De Hollandsche Lelie. Jaargang 19

Vrouwenleven in Japan.
Naar het Duitsch van Katharina Zitelmann door Louise.

De oorlog tusschen Rusland en Japan heeft de algemeene belangstelling op deze landen gevestigd, vooral op Japan, dat eerst, sedert de laatste vijftig jaren toegankelijk is voor de Europeesche beschaving en dat toch reeds kan wagen, zich in een' oorlog met een der grootste Westersche rijken te meten.

Wij willen den blik van het bloedig bedrijf der mannen afwenden en liever de aandacht vragen voor de vrouwelijke helft der bevolking. Reeds lang heeft deze zich in den roep van groote schoonheid en bijzondere lieftalligheid mogen verheugen en reizigers van alle mogelijke landen werden niet moede haar te prijzen. Toch geloof ik, dat de mannen van onzen tijd die meening niet meer zijn toegedaan. Het vrouwelijk ideaal van vroeger is niet hetzelfde van heden. De Japansche vrouw was het echte type van het oudere ideaal, van die echte vrouwelijkheid, die volgzaam en teeder den man als haren heer beschouwt; wien zij moet dienen, moet toebehooren en boven alles: kinderen schenken, die op eene eigene persoonlijkheid geen aanspraak maakt.

Dat zich zulk een onzelfzuchtig en onontwikkeld wezen, ook nog in onzen tijd mag verheugen in de gunst van vele mannen, die in haar slechts speelgoed zoeken, is bekend. Vele jonge menschen door omstandigheden of carrière naar Oost-Azië gevoerd, zoeken in de armen eener Japansche, vergoeding voor alles, wat zij in den vreemde moeten ontberen.

Wanneer ik thans als vrouw mijne indrukken weergeef, moet ik al dadelijk bekennen, dat ik persoonlijk niets gevoel voor de speciaal vrouwelijke aantrekkelijkheid der Japansche vrouw. Wel trokken mij de beleefdheid en vriendelijkheid in uiterlijk en manieren ten zeerste aan, terwijl de sierlijkheid en kleinheid harer gestalte in die eigenaardige kleederdracht met het kunstige kapsel en de klepperende schoenen mij vroolijk stemden. Deze lieftalige, kleine schepseltjes, die ons in de theehuizen en hotels bedienen, betooveren ons als de figuren van een poppenspel. Wij beschouwen hen niet als onze gelijken, zij blijven voor ons poppen, die spoedig hare bekoorlijkheid verliezen en vervelend worden.

Ook van bijzondere schoonheid kon ik niets ontdekken. Het meerendeel der Japansche vrouwen heeft sterk Mongoolsche trekken met de aan den wortel ingedrukten neus, de vooruitstekende jukbeenderen en den dikwijls al te grooten mond. Het spreekt van zelf dat er ook wel aardige, frissche gezichtjes zijn, die ons bekoren - maar die zijn mooi volgens Europeeschen smaak. Het schoonheidsbegrip der Oosterlingen is in alle opzichten geheel verschillend van het onze. De Japansche schoone moet een lang, smal gelaat hebben, zeer schuin staande spleetachtige oogen, een gebogen neus en een zeer klein mondje. Dit type is zeer zeldzaam en komt bijna alleen in de oude, voorname geslachten voor. In de kunst echter is dit het allene voorkomende type. Slechts eenmaal was ik in de gelegenheid eene dergelijke schoonheid te aanschouwen. Zij maakte een zeer vreemden, hoewel hoogst interessanten indruk op mij en scheen mij het origineel te zijn van alle heldinnen, die ik op oude schilderijen in de musea had aanschouwd.

De kleeding der Japansche vrouw werkt zeer belemmerend voor eene goede houding. Zij dragen de kimono, een wijd gewaad, dat om de beenen nauwer bijeengehouden wordt en dat bij het gaan en het zitten licht openstaat, zoodat het naakte been zichtbaar wordt. De zendelingen, die de eerste groote meisjesscholen oprichtten, hebben dan ook deze kleeding voor onbehoorlijk verklaard en een wijden Europeeschen rok voorgeschreven, die thans ook op de staatsscholen is ingevoerd.

Over deze kimono, die in den winter dik gewatteerd is, wordt een tweede of derde gedragen, naar gelang van de meerdere of mindere koude. Deze wijde kleeding wordt door een breede bontgekleurde sjawl, ‘Obi’ genaamd, bijeengehouden, die op den rug in een vlindervormigen strik of met een kussen gesloten wordt; het een zoowel als het ander verafstaand, geeft het figuur eene leelijke lijn. Werkt deze wijze van kleeden reeds eene nonchalante houding in de hand, de

[p. 317]

manier van zitten doet dit nog meer.

