De Hollandsche Lelie. Jaargang 19

[p. 337]

29 November 1905.
19^de Jaargang.
N^o. 22.

Hoofdartikel
Inleiding.

Gaarne verleen ik een plaats aan onderstaande beschouwing over ‘Walden’ van de hand des heeren Emons. Het spreekt van zelf, dat ik, in de door dezen aangehaalde noot, niet anders dan zéér ter loops en oppervlakkig deze questie kon aanroeren. En, waar het mij bovendien volstrekt niet te doen is om Walden àf te breken - al kan ik voor mij noch het verstandige inzien van die kolonisatie, noch mij door de m.i. optimistische toelichtingen van den heer Emons tot zijn standpunt voelen overgehaald, - ben ik er den schrijver in elk geval erkentelijk voor, dat hij de moeite neemt de zaak aan den lezers der Holl: Lelie uit te leggen op méér uitvoerige wijze, -

Wat de aan de Vrije-liefde-questie gewijde inleiding aangaat, het zij hier voldoende te zeggen, dat ik, uit beginsel, van de Holl: Lelie géén propaganda-Blad daarvoor wil maken, en om die reden genoodzaakt werd een artikel te weigeren, dat de heer Emons niet meer had ingericht als een antwoord op het mijne, maar dat gansch en al ging buiten mijn betoog om, en ontaardde in een verheerlijking van het vrije-liefde-systeem.

Red: Holl: Lelie.

Walden en Gemeenschappelijk Grondbezit. door Fred. W.H. Emons. I.

In de ‘Holl. Lelie’ dato 5 Juli j.l. werd van mijne hand een ‘Ingezonden’ artikel geplaatst, waarin ik mijn inzichten betreffende ‘Vrije liefde - en vrij huwelijk’ stelde tegenover die van de Hoofdredactrice.

Laatstgenoemde voorzag mijn betoog van een onderschrift, naar aanleiding waarvan ik het noodig oordeelde, opnieuw plaatsing te vragen voor mijn repliek. Deze werd echter geweigerd. Eerst na een zeer uitvoerige particuliere correspondentie, zond Freule de Savornin Lohman mij deze tirade uit mijn artikel, met de mededeeling, dat zij bereid was, dàt ‘verweer’ op te nemen:

‘De kwestie komt eenvoudig hierop neer, dat U meent, dat gereglementeerde bepalingen de zeden zullen maken, terwijl ik beweer, dat alle wettelijke bepalingen beletsel zijn voor de ontwikkeling der zedelijkheid.
De mensch is niet het product der omstandigheden. 't Is juist andersom. De omstandigheden worden gevormd, vervormd en hervormd door den mensch. Naar gelang de beschaving toeneemt, zal de mensch de omstandigheden binden

[p. 338]

aan door hem te leggen banden; maar niet kan hij dulden eene plompe onderwerping aan wat niet meer dienen kan. De wet van heden is morgen oud, omdat 'n wet dood en de mensch levend is. En geen grooter vijand voor het altoos vooruitstrevend leven dan het conservatisme, waaronder per saldo elk menschenkind te lijden heeft. Uit den aard der zaak is elk voorschrift, elke wettelijke regeling 'n onding ten opzichte van de waarachtige beschaving des menschen.
En nu geef ik dadelijk toe, dat het voor zéér veel menschen noodig is, 'n noodzakelijk kwaad, dat zij door Wetten en Rechten gedwongen moeten worden tot daden, die zij uit eigen beweging niet zouden doen. Maar... meent Gij, dat daarvoor geen grondige reden bestaat? Meent Gij, dat 'n volk, dat in leugen en onmondigheid opgevoed en groot geworden is, zoo maar op-eens veranderen zal en masse in eerlijke, zelfstandige naturen? En wilt Gij dan tegen de humanitaire eischen van 't hooge individu optornen, om het omlaag te trekken - of zoudt Ge U liever bepalen tot het ophijschen van de lagere naturen; van de menschen casu quo, die gebukt gaan onder 't juk van een verdwaasde, veridiotiseerde maatschappij, die zich aanmatigt premieën van braafheid uit te deelen aan de infaamste sujetten, die men zich denken kan?’

