die de beheersching van den geest overbrengt op de stoffelijke wereld, zij doortintelt ons met het zalig gevoel van superioriteit over 't onbewuste. Wie haar dooft, begaat een zonde aan de menschelijke natuur; want de geestdrift is de Goddelijke scheppingskracht in de menschenziel.

C.G.