De Hollandsche Lelie. Jaargang 19

[p. 369]

13 December 1905.
19^de Jaargang.
N^o. 24.

Hoofdartikel
Walden en Gemeenschappelijk Grondbezit door Fred. W.H. Emons. III.

Nu is ‘Walden’ maar 'n deel van ‘Gemeenschappelijk Grondbezit’. En zij is slechts middel van hetgeen gezegde vereeniging zich ten doel stelt.

Dit moet goed gescheiden worden, wijl met het vallen van 'n middel, dat naar 't doel voeren moet, het doel zelve nog niet behoeft te vallen.

Wel is waar zullen bij bereiking van het doel, de middelen, die er naar geleid hebben, niet ophouden te bestaan, maar elk middel, dat ondeugdelijk is gebleken verliest men onderweg of schudt het af en dáármede wordt dan juist bewezen, dat doel en middel behoorlijk gescheiden moeten blijven zoolang het doel niet bereikt is.

Wat het doel is van G.G.B. blijkt uit art. I harer Statuten. Daar staat:

‘De vereeniging stelt zich ten doel grond te brengen in gemeenschappelijk bezit en gebruik, waarbij, door rechtvaardige organisatie van de gemeenschap, die hem bewoont en bewerkt, de bestaande maatschappelijke bevoorrechting vermeden en de individueele vrijheid gewaarborgd wordt.’

En de middelen, die zij in eerste instantie meent te kunnen en te moeten aanvaarden, zijn:

1^o	propaganda voor het beginsel;
2^o	door het verbinden en steunen van groepen, die het in art. I omschreven doel daadwerkelijk trachten te bereiken.
3^o	door aankoop van grond en exploitatie daarvan door groepen van leden, die daarin geheel zelfstandig handelen.

De interpretatie van art. 1 der statuten meen ik het best te bereiken door plaats te geven aan een discussie, die ik onlangs voor den ‘Raad van State’ mocht voeren met dien Raad.

Ik zal eerst zeggen wat ik bij gezegd college kwam doen.

De vereeniging ‘Walden’ heeft een request ingediend, om vrijstelling van personeele belasting op grond van art. 4 § 2 der wet op die belasting. (Bedoeld artikel zegt, dat instellingen ten algemeenen nutte, op een desbetreffend verzoekschrift, aanspraak mogen

[p. 370]

maken op vrijstelling van personeele belasting).

De directeur der belastingen besliste weigerend en nu ging de vereeniging in beroep.

Dàt was de boodschap, waarvoor ik naar het Kabinet onzer Koningin reisde.

Nu 't verslag van de discussie:

Voorzitter: U weet, dat onder het aangehaalde art. der wet op de P.B. wordt bedoeld, dat instellingen, ten algemeenen nutte, vrijstelling kunnen erlangen. De Heer Directeur meende, dat ‘Walden’ daaronder niet vallen kan, omdat immers alléén speciale personen daar plaats kunnen krijgen - zeker niet iedereen. Die opvatting wordt dezerzijdsch vrijwel gedeeld. Het woord is aan U.

Ik: Helaas is hier te constateeren, dat de fiscus en het Kabinet der Koningin - 't geen pleegt te staan boven onze bevolking, steden, dorpen en instellingen, - zéér onvoldoende en dus onjuiste voorstelling maakt van een lichaam, dat dóór dezen Staat heen naar een betere maatschappij wil. 't Is allerminst, dat wij ons gekrenkt voelen door zoo weinig notitie, die blijkbaar van ons genomen wordt, maar het feit mag gereleveerd worden, dat onze Majesteit Koningin Wilhelmina beschermvrouwe is van instellingen of vereenigingen, die meer speciaal, zonder te groote vrijmoedigheid, mogen worden gerangschikt onder de publieke vermakelijkheden. Nu, dáár staat ‘Walden’ boven! Dat de Staat dat niet weet moge verschoonbaar zijn, zoolang wij geen aanleiding gaven, dat Hij zich met ons bezig houden zou. Maar, nu wij ons aanbieden om nota van ons en ons werken te nemen - en nu mij blijken moet, dat Uwe inzichten in 't wezen der zaak weinig verband houden met de waarheid, nu zal het mij vergund zijn allereerst op te merken, dat mij dit verbaast.