Daar deze tirade uit het geweigerde stuk, bij lange niet de quintessence uitmaakte van mijn repliek, nam ik geen genoegen met de weigering. Echter, de daarop gevolgde particuliere correspondentie bracht dan toch dit voort, dat de Hoofdredactrice mij gaarne gelegenheid wilde geven, om mijn denkbeelden over Gemeenschappelijk Grondbezit en Walden in dit blad tegenover haar opvatting over kolonisatie-begrippen uiteen te zetten.

_* * _*

Nu de Kolonie Walden c.s.

De hoofdredactrice heeft er dit van gezegd:

‘De heer Emons beschouwt de menschen en de mogelijkheid hen op te voeden tot één ideale gemeenschap zoo gansch en al anders dan ik, dat het mij onmogelijk schijnt met hem te redeneeren. Mij lijkt het, als ik het Blad-zelf, De Pionier, lees, waarin Dr. van Eeden, Emons en zij die met hen Walden vestigden en thans nog bewonen hun theoriën uiteenzetten of van gedachten wisselen met halve of heele partij-genooten, zulk een kolossale dwaasheid toe één oogenblik te gelooven in de verwezenlijking van het ideaal vermeld boven aan het Blad: “Wij willen vormen een gemeenschap van voortbrengers en kameraads, die op vrijen grond, zonder elkander te onderdrukken of te benadeelen, werken tot instandhouding van ons leven en tot hooger ontwikkeling”, dat ik om die reden nauwelijks den moed en den lust gevoel van gedachten te wisselen met iemand, die op een in mijn oogen zoo “naief” standpunt staat van te kunnen gelooven, dat de menschen in 't algemeen genomen, ooit zullen worden opgevoerd tot een toestand van elkanders “kameraad” zijn, die werken “zonder elkander te onderdrukken of te benadeelen.” - In gansch de natuur, in gansch de schepping, overal, zien wij hoe de eene diersoort leeft van de andere, de anderen benadeelt en schaadt ten bate van zichzelf; en óók zien wij hoe er in elke diersoort een groot verschil bestaat van intellect, van deugden en gebreken bij den een en bij den ander. Neem maar eens die dieren, die het dichtst dij den mensch staan, apen, honden, paarden. Hoe groot is het verschil tusschen de eene hond en den anderen, tusschen 't eene paard en 't andere! Er is verschil in elk opzicht, in aanleg, in karakter, in deugden zoowel als in gebreken. 't Zelfde hebben wij gezien alle eeuwen door bij den mensch. Hij ook heeft diezelfde eigenschappen gemeen met het dier; Hij-ook heeft in zich dat aangeboren egoïsme, dat hem doet werken, leven, verzamelen voor zich en voor de zijnen. - Het is onmogelijk, waar elk mensch zoo hemelsbreed verschilt van zijn naaste - verschilt in karakter, in levensbeschouwing, in aanleg, in werklust, in alles in één woord, bovenal verschilt wat zedelijke kracht betreft - nogtans zulke ongelijksoortige wezens te willen vereenigen tot een gemeenschap van “kameraads”, die alleen maar werken tot “instandhouding” van hun leven en tot “hooger ontwikkeling” zonder elkander te willen benadeelen of onderdrukken. - Op papier klinkt zoo'n program heel mooi, maar m.i. behoeft men het Blad-zelf der Kolonie

[p. 339]

Walden, De Pionier slechts te lezen, om te zien uit de artikelen-zelf en uit de discussies-zelf der geestverwanten onderling, hoe weinig zij-zelf slagen in de practijk met hun theorieën, hoe weinig zij-zelf elkander waardeeren.’

Het oordeel van de Hoofdredactrice is dus nog-al positief: Het lijkt haar ‘een kolossale dwaasheid.’

