De Hollandsche Lelie. Jaargang 19

Boekbeschouwing.

Max O' Rell. Onder de Roos. (Uitgave der Hollandia drukkerij te Baarn.)

Wandelingen in het Rijk der Vrouwen. (Uitgave van Joh. G. Stemler te Amsterdam.)

Deze twee boeken van den inmiddels overleden sympathieken auteur van Hare Koninklijke Hoogheid de vrouw behooren tot hetzelfde genre als bovengenoemd werk, dat ik verleden jaar uitvoerig in dit Blad besprak. En, zoo Hare Koninklijke Hoogheid de Vrouw heel wat ergernis teweegbracht in feministische kringen, en aan geëmancipeerde vrouwtjes verontwaardigde kreten ontlokte, noch Onder de Roos, noch Wandelingen in het Rijk der Vrouwen zijn geschikt om dat soort dames te verzoenen met haar geestigen en fijn-opmerkenden beoordeelaar, die trouwens blijkbaar even weinig met hèn is ingenomen, als zij met hém.

Ik herinner mij onder anderen een ‘recensie’ van mejuffrouw Margaretha Meijboom, die er zich van afmaakte door te zeggen, dat zij het boek niet ten einde had willen lezen, uit ergernis over den toon en de wijze van schrijven over de vrouw. Dit nu is een goedkoope, en bovendien zeer onrechtvaardige wijze van critiek uitoefenen, en eene die niets beteekent bovendien. Maar, als mejuffrouw Meijboom èn Onder de Roos èn Wandelingen in het Rijk der Vrouwen wèl op leest, dan kan zij zich nog veel méér ergeren, en raad ik haar aan beide boeken ten spoedigste weer dicht te doen. Want ontegenzeggelijk wordt in deze twee bundels veel oppervlakkiger en luchtiger en cynischer gesproken over Hare Koninklijke Hoogheid de Vrouw, dan in het werk zelf van dien naam.

Indien ik die twee afzonderlijk uitgegeven opstellen-verzamelingen had moeten vertalen, ik had ze uitgegeven onder één naam, met den titel: Handleiding tot het vangen of behouden van een man voor gehuwde en ongehuwde dames.... dóór een man. (En een uitgever, aan wien ik onlangs deze opmerking maakte, beweert dat er met zóó'n titel geld te verdienen ware!) Want inderdaad, zoowel Onder de Roos als Wandelingen in het Rijk der Vrouwen bestaat grootendeels uit raadgevingen aan de vrouw hoe zich te gedragen ten opzichte van den man, wat zij doen moet om hem te behagen, wèlke deugden zij daartoe moet aanleeren, welke gebreken zij moet afleggen tot hetzelfde doel enz. enz. enz. In één woord, beide boeken zijn geheel en al geschreven uit het oogpunt van den man. De vrouw wordt door Max O' Rell nergens beschouwd afzonderlijk als zelfstandige persoonlijkheid, als de ikheid van Ibsen! Neen, hij ziet haar steeds in haar verhouding tot den man. Hij vindt blijkbaar, dat zij bestaat om den man. En hij schrijft dan ook zéér naief: (O, ergernis voor alle schreeuwende oude juffers!) ‘Alleen een heel enkele buitengewoon-móóie vrouw kan zich ná haar veertigste jaar nog gelukkig gevoelen.’

Niet waar, duidelijker kan het niet?

Plaatsen wij echter ons zelf op dat standpunt van den schrijver, hoeveel bewondering dwingt hij ons dan niet of door zijn menschen-en-vrouwenkennis, door zijn humor en scherpzinnigheid, en rake, kernachtige zeggingswijze! Zelden b.v. heb ik een betere en mooiere definitie gelezen van Vrouwenliefde, dan deze, welke voorkomt in het

[p. 374]

Hoofdstuk: Vrouwen Hebben Op Betere Wijze Lief Dan Mannen.’ (Wandelingen in het Rijk der Vrouwen). De auteur eindigt namelijk het hoofdstuk aldus:

‘Op het oogenblik dat een vrouw zich geeft aan den man dien ze liefheeft, behoort ze hem toe met lichaam, hart en ziel. Haar liefde is haar leven, haar eenige gedachte, en, ik durf 't er bij voegen zonder eenige oneerbiedigheid, haar godsdienst. Zij heeft dien man lief, zooals ze God liefheeft.’

