De Hollandsche Lelie. Jaargang 19

Op weg naar Amerika.

I. De Hamburg-Amerika Linie.

Ik ben op weg naar de Far West.....

Het land van den dollar, de trusts, spoorweg en petroleum koningen, de bakermat van skijscrapers - reuzenhuizen, die den hemel bekrassen, - zooals de Engelschen zeggen, van dingen, die uit een Jules Verne-roman schijnen weggehold te zijn, de Nieuwe Wereld, vol nieuws, wonderbaarlijks, waarvan ik in mijne volgende correspondentiën veel hoop te vertellen.

Ik ben op weg naar het land van de Stars and Stripes......... en reis met de Amerika, het nieuwe reuzen-schip der Hamburg-Amerika Linie, het geweldigste, dat op het oogenblik de wereldzeeën doorkruist!

Waarde lezer, scheld me nu niet voor een verteller van Amerikaansche humbug, als ge het volgende gelezen zult hebben, vertrouw, dat ik u hier klaren wijn te drinken geef, al lijken u de verhaaltjes nog zoo wonderlijk, al duizelt uw arm hoofd bij de getallen en cijfers, bij de diverse statistieken, welke ik hier neerpennen ga. Werkelijk, ik heb van mijn kant, de zaken zoo gering mogelijk genomen, en al 't geweldige, al 't wonderbaarlijke en feeërieke lijkt hier op schrift bepaald minder dan in werkelijkheid, doordat ik 't eerst door het zwart van mijn inktpot heb moeten sleuren.

Ik ben dan over de Elbe-stad mijne reis begonnen........

Na een paar jaar er niet getoefd te hebben, mocht ik Hamburg weer eens zien, in 't duffe van handelstad en 't vroolijk-onbezorgde van plezier-metropool mijn adem laten gaan, luttele uren was 't mij gegeven, nog eens tusschen vrachtkarren-gerommel en stoomfluit-lawaai eenerzijds, 't helle lachgeschater en violen-gejuich aan den anderen kant, rond te boemelen, luttele uren, zeg ik, heb ik mij weer eens gretig laten opslokken door die geweldige veelvraat van wereld-handelstad.

Mijn lichaam heb ik nog eens in rammelende taxameters laten rollen, armzalige wagentjes met armelui's knollen, en trotsch beschnurbarte Kutscher, de glimmende dopkens op hunne Noorsch-blonde dan wel blauwroode wijnkoppen gedrukt, mijne ooren nog eens vergast op 't schel gegil en getoet van havenstoomers, van het donderend lawaai in business-town, om dan 's avonds het moede lijf uit te laten puffen in de een of andere tingel-tangel, waar zachte droommuziek je doet mijmeren, kop-duikelende clowns, door 't luchtruim scherende acrobaten, jongleurs, Russische dansers, English comedians je veel ouds en weinig nieuws te zeggen hebben.

En dan, na afloop naar St.-Pauli, het eenig Hamburgsch lustoord, waar een internationale jeugd al haar mogelijke best doet, gauw oud te worden, waar je ice-drinks voor hooge prijzen aan de toonbanken der American bars lurkt, met een lief snoetje der buffetdametjes voor niets toe, je vanzelf mee gaat huppelen door 't aanstekelijk gezwier in de verschillende danslokalen en Blumen-sälen, waar je massa's biertjes verschalkt in luxurieuse reuzen-cafe's en vaag neuriend violengezoem en hel-klokkend piano-getingel van de machten Zigeuner-, Tziganen-, en Wiener Salon-orkestjes je Kuchen, Kaffee en meerdere lekkernij met volle muziek naar de maag spoelt. In de overdadige reuzen-café's met pluche banken en comfortabele stoelen, nach Wiener Art, waar de vreemdeling met open mond staart naar het poussieren van coquette winkelheertjes, met gekleurde boordjes en manchetjes en droefgeestige friseurkrullen, brusk-recht verdeeld door eene onberispelijke scheiding tot diep in den nek, het zorgeloos gevrij van zulke valsche baronnetjes, bezaaid met waardelooze Haussdiamanten, met dartele lachmeisjes, die zoo juist van achter de toonbanken weggehold zijn. In die drankhuizen, vol humor en levenslust, waar bovenmatig opgepoetste dametjes, lichtzinnig naar alle zijden coquetteerend, ronddrentelen en ouwe kaalkoppen hittig oogloeren naar het om handel snakkend leden-vertrekken der opgedirkte jammerlijven.