En dit oordeel verdedigt zij, door er op te wijzen, dat de egoïstische eigenschappen in mensch en dier dezelfde zijn; dat de eene ten koste van de andere leeft; er is verschil in elk opzicht zoo hij mensch als dier, zoodat het dus onmogelijk is zulke ongelijksoortige wezens te willen vereenigen tot een gemeenschap van kameraads. En het bewijs, dat het onmogelijk is, put Freule de Savornin Lohman uit ‘De Pionier’, waaruit haar gebleken zou zijn, dat de kolonisten weinig waardeering voor elkander hebben.

Waar ik meen, dat Freule de Savornin Lohman vóór en boven alles Waarheid wil, kan het mij niet anders dan zeer aangenaam zijn, een ernstige poging te wagen, om haar oordeel eenigszins te wijzigen - casu quo milder te doen zijn.

Ik mag dan het eerst wijzen op de wel wat plastische vereenzelving van dier en mensch. Waar zou de waarde blijven van de hoogere beschaving en het intellect, dat door menschen aan den dag wordt gelegd? Is het heele leven van den mensch niet 'n aaneenschakeling van proefnemingen, om alles in 't werk te stellen, dat wij niet doen wat wij in dieren afkeuren, wijl die teneenenmale, in onze oogen, het redelijk verstand missen? Is er voor den mensch eigenlijk wel 'n ander motief, dan juist dit, om de dadingen van dieren te observeeren ten einde zelf beter te doen?

- Wat is ‘Walden’? -

Walden is een vereeniging, koninklijk goedgekeurd, omvattende deze bedrijven: Brooden beschuitbakkerij; Warmoezierderij, Pension, Bijenteelt en Chocoladefabriek (met aanverwante vakken).

- Wat beoogt de vereeniging? -

Zooveel mogelijk handarbeiders in de gelegenheid te stellen, hun arbeid in een of meer dier bedrijven te plaatsen, ten einde alle voordeelen van dien arbeid te brengen aan een gemeenschap, die belijnd is in de vereeniging ‘Gemeenschappelijk Grondbezit’, waarvan ‘Walden’ een ‘werkende groep’ is.

- Welk principieel verschil is er dan tusschen het werken op ‘Walden’ en in een gewone kapitalistische onderneming? -

- In een kapitalistische onderneming staat voorop: gehoorzaamheid aan den Heer, Baas of Chef - óók, al zou de knecht meer capaciteiten bezitten dan zijn beveler. Die blinde gehoorzaamheid is beletsel, dat de ‘ondergeschikten’ het gewicht van groote verantwoordelijkheid voelen, weshalve de zelfstandigheid, noodig voor elk mensch, niet tot ontwikkeling kan komen.

Dit heeft tot onvermijdelijke gevolgen, dat er onverschilligheid aangewakkerd wordt bij de uitvoerende krachten; dat zij 'n geringschatting moeten krijgen voor zichzelf; dat zij verstompen, in stede dat de geestkracht en het verstand verhoogd en vergroot wordt; dat zij meer de slaafsche onderwerping van een zich machteloos wanend dier voelen opleven, dan dat zij zich moeite zullen geven om een hoogere levensmoraal te volgen.

Daarenboven, wat de materieele kwestie van 't vraagstuk betreft, moeten zij berusten in het feit, dat de patroon volstaat met het uitkeeren van een vast loon of percentage, dat in verreweg de meeste gevallen ver beneden de waarde blijft van hetgeen werkelijk wordt verdiend en dus verdeeld zou moeten worden onder de betrokkenen in het bedrijf.

- Ja, maar de patroon heeft méér moeten leeren en geeft ook zijn kapitaal om de zaak te kunnen drijven! -

- Goed! Maar met welk recht heeft 'n patroon méér geleerd dan 'n ander, die geen patroon geworden is? En hoe kwam hij aan het geld - en dus de macht - om 'n eigen zaak op te zetten en andere menschen voor hem te laten werken?