Hoe? Is ‘Walden’ voor ‘speciale personen’ gesticht? Is die opvatting te rijmen met art. I harer Statuten? Het verschil schijnt te schuilen in de appreciatie van het begrip ‘gemeenschap’. 't Is mogelijk, dat de bestaande maatschappij zich daarbuiten rekent, maar dan is dat niet onze schuld. Wij verstaan onder ‘gemeenschap’ de heele wereld, dus alle individuen te-zamen. Die willen wij ‘rechtvaardiger’ organiseeren, beginnende, met méér waarborgen te geven voor ieders individueele vrijheid. Wil ‘de heele wereld’ van ons niets weten, dan doet dat feit niets af aan onze opvatting en aan de waarde van wat wij onder ‘gemeenschap’ plegen te verstaan. Wij kùnnen niet anders dan ‘de heele wereld’ gelegenheid geven om meê te doen met onze opvattingen en die toe te passen in het dagelijksche werk. Is men van onze inzichten niet gediend, dan kan dat niets veranderen aan onze eerlijke bedoelingen ten opzichte van wat de fiscus onder ‘algemeen nut’ verstaat.

Nochthans zal het mij geoorloofd zijn, de vraag te stellen of b.v. een R.C. weeshuis, ziekenhuis of school; - of een protestantsch oude mannen of vrouwenhuis; of een Israëlitisch armenhuis etc. etc. grooter waarborgen bieden dan wij, om volgens de fiscus aanspraak te mogen maken op de faciliteiten, toegekend aan instellingen ‘ten algemeenen nutte’. Het is toch bekend, dat bedoelde lichamen in de meeste gevallen personen, die er ‘'n verkeerd geloof’ op nahouden, uitsluiten. En tòch wordt aan die lichamen vrijstelling van belasting toegekend... omdat ze ten ‘algemeenen nutte’ zijn. Wij vragen een goeden wil en arbeidskracht. Geeft men die tegen hetgeen men noodig heeft om op gepaste wijze het leven te houden, dan achten wij het belang der gemeenschap gediend en dus of tevens het individueel belang.

De Voorzitter: Ik meen te begrijpen wat de bedoeling is van uw vereeniging; de belasting, volgens ons aan den fiscus verschuldigd, zal door Uwe gemeenschap zelf aangewend moeten worden tot datgene wat ook onze Staat met de belastingpenningen doet. Het verschil blijft dan echter, dat zoolang Uwe ‘gemeenschap’ eene minderheid vormt tegenover de bestaande maatschappij, dat Uw vereeniging gebruik blijft maken van de faciliteiten, (o.a. openbare en gemeente wegen) voortspruitende uit de opbrengst aan belastingen - waaraan zij zelf niet deelneemt - terwijl ònze Staatsburgers, om 't zoo te noemen, in geenendeele profijt hebben van de belastingen, die in Uwe gemeenschap geheven worden. Daarin zit dus ‘bevoorrechting’ aan de leden Uwer ‘gemeenschap’ boven de leden van onze ‘gemeenschap’ - om 't zelfde woord te gebruiken.

Bovendien is er in Uwe Statuten sprake van winstverdeeling, hetgeen toch meer wijst op een soort handelsonderneming dan wel op een inrichting van algemeen nut.