Ik heb Hamburg nog eens mogen zien en voor de zooveelste maal stond ik versteld van 't vele grootsche, imponeerende, alsook van de diepe ellende, van 't veelzijdige leven in dat beroemde stedeke aan het Elbe-strand.

En nu, lezer, gaat de reis beginnen......

Wij varen onder de vlag der Hamburg-

[p. 382]

Amerika-Linie, welke maatschappij vroeger het langdradige volzinnetje ‘Hamburg-Amerikanische-Paketfahrt-Aktien-Gesellschaft’ tot titel had, welk naampje de vox populi al ras in 't geestige ‘Haben Alle Passagiere Auch Geld?’ omzette.

En die vraag is wel eenigermate geoorloofd! wil men toch volop genieten van deze hoogst interessante reis, zoo moet men een spaarpot vol duitstukken bij zich hebben, doch uit deze schets zal eveneens blijken, dat ook voor minder bedeelden de maatschappij al 't mogelijke doet, om de overvaart zoo aangenaam mogelijk te maken.

Doch laat ik U eerst onze gastvrouw terdege voorstellen en 't een en ander van het doen en laten onzer uitnemende reederij vertellen, een sprookje als 't ware van onafgebroken reeksen cijfers en getallen, waar ik bij het neerschrijven van duizelde en waarvan, gij, ami lecteur, bij het lezen ook wel last zult hebben, cijfers, die ik ondanks dat alles, eerder nog te klein dan te groot nam!

De hoofdzetel onzer maatschappij is te Cuxhaven en verder in de beroemde Hamburgsche havens gevestigd, waar zij op het huidige tijdstip meer schepen doet in- en uitvaren dan voor vijftig jaren alle reederijen der vrije stad tesaâm. Hoe snel de handel zich hier wel heeft uitgebreid, bewijzen ten duidelijkste de statistieken, welke voor eene halve eeuw terug de geheele Hamburgsche vloot op 240 schepen met 47.800 registertonnen vermelden, en nu van de Hamburg-Amerika-Linie alleen weten te vertellen, dat zij 270 schepen met 668.000 tonnen bruto inhoud bezit, terwijl de gansche zeevloot der Elbe-stad den eersten Jan. 1900 op 846 vaartuigen, waaronder 435 stoomschepen, tesamen met 1.200.000 tonnen inhoud mocht bogen. En wie mocht voor een dertig jaar verwachten, dat nu, heden ten dage, circa 14.000 zeekasteelen per jaar het havengebied binnenloopen en ongeveer 16 millioen ton aldaar omzetten?

Wat de handel op Noord-Amerika aangaat, zou deze reeds vroeger, in de achttiende eeuw belangrijk zijn geweest, hadden toen ter tijde niet te hooge invoerrechten in de Nieuwe Wereld bestaan. Aan deze wantoestanden kwam in 1789 een einde en terstond waren de gevolgen merkbaar, begon de handel te ontwaken. Allereerst kwamen de meeste relatiën met de Amerikanen van de zijde der Britten en onderhield van de Duitsche steden alleen Bremen eenigerlei verbinding, wat blijken moge uit het feit, dat in 1837 vanuit de Westerstad 14000 landverhuizers op 172 schepen naar de Far West werden overgebracht, terwijl het trotsche Hamburg, 10 jaren later slechts 42 schepen tot dat doel ter zijner beschikking had.