Stoelen kent men niet, men zit op de matten die den vloer bedekken en waarop hoogstens een dun kussen wordt gelegd.

Terwijl de Arabier en de Indiër de beenen kruist of eenvoudig nederhurkt, knielt de Japanees. De Japansche vrouw schijnt in onze manier van zitten nog geen behagen te vinden; zelfs in den spoortrein trekt zij de beenen op de bank omhoog. In deze houding kan zij natuurlijk den rug niet steunen; zij naait, borduurt, eet en bespeelt hare muziekinstrumenten op deze wijze. Geen wonder, dat de rug zich kromt door dit voortdurend vooroverzitten. Daarbij komt nog, dat de kinderen op den rug gedragen worden.

Deze zitten op de ‘Obi’ en worden met een breeden doek of sjawl vastgebonden.

Zelden zag ik eene vrouw of een meisje uit de volksklasse, die geen klein kind met zich droeg. De moeders werken en de meisjes spelen met dezen last op den rug. Geen wonder dat de vrouwen op den leeftijd van vijfenveertig jaren reeds gebogen zijn, als telden zij zeventig.

De kleeding der Japansche vrouw, die overal dezelfde is, kwam slechts weinig met de grillen der mode in aanraking. Bij de hoogere standen zijn de kimono's der dames van zijde vervaardigd, terwijl de vrouw uit het volk, katoenen stoffen draagt. Gewoonlijk zijn zij slechts van èène kleur, waarbij de bonte ‘Obi’ een aardig effect maakt. Alleen in haar eigen huis draagt de deftige Japansche vrouw lichte kleuren, wat anders het voorrecht der Geischa's is. De danseressen en zangeressen spreiden in hare kleeding doorgaans groote weelde ten toon.

Jammer is het, dat het leelijke schoeisel der Japansche vrouw aan haar gang elke bevalligheid ontzegt. Want de vrouwen dragen dikke sandalen uit stroo gevlochten of van hout vervaardigd. Deze laatste zijn voorzien van hooge blokjes, zoodat de voet vijf tot tien centimeter boven den grond zweeft, wat bij de vele regens zijne goede zijde heeft. Ook de mannen dragen bij nat weder zulke steltschoenen, die vastgehouden worden door twee schuin loopende riempjes, welke tusschen den grooten en den volgenden teen doorloopen. Bij elke schrede gaat de hiel op en neer, zoodat de schoen nasleept en kleppert.

Dit veroorzaakt den trippelenden gang der Japansche vrouw en een voortdurend geklepper, dat op houten trappen en spoorwegperrons tot een hinderlijk leven wordt.

De kous is van witte of donkere stof en heeft den vorm van een schoen, behalve dat voor den grooten teen een afzonderlijk gedeelte is gereserveerd.

Het volk gaat barrevoets, zoodra het daartoe warm genoeg is.

Het meest opvallende echter aan de Japansche vrouw is de wijze, waarop zij het haar draagt. Behalve de kleine wijzigingen bij gehuwde vrouwen, weduwen en meisjes, is die bij alle standen dezelfde. Het haar wordt door allerlei zalven en vetten zoo bijeengehouden, dat geen enkel lokje of haartje zich daarvan kan vrij maken. Het middengedeelte wordt hoog boven het voorhoofd omhoog gekamd en in een chignon of strik op het achterhoofd vastgemaakt. Kammen, spelden en bloemen worden er in bevestigd en niemand, zelfs niet het armste meisje, kan zelve haar kapsel opmaken. Mocht zij geene moeder of zuster bezitten, die dit naar den eisch doen kan, dan wordt het laatste geldstukje naar den kapper gebracht. Daarom wordt het kapsel ook zeer ontzien en slechts eenmaal, hoogstens tweemaal 's weeks vernieuwd. Om die reden wordt door niemand een hoed gedragen. Het ergste schijnt ons, Europeesche vrouwen, echter de zonderlinge wijze van slapen, die daarvan het gevolg is. Een smal rond uitgehold houten kussen wordt onder hals en nek geschoven zoodat het hoofd geheel vrij hangt. Zoo slaapt de Japansche vrouw en door de gewoonte van jongs af aan, verdraagt zij deze marteling.

Na het uiterlijk der vrouw besproken te hebben, willen wij nu haar levensloop eens nader bezien.