Door erfenis? En heeft-ie geleerd, òmdat z'n ouders ‘vermogende’ menschen waren, die hem konden doen leeren?

Alles goed en wel, maar hoe komt het dan, dat de eene mensch niets en de andere veel of alles heeft? Kan het kind er iets aan doen, dat het arm of rijk ter wereld kwam? Er moeten dus ‘bevoorrechtingen’ in den loop der tijden ingeslopen zijn, die dergelijke, met het verstand strijdige feiten, hebben verwekt. Het is niet slecht, dat de mensch beschikking krijgt over hetgeen hij werkelijk heeft verdiend. Maar die verdiensten verkrijgt hij van a zoogoed als

[p. 340]

van b en z, dus die komen, laten we 't noemen, van de maatschappij. Wil hij nu in zijn leven niet alles opmaken wat hij verdiend heeft, dan kan en mag niemand hem dat beletten - echter, heeft de maatschappij wèl het recht, om te beletten, dat hij speciaal aangewezen personen (bij voorkeur zijn familieleden) laat profiteeren van hetgeen door hem werd ‘overgegaard’. En zoodra zulk erfrecht algemeene toepassing zou vinden, dan vervalt zelfs dat dwangmiddel, wijl immers de bezittingen der aarde inderdaad gemeengoed zouden zijn en niemand er belang bij had om veel of weinig in ‘bezit’ te hebben.

Denkt eens na, of het niet waar is, dat de menschen zéér onzelfstandig, onbeholpen, onbekwaam en slecht zijn, juist door de bevoorrechting en het besef, dat zij er tòch wel zullen komen ook al doen zij geen syllabe aan den allernoodigsten arbeid. De kracht blijft in rust, de geest wordt gedood, de energiegesmoord zoodra de mensch tot besef komt, dat het bed voor hem gespreid is. Er is geen giftmengsel, dat de individualiteit méér verslapt en vernielt, dan het gevoel, dat men niets behoeft te doen om tòch te kunnen leven. Zoolang de mensch weet, dat 't water hem hoogstens tot aan de lippen kan komen, maar in den mond nimmer, zóólang zal hij niet de uiterste krachten bijzetten, om aan 'n dreigend gevaar van ondergang te ontkomen.

Dat er ook hier uitzonderingen zijn, is bekend - maar deze dienen eveneens ter bevestiging van den regel.

Het is 't teeken van den tijd waarin wij leven, dat de ouders met onrustbarende zorgen de toekomst der kinderen voor oogen zien zweven. Zij zullen als 't ware alles bekrimpen om toch maar de kinderen ‘onbezorgd’ na te laten, als men 't hoofd voor goed ter-ruste legt. Ik geef toe, dat de tijden groote onzekerheid bieden en de wisselwerking enorme vorderingen maakt. Maar eilieve, is 't dan niet het allerbeste om alle geldmiddelen, die de ouders kunnen bijbrengen te besteden uitsluitend aan de opvoeding? Dat men de kinderen weerbaar maakt tegen de harde slagen, die het leven biedt? En is 't dan niet 'n eisch, om vooral te zorgen, dat de kinderen weerstandsvermogen krijgen, zoodat zij in staat zijn om alles aan te vatten wat noodig mocht blijken. Is dat niet een grooter ‘nalatenschap’ dan 'n volle brandkast? 'n Hechter bolwerk, om den levensstrijd te strijden?

Hoe dan ook, de overgang, naar betere tijden, is voorzeker de moeilijkste periode in ons levensvraagstuk. En dat er verandering komen moet zal niet één denkend mensch durven betwisten, tenzij wij in waarheid de beschaving wilden tegengaan en onszelf gelijk poogden te stellen met de dieren. Doch daaraan kan niemand geloof slaan, die eenigszins studie heeft gemaakt van de verschillende phases, die de beschaving reeds achter zich heeft.

(Wordt vervolgd.)