Hier spreekt Max O' Rell in enkele woorden dezelfde gedachte uit welke ik zelve heb neergelegd in Het Eene Noodige, en die ik nog steeds vasthoud als mijn heilige overtuiging, waar het echte liefde geldt in ons vrouwleven. - Daarom trof het mij dat deze vrouwenkenner, die de vrouw heeft leeren beoordeelen in verschillende landen, geheel en al zoo denkt over haar, als ik 't doe op het punt van zich geven-in-liefde!

..... Een ander zéér juist gezien hoofdstuk, dat eveneens te vinden is in Wandelingen door het Rijk der Vrouwen, heeft tot titel: De vrouw als ‘goeie kameraad’. Het luidt daar:

‘Waar 't vriendschap betreft, zit haar hart op de rechte plaats, in de liefde is het doofstom. Ze houdt van een goed leven, en allerlei pretjes, zoowel buiten als in de stad. Ze geeft de voorkeur aan 't gezelschap van mannen boven dat van vrouwen. Coquet is ze niet, toch heeft ze niet tegen een flirtpartijtje, ze houdt er zelfs van, vooral ook omdat ze weet in 't geheel geen gevaar te loopen. “Het amuseert de mannen,” denkt ze “'t hindert mij niet.” Ze slaapt, eet, drinkt goed, kleedt zich goed, rijdt te paard, ment, danst, rookt, lacht, babbelt, en gooit haar geldt uit het raam van kelder tot zolder.’ (noot van mij: dat laatste ligt niet in den Hollandschen aard.) ‘De menschen zien haar graag, omdat ze vroolijk en opgewekt is, een gezellige praatster, gewoonlijk aangenaam van uiterlijk, altijd elegant, chique, en keurig-gekleed. Ze geeft niets om conventie, en dat bevalt de mannen, ze houdt zich zeer zelden op met kwaadsprekerij, daarvoor zijn de vrouwen haar dankbaar. Kortom ze is populair bij beide sexes, omdat geen der twee iets van haar te duchten heeft. De harten der mannen en de reputatie der vrouwen zijn veilig in haar handen; ze berokkent geen van beide schade.

‘De meeste menschen denken dat dit soort vrouwen 't gelukkigst is. Als meisje misschien wel, echter niet meer nà haar vijf en twintigste jaar! De “goeie kameraad” maakt zich dikwijls zoo druk, om haar gedachten te ontloopen. Zoo haar hart noch spreken, noch hooren kan, komt dit dikwijls omdat het dood is!’

Ik geloof dat maar zelden korter en juister is geschilderd het overgangsstadium van ‘goeie kameraad’ tot moderne-vrouw, dan in die láátste zinnen! Juist zóó is het! Menigmeisje begint haar jeugd als ‘goeie kameraad,’ om, na haar vijf en twintigste, uit désillusie en jaloezie van getrouwde vriendinnen over te gaan tot het nuttigheids- en onafhankelijkheids-stadium! En dan wil zij door ‘zich druk te maken’ aan anderen doen gelooven, dat zij zich nog stééds heelgelukkig gevoelt! Maar, gelijk O' Rell terecht zegt, de oorzaak van haar ‘zich zoo druk maken,’ is dat zij wil trachten ‘hare gedachten te ontloopen.’