Hoewel het kleine vrouwelijk wezen, bij de geboorte, niet zooals veelal in China en Indië, als overtollig uit den weg wordt geruimd, toch wordt het, in vergelijking tot den mannelijken telg, als minderwaardig beschouwd. De japanees kenmerkt zich door eene groote liefde voor kinderen, zoo zelfs dat men Japan wel eens het paradijs der kinderen heeft genoemd. Het kind speelt de hoofdrol in het familie-leven en in welingelichte kringen wordt algemeen de opvoeding geroemd. Dit is zeker, dat zoowel de man als de vrouw over eene mate van zelfbeheersching beschikken, die ons voorstellingsvermogen nog verre overtreft. Eene vriendelijke, zich altijd gelijkblijvende beleefdheid, onderdrukking van elke gewaarwoording der ziel, van elken hartstocht, van elke uiting, van pijn of smart - dat zijn de eischen, die goede manieren aan den mensch stelt.

Het meisje wordt eene slaafsche gehoorzaamheid ingeprent en van klein af aan wordt zij er aan gewend, zich te beschouwen als de mindere van den man. Een voornaam gedeelte der opvoeding bestaat ook daarin, dat aan de meisjes goede vormen worden geleerd. Hiertoe behooren eene menigte ceremoniën en beleefdheidsphrasen, die het leven

[p. 318]

der Japansche vrouw binnen zulke nauwe grenzen gevangen houdt.

Waar Japan met groote energie en veel succes het land openstelde voor Europeesche beschaving, bleef het met even zooveel hardnekkigheid het familieleven en de positie der vrouw voor vreemden invloed bewaren. En toch komt ook hierin zachtjes aan verandering, misschien zonder dat men er zich van bewust is. Het onderwijs in de scholen, dat ook voor meisjes werd ingevoerd, vormt hier de brug, die naar de Westersche beschaving leidt. Het Europeesche voorbeeld werkt, hoezeer men zich in oud-Japansche kringen daartegen verzet. De hofkring, meer geneigd tot hervorming, verlangt ontwikkelde vrouwen en zendt hare dochters in de adelijke school te Tokio, die op Duitsch-Engelsche leest is geschoeid. Daar word gymnastiek gedaan met begeleiding van muziek, gedanst en getennist. Eene Duitsche houdt er voordrachten over Duitsche huishouding en eene Engelsche onderwijst er hare taal, zoodat de leerlingen zich met Europeesche letterkunde vertrouwd kunnen maken. Merkwaardig mag het zeker worden genoemd, dat van staatswege in Tokio eene hoogeschool voor vrouwen werd geopend, terwijl er nog geene scholieren waren, die van dergelijk onderwijs gebruik wenschten te maken. In elk geval is theoretisch de mogelijkheid tot ontwikkeling gegeven. Verder is het ook een goed teeken, dat het is mogen gelukken betrekkingen tot stand te brengen tusschen Europeesche dames en beschaafde Japansche vrouwen.

Wanneer het meisje de school heeft verlaten, wordt zij zoo spoedig mogelijk uitgehuwlijkt; het is de plicht van den vader een man voor haar te zoeken, waartoe meestal de hulp van derden wordt ingeroepen. Het jonge paar ontmoet elkander slechts eenmaal en daarna wordt de bruiloft bepaald.

Een geestelijke is daarvoor niet noodig, alleen de verklaring elkander te willen huwen, in tegenwoordigheid van eenige bloedverwanten gedaan, is reeds voldoende.

Men brengt drie schaaltjes met rijstwater, waarvan de bruidegom telkens de helft nuttigt, om de andere helft aan zijn bruid over te laten. Daarmede is de plechtigheid volbracht. Evenals overal in het Oosten, eten mannen en vrouwen daarna gescheiden.

De vertrekken voor de jongehuwden worden versierd met de drie geluk aanbrengende planten: pruimenbloesem, bamboe en den, die een lang leven, voorspoed en kinderzegen voorspellen.

Kan men dus zeggen, dat een huwelijk lichtvaardig wordt gesloten, nog lichtvaardiger wordt dit ontbonden. Ongeveer een derde gedeelte der Japansche huwelijken treft dit lot. De vrouw heeft geen recht tot scheiding, de man echter kan deze verlangen en wel om zeven verschillende redenen, die zoo eigenaardig zijn, dat ik niet kan nalaten die te vermelden. Zij zijn: kinderloosheid, ontrouw, jalousie, ongeneeselijke ziekte, ongehoorzaamheid, twist - en babbelzucht.

Heeft hij om eene of andere reden genoeg van zijne echtgenoote, zoo kan de Japanees heel gemakkelijk een voorwendsel vinden. Bovendien is het niet verboden, eene tweede vrouw bij zich in huis te nemen.