Eindelijk besloot men den 27 Mei 1847 Bremen naar de kroon te steken en vestigde men met een klein kapitaal - 465.000 mark - de hedendaagsche Hamburg-Amerika-Linie. Hoe nietig het toenmalige werk der maatschappij evenwel was, ook al door den aard der tijden kan men zien, door een der eerste schepen der maatschappij, de zeiler Deutschland te paralleliseeren aan haren huidigen naamgenoot, de beroemde twin screw. De eerste dan had 717 registertonnen ruiminhoud, kon 20 kajuitpassagiers en 200 landverhuizigers herbergen, maakte voorts de heenreis in ongeveer 42, de thuisreis in 30 dagen, hetgeen toentertijde bepaaldelijk een Leistung genoemd mocht worden. Wat onze hedendaagsche reus betreft, kon men de getallen respectievelijk veranderen in 165.000 tonnen ruiminhoud, 767 kajuitpassagiers en ongeveer 300 Zwischendeck-bewoners. Deze machtige stoomer rent voorts in 5 dagen, 7 uur en 38 min. over de groote eendenvijver, hetgeen record is. Wel een verschil als tusschen hemel en aarde!

Ik wil hier geen uiltjes naar Athene dragen en u van alle schepen der Hamburg-Amerika-Gesellschaft 't een en ander verhalen, straks alleen hoop ik een meer uitvoerig beeld te schilderen van de beroemde Amerika, op welke Giant of the Sea ik U deze schets schrijf. Laat ik er u slechts opmerkzaam op maken, dat alle vaartuigen zoodanig ingericht zijn, dat zij in oorlogstijd lustig het kanon kunnen laten meebulderen en als hulpkruisers dienst doen. De artilleristische uitrusting van zulk een monster bestaat dan uit 8 lange 15 cM-, 4 groote 15.5 cM-, twee 8.8 cM- kanonnen, terwijl het type snelvuurgeschut door twee exemplaren van 5.7 cM., vertegenwoordigd is; mede kunnen nog 14 machinekanonnen naar alle zijden projectielen spuwen. Zulk eene métamorphose geschiedt in enkele dagen, 't geen te lichter valt, waar toch een groot deel van het personeel ook in vredestijd deel van de Duitsche marine uitmaakt.

En we zijn van de Hamburg-Amerika-Linie nu eenmaal reusachtig snel werk gewoon. Laat ik u slechts herinneren aan de groote vuur-catastrophe in Aalesund, eenige jaren geleden, toen de maatschappij zoo vlug en zoo rijkelijk hare hulp bood, toen in een kleine twintig uur - nog wel des Zaterdagsavonds, terwijl het geheele bedrijf stil lag - door den general-director Ballin het stoomschip Phönizia naar de plaats van het onheil werd gezonden. Geen kolen waren aan boord, noch proviand, noch bemanning, integendeel, het halve schip lag in reparatie en tallooze machine-deelen waren in de werkplaatsen te vinden. Toen koos de stoomer reeds Zondagmiddag zee, volgepropt met levensmiddelen, teneinde gedurende twee weken 4000 men-

[p. 383]

schen te spijzen. Van het kolossale menu noem ik u slechts 700 ton kolen, 2500 kil. rundvleesch, 1000 kil. varkens-dito, 200 kil. ham, 500 kil. spek, 5000 kil. beef, 1600 flesschen geconserveerde melk, 2000 eieren, evenveel kilo roggebrood, 120 vaten meel, enfin al 't andere schenk ik U, gesegnete Mahlzeit!

Om U een idee te geven van de ladingscapaciteiten van het om zijne werkkracht! beroemde, zijn stakingslust beruchte Hamburger havenvolkje, behoef ik u alleen maar in het oor te fluisteren, dat in 1900 ongeveer 1.479.000 tonnen gelost en 1.081.000 dito geladen werden. Dat geschiedde aan de 3000 meter lange kaden, natuurlijk met behulp van de nieuwste electrische kranen, onder welke de wijdvermaarde 150-tonnen kraan, de grootste ter wereld, welke geheele spoorwegwaggons als veertjes van den grond tilt en door het luchtruim doet vliegen.