Ten slotte zouden wij gaarne weten, wat door U wordt verstaan onder het ‘waarborgen van de individueele vrijheid’

Ik: Mijnheer de Voorzitter! Het is 'n antwoord op 'n kwestie, die door U in het gesprek

[p. 371]

gebracht is, dat ik U te kennen moet geven, dat wij allerminst bedoelen ons te onttrekken aan bijdragen, die noodig zijn voor het onderhoud van ‘openbare’ of ‘gemeente’ wegen - nòch voor andere doeleinden, die werkelijk in het belang zijn van ieder; maar, - onder reserve van mijn Eerbied, verschuldigd als ‘staatsburger’ aan Hare Majesteit onze Geeërbiedigde Koningin, - de opmerking kan hier niet gemist worden, dat wij één millioen gulden per jaar, als honorarium voor één persoon, niet in overeenstemming achten met hetgeen een goed-georganiseerde gemeenschap toestaan kan en mag. Ook meenen wij, zònder pretentie daarin grooter Waarheid te vinden dan in de overtuiging van anderen, dat de kapitalen, die jaar-in, jaar-uit worden besteed aan Militairisme en de gereedschappen die cachet aan dat militairisme plegen te geven - dat die kapitalen oneindig veel nuttiger kunnen worden besteed. Vooreerst b.v. aan voedsel voor menschen, die geen voedsel kunnen krijgen, instede dat er pantserschepen en dum-dum's van gemaakt worden, waarmede de mensch zich ten eenenmale niet voeden kan. En dat er gebrek aan voedsel is voor een zeer groot deel van het menschdom is niet meer een meening maar absolute Waarheid.

Hieruit volgt dus, dat wij bereid zijn ons competent deel der algemeene belastingen te dragen mits er vrij nauwkeurig aangegeven wordt hoeveel er werkelijk voor 't algemeen belang noodig is en daarna de verdeeling per hoofd en draagkracht plaats heeft. Doch zulk een deel zullen wij, buiten de personeele belasting, zeker wel bijbrengen aan andere belastingen. In elk geval staat deze kwestie naast de rechtmatigheid van ons verzoek om vrijstelling en de motieven, die wij daarvoor hebben aangevoerd.

Ook staat het buiten de kwestie, dat ik U gaarne wil zeggen wat wij onder individueele vrijheid verstaan.

Het is dit:

In onze maatschappij, d.w.z. de inrichting ervan, is geen feitelijke individueele vrijheid. En dit is het gevolg van de oorzaak, dat het privaat eigendom vigeerend is en zelfs door den Staat wordt beschermd. Wie ter-wereld komt, zònder ouders met geld en grondbezit en vervolgens zònder geld en zònder bezit van den grond blijft leven, kan gedwongen worden, om onder den blooten hemel te verblijven. En dan nog niet eens lang op één plek, daar hij alsdan plaatsing krijgt van Rijkswege, hetgeen vrijwel parallel loopt, dat zijn eer verdwijnt en in de aanteekeningen der justitie 'n minder gunstig plaatsje in 't stamboek voor hem wordt ingeruimd. De mogelijkheid bestaat, dat staatsburgershuiseigenaren, te zamen weigeren onderdak te geven in hun huizen aan wien zij willen. Niemand kan hun dwingen het wèl te doen. Daaruit volgt dus, dat het bezit van den bodem genoeg is, om het grootste deel der bevolking te dwingen onbehuisd te blijven. Van individueele vrijheid te spreken in die omstandigheden is spotternij met de ernst, die in dat woord behoort te zijn opgesloten. En als de heeren eigenaars van den grond en huizen zulke maatregelen niet toepassen, dan is dat minder een bewijs van hun edelmoedigheid, dan wel van 't feit, dat hun belangen er niet mee gediend worden. Ter bereiking van hun belangen hebben ze dus de vrije beschikking over 't eerste en voornaamste lot van hen, die nòch grond nòch huizen bezitten.