Het in aanraking komen met Europeesche zeden en gewoonten, heeft in dit opzicht de beschouwingen veranderd, zoodat men het niet meer behoorlijk vindt meer dan ééne vrouw te hebben. Een kwaad ding is het ook, dat de vrouw kan worden weggezonden, wanneer zij niet met hare schoonmoeder overweg kan, zelfs wanneer haar echtgenoot overigens volkomen tevreden over haar is.

Ook de man moet zich onderwerpen aan de uitspraak van den familieraad.

Na het sluiten van het huwelijk, trekt het jonge paar in het huis van de ouders van den echtgenoot. De families wonen bij elkander en de ouders behouden het gezag. Sterft de vader, die het hoofd van de familie is, dan treedt de zoon in diens rechten, mits hij den leeftijd van twintig jaar bereikt heeft.

Wanneer hij jonger is, dan wordt de oudste manlijke bloedverwant het hoofd der familie. De vrouw heeft niets te zeggen, maar wordt door hare kinderen zeer geëerd, zooals ook de godsdienst het eeren der ouders en voorouders als plicht stelt.

Bloedverwanten hebben altijd de verplichting om voor elkander te zorgen, zoodat het in Japan bijna nooit voorkomt, dat iemand tot volslagen armoede vervalt, hetzij dan, dat hij geen familieleden meer mocht hebben. De schoonmoeder bestuurt het huishouden. De mannen eten alleen en worden door de vrouwen bediend. Deze mogen eerst daarna haar voedsel nuttigen.

Op de straat gaat de man altijd eenige schreden voor de vrouw. Nooit zal hij haar eenige beleefdheid bewijzen; het gebeurt zelfs, dat hij zijne echtgenoote in de derde klasse laat reizen, terwijl hij zelf in de tweede plaats neemt.

Verstrooing zoekt hij in het theehuis, waar hij andere mannen aantreft, of bij feestmaaltijden, die door de Geischa's worden opgeluisterd. Bijna bij elken feestmaaltijd zijn zij aanwezig, wat den gastheer op groote kosten jaagt, want elke gast heeft eene Geischa naast of achter zich. Zij praat en schertst en koketteert met hem, terwijl zij nu en dan met hare lotgenooten danst en zingt.

[p. 319]

De Geischa's vormen geene slecht befaamde klasse, maar daar het aan de fatsoenlijke vrouw verboden is zich in mannen gezelschap te bewegen, beschouwt zij de Geischa niet als met haar gelijk staande. Daar de Geischa behalve de Nesams en Musmes (de bedienden in hotels, huizen en winkels) de eenige vrouw is, die de vreemdeling op straat te zien krijgt, vormt hij naar haar zijn oordeel over de Japansche vrouw. De dames uit den goeden stand leert hij niet kennen. De Geischa's echter zijn niet alleen de mooiste meisjes, maar ook de elegantsten en koketsten, en door haar beroep leggen zij er zich op toe de mannen te behagen. Zij leeren zich ongedwongen bewegen, te babbelen, te schertsen en bijna overal in den vreemde beschouwt men haar als het type der Japansche vrouw, hoewel geheel ten onrechte.

Hoe ongunstig de wettelijke positie der vrouw ook in de maatschappij moge zijn, toch is die, zelfs in de lagere standen, niet zoo slecht.

Het spreekt van zelf, dat het ook hier afhangt van de flinkheid en het karakter der vrouw, die de kameraad van haren echtgenoot, zijn hulp in handel en wandel, en de opvoedster zijner kinderen is.

In haar moederschap wordt zij hoog vereerd en nooit zal de man zich tegenover haar schuldig maken aan ruwheid, zooals dit helaas bij ons dikwijls het geval is. Hij zou zich in dat geval de verachting van buren en verwanten op den hals halen.

Veel minder dan bij ons, wordt aan de vrouw zware arbeid opgelegd. Fabriekarbeidsters kent men er tot dusver niet, wel helpt zij echtgenoot en zonen bij den veldarbeid.

In Japan kent men niet het zoogenaamde ‘proletariaat’. De nooden des levens drukken in dit klimaat niet zoo zwaar, terwijl de geringe behoeften van het volk en de goedkoope levensmiddelen het lot van den arme veel lichter maken.

De Japansche vrouw ziet met medelijden neer op hare Europeesche zuster. In hare oogen zijn wij ‘barbaren’ en dezen naam geeft het volk aan alle vreemdelingen. Zij is tevreden met haar lot, omdat zij nog niet tot bewustzijn is ontwaakt en zij gevoelt niet de minste behoefte aan verbetering harer positie.