Men zal intusschen met mij begrijpen, dat aan zulk een reusachtig lichaam duizenden en nog eens duizenden lieden arbeiden. Vooral met het oog op de slechte woningtoestanden en hooge huur, in Hamburg te betalen, besloot de directie in de buurt van Cuxhaven, soortgelijke inrichtingen te bouwen, als waarmede de Krupp'sche fabrieken te Essen zulk een succes hebben, nl. eenvoudige, soliede woningen voor het personeel, voor den geringsten sjouwer als voor den meest corpulenten kapitein. De geheele aanleg heeft een waarde van anderhalf millioen, ieder beambte heeft er zijn Heim en stukje land om te bebouwen, oudjes van dagen vinden er hun besjes-huis, zieken hunne moderne, comfortabele hospitalen.

Het geweldige leger, dat deels daar woont, deels op zee zwalkt, bestaat uit meer dan 16.000 menschen, wien jaarlijks ongeveer 14.000.000 mark moet worden uitbetaald. Deze uitgave is evenwel nog kinderachtig vergeleken bij de 62.450.000 markstukken, welke de maatschappij in 1902 alleen voor proviand etc. moest neertellen, voorts bij de 27.900.000 zilverlingen, aan diverse werven uitgekeerd, bij de 42.000.000, die men nog op het hoofd voor de in aanbouw zijnde schepen moest schrijven. Zijn 't geen bedragen om van flauw te vallen, de goudkoorts van te krijgen?

In 1903, toen de lijn al 9668 koppen aan zeepersoneel had, werden nog 20.863 mannetjes aangemonsterd. Hierbij bevonden zich 2395 matrozen, 1019 licht-matroosjes, 887 scheepsjongens, 1588 machinisten, 3206 stokers, 2859 trimmers, voorts 1171 bakkers, confiseurs en slagers, 539 koks, 419 kelners en kelnerinnen. Vooral het aanstellen van deze beide laatste groepen heeft natuurlijk veel voeten in de aarde, zeewaardige restaurant-grooten vindt men niet overal. 't Laat zich dan ook opperbest begrijpen, dat dergelijk soort volkje niet met weinig tevreden is. Zoo verdient b.v. de eerste kok aan een Schnelldampfer al gauw 3-400 mark per maand en een Obersteward aan boord der Amerika zal, dunkt mij, niet al te happig zijn op eene salaris-ruiling met een minister!

Buiten 126 kapiteins, 126 eerste, 139 tweede, 81 derde en 17 vierde-klasse officieren, 4 ingenieurs, 14 opper-, 113 eerste, 127 tweede, 154 derde en 99 vierde-klasse machinisten, 12 electriciens, 286 assistenten waren in het begin van 1904 ook 54 doktoren - staatlich geprüft - in dienst der maatschappij. En, waarde lezer, zulke ervarene lieden worden machtig graag royaal betaald.

Laat ik u dan nog eens doodwerpen met de rissen van cijfers in zake het kolen-verbruik. Dit bedroeg in 1863 39.000 ton, in 1903 of volgens Bartjes 40 jaar later ongeveer dertig maal zooveel.

Ook de proviand slaat jaarlijks een geducht gat in het spaarpotje onzer reederij. Niet alleen, wijl de qualiteit van het non plus ultra-genre moet wezen, doch ook de quantiteit moet daaraan evenredig zijn, frissche zeelucht maakt de magen bijzonder hongerig. Zoo schatten sommigen de kosten, verbonden aan eene overtocht der Deutschland, op ongeveer 200.000 marken.

Dan komen als slot van dit onvolledig uitgaven-staatje, nog de havengelden, welke ook niet voor de poes zijn, rekent men b.v. naar de jaarlijksche 635.518 mark voor de havens der staat, de 1.350.000 zilverlingen, die betaald worden voor het gebruik maken van de nieuwere Hafen-anlagen, waar ongeveer 26 van de 39 lijnen, die de Hamburg-Amerika-Linie in exploitatie heeft, haren oorsprong vinden.

Doch aan den anderen kant heeft de directie niet over het wegblijven der klanten te klagen. Het personen-vervoer neemt gestadig toe! Waar toch in 1899 slechts 101.975 personen op hare schepen over de oceaan dreven, bedroeg dit getal twee jaar later op 690 rondreizen 211.617 passagiers, terwijl de diverse ruimen met 4.252.000 kubieke meters aan goederen waren volgeladen.