En nu spreek ik alléén nog maar van huisvesting. Doch oneindig veel belangrijker is de zaak in kwestie, als wij eens bedenken, dat grond en arbeidsmiddelen over 't algemeen in bezit zijn van menschen, die fataalmachteloos zijn, om er iets mee uit te richten. Zij moeten krachten recruteeren uit nietgrondbezitters. Die menschen ‘mogen’ (!) dan, onder bizonder drukkende, meestal ten top stijgende dwangmiddelen, gebruik maken van dien grond en gereedschappen, mits de eerste en voornaamste producten worden afgeleverd, hetzij in natura, hetzij in geld, aan den eigenaar. En dit wordt mogelijk gemaakt door wet en rechten - zelfs zijn daardoor de verhoudingen zoodanig geworden, dat het aantal onterfden dermate is gegroeid, dat zij alle voorstellen van eigenaars moeten aannemen ten einde niet nog de laatste hap eten door 'n anderen uitgehongerden buurman te zien opslikken.

Dáárom gaan wij tegen het privaat bezit in, welke strijd dadelijk, bij de eerste ernstige poging, grooter waarborgen bieden moet voor de individueele vrijheid van den mensch. Ieder heeft recht, als hij ter wereld komt, gebruik te maken van den bodem en wat daaruit te halen is voor zijn levensonderhoud. Maar de bestaande toestanden beletten dit onvoorwaardelijk. En de wijze waarop wij pogingen in het werk stellen, om den grond onder beheer van een gemeenschap te brengen zijn volkomen vredelievend en loopen parallel met het doel van ons streven: Door

[p. 372]

onzen arbeid willen wij den bodem herwinnen - niet voor ons zelf, maar voor de gemeenschap, dat is dus, dat niemand en toch allen er over beschikken kan (kunnen).

Wat uw opmerking betreft over onze winstverdeeling, dit:

Het is in flagranten strijd met onze beginselen, dat er, op welke wijze ook, eenmaal verworven winst wordt gedistribueerd. Uit den aard der zaak, dat wij door het overgegaarde op onzen arbeid, groote winsten willen maken ten einde steeds meer grond te kunnen aankoopen en in bewerking afstaan aan arbeiders, is het een vereischte om geen cent méér uit te geven dan noodig blijkt, allerminst dus komen wij ertoe om winsten te verdeelen. Ik begrijp echter waar de Heer Directeur op heeft gedoeld, n.l., dat in de statuten van ‘Walden’ is bepaald, dat een medewerker, die, om welke redenen ook, het bedrijf verlaten wil, daar vrij in blijft. Maar, zoo werd geoordeeld, dan is het billijk om zoo iemand niet zonder iets te doen heengaan. Men wilde hem eenige uitkeering geven, opdat hij niet dadelijk in ongelegenheid zou komen. Dáárom werd vastgesteld, dat, wie uit de vereeniging trad, rechten kon doen gelden op een deel van de winst, die in de laatste 2 jaren, vóór zijn vertrek, in het bedrijf, waarbij hij betrokken is geweest, werd gemaakt. Naar mijne meening is 't dus duidelijk, dat dit niet is 'n winstverdeeling in den gewonen zin, maar dat hier het winstcijfer genomen (genoemd) werd als aanwijzing voor de hoegrootheid van het bedrag waarop een uittredend lid aanspraken kon maken.

Een ander lid uit den Raad: Kunt U mij ook zeggen of 't waar is, dat de huizen, waarvoor nu vrijstelling van personeele belasting wordt gevraagd, onder den grond gelegen zijn - en in hoeverre er waarde mag worden gehecht aan de geruchten, dat U daar zoo goed als naakt of althans met speciale kleedij loopt en werkt?

Ik: Ik moet herhalen, dat het mij frappeert, dat Uw college zoo slecht is voorgelicht. Hier wordt blijk gegeven, dat men van ‘Walden’ niet veel méér afweet dan praatzieke vrouwen, stofzoekende journalisten en met den tijd-verlegen zittende beurs- of sociteitbezoekers plegen rond te strooien. Ter afwending van den schijn, dat ik Uw college onrecht zou willen aandoen of mij bedienen van ongepaste uitdrukkingen, moet ik hierop laten volgen, dat ik niet Uw college, maar Uw berichtgevers, bij genoemde lieden zou willen zien gerangschikt. Ware Uw vraag als 'n onschuldige aardigheid op te vatten, dan zou het mij vergund worden daarop de wedervraag te geven: Lijden Uw berichtgevers aan epilepsie? Het zou kunnen, dát dezulken op hun hoofd zijn gaan staan om ‘Walden’ te bezichtigen en dat ze onze koeien, varkens en kippen hebben aangezien voor kolonisten. Immers zóó zou 't mogelijk zijn, dat zij onze huizen ‘in den grond’ en de ‘kolonisten’ - naakt, of ongeveer naakt hebben gemeend te zien. Het eenige wat mij rest is Uw college vriendelijk uit te noodigen tot een bezoek aan Walden ter opname van den stand onzer huizen en de kleedij onzer kolonisten.