........ Maar laat mij thans ook nog het een en ander aanhalen uit den anderen, door de bekwame hand van mevrouw de Graaff - van Capelle, (die óók Hare Koninklijke Hoogheid de Vrouw in het Hollandsch overgebracht), vertaalden bundel: Onder de Roos. Ik heb daarin zooveel gevonden, dat in meerdere of mindere mate wààrheid bevat, en uit het leven is gegrepen! Maar één bladzijde trof mij bijzonder, omdat zij zoo zeer treft de wonde plek in de hedendaagsche vrouwopvoeding:

‘Het steeds toenemend aantal amateurs, dat afschuwelijke geliefhebber op ieder gebied van de kunst, is te danken aan de opvatting van de tegenwoordige opvoedsters, die meenen dat vrouwen muziek, zingen, schilderen, voordragen, alles, leeren moeten voor haar ontwikkeling. Het gevolg van die zucht naar een kunstenaarsloopbaan is, dat niet alleen bijkans elk huisgezin in de betere standen gekweld wordt door het talent van een verwaanden amateur, doch dat duizenden jonge-vrouwen zijn afgebracht van den weg, die een eenvoudig bestaan verzekert, om hopeloos te zoeken en te strijden voor roem en fortuin, op het pad dat alléén begaan moest worden door de enkelen, die den vloek of zegen meedragen van een genie te zijn. Een ware ramp voor de hedendaagsche vrouwen, vooral voor die uit de groote steden, is dat ze behept zijn met die jammerlijke kwaal ijdelheid; en die ziekte vertoont zich in acuten vorm. Vroeger was een vrouw tevreden met te behagen aan haar gezin en gewaardeerd te worden door haar familie. Maar door de vermeerdering van persoonlijke vrijheid, door den vooruitgang in uiterlijk vertoon, door den vooruitgang der democratie, die de lagere standen de hoogere doet

[p. 375]

naäpen, wordt helaas de wensch geboren bij de vrouw van onze dagen, om buitenshuis te schitteren.

‘Vrouwen verdringen elkaar op het terrein van de kunst, omdat die de gelegenheid voor hen opent haar uiterlijke bekoorlijkheden te doen zien en er mee te woekeren.... Al die onzin zou de hoofden der jonge meisjes nooit binnensluipen, indien verstandige ouders, alvorens haar piano, dansen en zingen te laten leeren, zorgden dat ze onderricht werden in naaien, koken, huishouden, typewriten stenographeeren en dergelijke vakken, waardoor ze bekwame en nuttige vrouwen worden, die onafhankelijkheid verwerven zonder gevaar te loopen dat haar schoone vrouwlijke staat bedorven wordt door de inademing van onzuivere lucht.’

Heb ik geen gelijk wanneer ik beweer, dat Max O'Rell een menschen- en vrouwenkenner is! Want doorziet hij niet zéér scherp het ware motief, dat de mééste ‘kunst’ - beminnende hedendaagsche jonge-dames ver van den huiselijken haard drijft-namelijk ijdelheid? O, hoe wenschte ik dat èlk huisgezin het bovenstaande dagelijks las en herlas! Hoevele dwaasheden zouden misschien niet begaan worden, wanneer en de ouders en de dochters bijtijds leerden inzien, dat domme ijdelheid hen ten val brengt! Ja, domme ijdelheid, schrijf ik expresselijk! Want, gelijk Max O'Rell zeer wáár zegt, deze kunstdoenerige juffertjes zouden in negen van de tien gevallen uitstekende huisvrouwen zijn geworden, maar brengen het in de kunst tot niets dan middelmatigheid, waarvan het droevige gevolg is: teleurstelling, jaloezie, dikwijls armoede.