Zeer eigenaardig is het, dat de Hamburg-Amerika-Linie ook hare eigene reparatieplaatsen bezit; hier werken 1600 man, wien jaarlijks 2½ millioen aan salaris moet worden uitgekeerd. Smeden, timmerlui, mandenvlechten, zeilmakers, behangers, o noem mij schier alle ambacht-vertegenwoordigers, doen daar iederen dag weer hunne sinfonie van bedrijfsgeluiden weerklinken. Vooral de inrichting tot het fabriceeren van matrassen, welke in de tallooze kajuiten en hutten worden

[p. 384]

gebruikt, is meer dan geweldig. Aan deze onontbeerlijke beddekens toch geeft de linie jaarlijks meer dan 250.000 mark uit en men zal deze uitgave te eerder kunnen begrijpen, wanneer ik U vertel, dat ieder stoomschip, dat emigranten met zich voert naar Amerika, op de terugreis alle gebruikte matrassen over boord werpt, teneinde besmettelijke ziekten etc. te voorkomen.

Vandaar, dat men aan een stoomer, welke volkomen zeewaardig wordt gemaakt, alras zijne 8 à 12.000 Marken moet besteden, tenminste, wanneer de reus geen dokbehandeling behoeft te ondergaan, voor welk grapje b.v. de bekende firma Blohm & Vosz te Hamburg 4150 marken per twee dagen berekent. Het havengeld, bij ieder verpoozen in Hamburgsche wateren, bedraagt voorts 2594 zilverlingen.

Ik sprak daar zooeven van landverhuizers, het ongelukkige volkje, dat week in, week uit weer ueber den groszen Teich zwerft, om een nieuw vaderland te zoeken en wat meer zegt, arbeid en leven! Van dit onderdeel in haar veelzijdig bedrijf heeft de reederij iets zeer bijzonders gemaakt, misschien wel het hoogste, wat op dit gebied te vinden is. En de arme schepselen gunnen gaarne de Hamburgsche maatschappij de klandisie, getuige de overtocht van 144.560 emigranten in het jaar 1903.

Door contracten met de Nord-Deutsche Lloyd te Bremen kwamen o.m. controlestations tot stand, waar de landverhuizers, vaak in zeer deplorabelen toestand verkeerend, totaal gereinigd worden, terdege gebaad, zorgvuldig gedesinfecteerd, en door kundige artsen onderzocht. Verder had deze overeenkomst het bouwen van het groote Auswanderer-Bahnhof te Ruhleben bij Berlijn tot gevolg, dit voornamelijk met het oog op uit het Oosten komende patienten. Doch nog meer werd door het ondernemende lichaam tot stand gebracht: in een der voorsteden van Hamburg bevinden zich oogenblikkelijk de uitgebreide landverhuizers-hallen, waar de arme lieden, na hunne aankomst in de vrije stad worden ten onder gebracht en hun degelijke kost wordt verstrekt tegen betaling van een Mark per dag. Eene geweldige, respectabele inrichting, waar duizend personen tegelijk behandeld kunnen worden, waar men buiten veelvuldige douche- en kuip-baden, groote desinfectie-ovens voor de kleederen vindt, verder luchtige slaapzalen, voor beider kunne, zelfs naar familie en nationaliteit verdeeld, kerken, waar en Israelieten en Christenen hunne godsdienst kunnen belijden.

Zulk een etablissement is voorzeker een balsemend middel op de schrijnende wonde, welke het vertrek vanuit het vaderland in de harten dezer ongelukkigen heeft gereten, geeft hun zeer zeker het bewustzijn van mensch weder, dat zij op deze lange reis, waar men hen zoo dikwerf, zoo pijnlijk als eene kudde dieren behandelt, ras gaan verliezen.

Lezer, ge kent nu oppervlakkig onze gastvrouw, de reusachtige Hamburg-Amerikalinie, in mijn volgende schets kan ik u gaan verhalen van dat wonderlijke schip, dat de Amerika heet!

LEO LAUER.

Aan boord der Amerika 22 Nov. 1905.