Hiermede was de hoofdzaak van de discussie gevoerd. Ik heb hier niet woordelijk weergegeven zooals ik gesproken heb, want mijn verdediging ging ex tempore. Maar de quintessens der besproken onderwerpen staat hier afgedrukt. En daaruit valt op te maken, hoe lijnrecht de Staat als zoodanig staat tegenover Gemeenschappelijk Grondbezit.

Andermaal wil ik hopen, dat nu niet de gemeenplaatsen: utopie; geestdrijverij; fata morgana; idealisme e.t.q. uit de arsenalen onzer tegenstanders worden aangedragen.

Wij qualificeeren niet en wenschen geen qualificaties te aanvaarden.

Wij constateeren, zonder meer, dat de bestaande toestand onbeschaafd, onrechtvaardig en dùs onmenschelijk is.

Wij verlangen geen oppositie, òmdat we ontevreden zijn met ons lot, maar wij doelen er op, om onze tijdgenooten aan 't verstand te brengen, dat niemand tevredenheid màg hebben met zijn bestaan, zoolang hij dat bestaan niet uit en door eigen kracht in gemeenschap met anderen heeft verdiend.

Wij staan niet op om de bezittingen van anderen tot ònze bezittingen te maken. Wij willen, dat de bezitters tot inzicht komen, dat zij nòch wij recht op den grond hebben. Wel te-zamen, maar niet individueel.

Wij willen geen verplaatsing van het kapitaal, maar de diepe ontaarding van het kapitalisme door de menschen, die de macht daarover hebben, zien opgeheven.

Wij willen niet zijn de dienaar van 1 of 10 menschen, maar van alle menschen en van geen enkel mensch. Dus wij willen ook niet, dat 'n ander dienaar van ons zal zijn.

[p. 373]

Wij willen niet de luie stoel van den kapitalist ontnemen, om er zelf in te vallen, maar wij willen, dat ieder mensch zal gaan inzien, dat wij geen gemakkelijke stoel moeten gebruiken, zoolang de omstandigheden onze arbeidskrachten vergen teneinde den arbeid van medemenschen te verlichten.

Wij willen niet de wereld of de maatschappij als waanzinnig beschouwen - en daaruit putten wij het recht, om wat ernst te vragen voor ònze bedoeling en òns werken.

Wij willen geen geluk voor ons - wij willen geluk voor alle menschen.

Wij schelden niet op de ‘bezitters,’ zooals veelal wordt gezegd, maar wij verlangen, dat zij met ons zullen spreken en overleg plegen, om toch eens eindelijk tot eene beschaving te komen, die den mensch in staat stelt mensch te zijn in plaats van parasiet of slaaf, kapitalist of armoedzaaier.

De materieele zijde van ons bestaan dringt in onzen strijd niet op den voorgrond, maar ons zieleleven, ons geweten en ons grootste geluk: Onze arbeid!

* _* *

Hiermede hoop ik er in geslaagd te zijn, eenigszins de bedoelingen van het ‘gekoloniseer’, waarover men gewend is den neus op te trekken, te hebben duidelijk gemaakt. Vergis ik mij, of zijn er belangstellenden die iets te vragen hebben, dan verklaar ik mij gaarne bereid tot nadere gedachtenwisseling.

Bussum, Oct. 1905.

F.W.H. EMONS.