De plaatsruimte ontbreekt mij nog méér te vertellen van het wezenlijk-nuttige en ware en verstandige, dat te lezen staat èn in Onder de Roos èn in Wandelingen in het Rijk der Vrouwen. Alle dames kan ik beide boeken van ganscher harte aanbevelen, als een even onderhoudende als leerrijke lectuur! Want hierin vooral munt deze schrijver uit, dat hij zijn opstellen, die er eenigszins uitzien als korte preekjes, een zoo prettigleesbaren vorm heeft weten te geven! Zij zijn noch langdradig, noch overmatig-diepzinnig. 't Zijn pittige, losse opmerkingen, geschreven door iemand die veel zag van de wereld, en die zijn beschouwingen grondt op ruime ervaring. Men neemt zulke bundels telkens weer ter hand, blikt er in, doet er zijn voordeel mee. En, laat mij daarmede eindigen, niet alléén de vrouwen, òòk de mannen, krijgen heel ware, welverdiende, en rake waarschuwingen en terechtwijzigingen te hooren. 't Mééste geldt het gebied van liefde, huwelijk, omgang der twee geslachten met elkaar! Maar op een ander punt óók geeft de schrijver er zijn geslachtgenooten van langs! Het geldt een punt waarop zij mij-persoonlijk óók bijzonder ergeren, namelijk hun verwijfd zich toeleggen op vakken, die eigenlijk alléén geschikt zijn voor de vrouw, vakken die zij beneden hun man-zijn moesten vinden! Wáárlijk, het man-wijvengedoe van de vrouw heeft recht van bestaan, zoolang de man zelf haar verdringt, uit hebzucht, van hare plaats, en haar het brood uit den mond steelt, uit luiheid en gebrek aan eigenwaarde! Wanneer de man zich niet schaamt knoopen en garen en band te verkoopen, en wat dies meer zij, dan is het geen wonder dat de vrouw zich, noodgedrongen, begeeft op zijn gebied, en als schipper, sjouwer, enz. enz. een stuk brood tracht te verdienen! Dit geldt voor de lagere klasse; maar het komt evenzeer voor in de hoogere. En zóó krijgen wij ten slotte de verkeerde wereld. De man doet het huiswerk en verzorgt de kinderen, en de vrouw arbeidt buitenhuis op bureau en kantoor!

Om te spreken met de hierboven door mij bedoelde bladzijde van Max O'Rell:

‘De landbouw wordt verzaakt door mannen, die liever in de groote steden rondslenteren in gekleede jas en hoogen hoed, inplaats van in 't eigen land het voorbeeld te volgen van de wakkere ferme pioniers der nieuwe wereld, die wouden vellen, landstreken ontginnen, en beschaving brengen in de méést afgelegen en woeste oorden. Zij zijn liever klerken of winkelbedienden. Inplaats van naar een houweel te grijpen, een stuk land te ontginnen, en tot hun eigendom te maken, nemen ze liever een pen ter hand, tellen van 's morgens negen tot 's avonds zes guldens en rijksdaalders op, die hun niet toebehooren. 't Resultaat is dan ook dat de steden van zulke lui overstroomd zijn, en vrouwen vaak geen werk kunnen krijgen, wanneer ze zich niet met een lager loon tevreden stellen dan aan mannen wordt betaald, wanneer ze, met andere woorden, zich niet aan het uitbuitingsysteem onderwerpen. Is het zoo bijzonder manlijk bediende in een manufactuurwinkel, kapper, dameshoeden- corsetten- of kleermaker te zijn? Wanneer ik achter een toonbank een man zie staan meer dan zes voet lang, die linten en kanten afmeet, in plaats van den grond te bewerken of eenig ander mannenwerk te verrichten, dan zou ik hem willen toeroepen: ‘Ben je

[p. 376]

eigenlijk wel een man?’ (noot van mij: Ik ook!)

En Max O'Rell eindigt deze welverdiende tuchtiging van ‘mannengedoe’ met de mededeeling, dat zulke niet-mannen méér voorkomen in Europa dan in Amerika. Vergis ik mij, of mag men ditzelfde óók niet van Indië zeggen? Mij dunkt in Indië heeft de vrouw het in deze dingen beter dan in Europa, en wordt het haar, wat zulke betrekkingen betreft, door manlijke concurrentie veel minder moeilijk gemaakt dan ten onzent!

ANNA DE SAVORNIN LOHMAN.