De Hollandsche Lelie. Jaargang 19

Varia.

Marcellus Emants, die nog al eens in Ingezonden Stukken, en op andere wijze, in ‘'t Vaderland’ zijn hart lucht over alles en nog wat, heeft onlangs in dat Blad een uitvoerig artikel geschreven over 's Gravenhage en Zürich, waaruit ik enkele brokstukken hier en daar overneem als b.v.

Hagenaars, die ontevreden zijn met hun groot dorp en elk jaar zich te goed kunnen doen aan de voordeelen van de een of andere wereldstad, hebben veelal de gewoonte Den Haag te vergelijken met Parijs, Berlijn, Weenen, en zich dan over Haagsche toestanden minachtend uit te laten.

Dergelijke vergelijkingen maken echter weinig indruk, omdat het onrechtvaardige ervan terstond in het oog springt.

Maar als we Den Haag vergelijken met een veel kleinere stad, en dan tot de slotsom komen, dat het met tal van zaken bij ons ellendig gesteld is, zouden wij ons dan niet eens voor onze Koninklijke residentie gaan schamen, en zouden onze vroede mannen dan niet eens tot het besef gebracht kunnen worden van de suffe achterlikheid, waarin wij maar door blijven sleuren?

Hoe dit zij, ik wil hier neerschrijven, waarom een vergelijking tusschen Den Haag en het veel kleinere Zurich mij voorkomt allesbehalve vleiend voor 's Gravenhage uit te vallen. Een diepgaande studie van het belastingstelsel der beide steden, van haar financieele draagkracht, van haar armenverzorging, van haar scholen, enz., heb ik niet gemaakt. Ik kan dus alleen mededeelen wat mij bij een oppervlakkige beschouwing gedurende zes weken in het oog is gesprongen; maar hoe minder waarde men wil hechten aan de hieronder op te noemen voordeelen van de kleinere Zwitsersche stad, des te meer reden bestaat er om te vragen waarom het dan zelfs met die weinig beteekenende zaken bij ons zooveel treuriger gesteld moet zijn.

Maar is 't geen schande, dat alleen in achterafbuurten van Zürich een verlichting te vinden is, zoo jammerlijk schriel, als die van de voor-

[p. 14]

name Haagsche Parkstraat? In Zürich wisselen de afstanden tusschen de straatlantaarns - in straatlengte gemeten - af van pl. m. 30 tot pl. m. 50 passen; in Den Haag is een afstand van ongeveer 50 dergelijke passen zoowat het minimum, en verheugt de Parkstraat zich in lantaarns, die 95 passen van elkander af staan. In Zürich vindt men op de genoemde afstanden haast overal de lantaarns paarsgewijze aan de beide straatzijden geplaatst; in Den Haag staan ze om de andere, één rechts en één links. In Zürich hebben in de hoofdstraten nagenoeg alle lantaarns twee heldere glanzende kousjes of electrisch licht; in Den Haag hebben ze in den regel slechts één enkel kousje, dat dan nog een veel zwakker schijnsel afwerpt, wat vermoedelijk te danken is aan de uitmuntende hoedanigheid van ons gas. In Zürich gloeien voor het tweede rangs Pfauentheater des avonds 22 kousjes, te 's Gravenhage in de ongeveer even groote ruimte voor onzen Koninklike, onze eenige schouwburg, zeven kousjes en twee vrij zwakke electriese lichten.

De Haagsche straatverlichting is dan ook een voorwerp van spot voor elken vreemdeling, die de residentie bezocht.

Juist! De straatverlichting ten onzent, in onze ‘vorstelijke’ residentie, behoort tot die dingen, die maken dat men zich schaamt een Hollander te zijn, van wege de ‘suffe achterlikheid’, om met Emants te spreken, van onzen landaard. Ik voor mij ken dan ook weinig dingen zoo innig-triestig, als de noodzakelijkheid van een avond-wandeling door de Haagsche hoofd-straten, als Parkstraat, Maurits-kade, Java-straat, enz., enz. Een nachtlampje, dat licht verbeeldt te geven, versiert hier en daar met een schemerig straaltje de uitgestorven, van menschen-leege, eenzaam-liggende straten, waarin hol je eigen voetstappen op-klinken. Het is om zelfmoordgedachten te krijgen.

Hooren we verder wat Marcellus Emants nog meer te zeggen heeft. De plaatsruimte gebiedt mij tot mijn grooten spijt over te slaan zijn zeer wàre beschouwing over de schouwburgen te Zürich, vergeleken met de toestanden op dat gebied in den Haag. (Ik zeg ware beschouwingen, niet omdat ik Emants napraat, maar omdat ik zelve ben geweest in Zürich, en dus uit eigen ondervinding oordeel). Maar hetgeen hij schrijft over de electrische trams zij hier letterlijk overgenomen:

Dat Zürich al bijna tien jaren een electries tramnet heeft, is te begrijpen. Hier wordt niet gezeurd of op een goedkoopje geprutst; men heeft in Zürich maar rond te kijken om te begrijpen, dat de zaken er ferm worden aangepakt.

Toch hebben vele Zürichers op hun tram aanmerkingen; er zijn er, die het tarief te hoog achten en anderen vinden de lijnen ondoelmatig gelegd.

Wat het tarief aangaat, rijdt men er al naar den afstand van een middelpunt voor 10, 15, 20 en 25 centimes. Daar nu de voorsteden in dit net zijn opgenomen, kan men voor 25 centimes een afstand afleggen, die aanmerkelijk langer is dan de afstand Plein-Kurhaus (vertaal Badhuis). En die prijs wordt tot 12 centimes voor de bezitters van abonnementen.

Waar is 't, dat sommige lijnen vreemde omwegen beschrijven, zoodat men op een punt zou kunnen uitstappen, eenige schreden verder gaan, en daar na een vijf- á tiental minuten denzelfden wagen weer opvangen. Maar dit wordt wel in de hand gewerkt door de hellende ligging van enkele straten.

Voor Hagenaars zijn bij deze tram twee zaken vooral op te merken. Ten eerste is de spoorwijdte belangrijk geringer dan bij ons. Men klaagt in Den Haag over het dubbele spoor, dat het enge deel Parkstraat bijna geheel inneemt, over het enkele spoor, dat al te breed is voor de Korte Poten, maar men schijnt er niet aan gedacht te hebben de spoorbreedte daar te versmallen. En als nu de Zürichsche wagens hinderlijk nauw waren; doch geen enkele klacht heb ik daaromtrent vernomen, en niet den minsten hinder heb ik er zelf van ondervonden.

Ten tweede is 't alleraardigst te Zürich eens een kwartiertje lang post te vatten bij een kruispunt van lijnen als bij voorbeeld naast het Bellevue-hotel, om gade te slaan hoe nauwkeurig om de drie minuten daar de blauw en wit geschilderde wagens van vier zijden zoo goed als gelijktijdig komen aanglijden, om na uitwisseling van de overstappers weer naar de vier richtingen uiteen te snellen. Strikt genomen zouden er met zulk een dienstregeling geen wachthuisjes op de kruispunten noodig zijn; toch zijn die er, en ook deze huisjes zijn even netjes als doelmatig ingericht. Bij Bellevue is midden tusschen de lijnen een flinke ruímte wat opgehoogd en van een plat ijzeren dak voorzien, dat er ongeveer als een groot regenscherm uitziet. Aan één kant is deze overdekte ruimte volkomen open, aan de drie andere afgesloten en wel aan twee zijden slechts gedeeltelijk en door middel van heldere ruiten - die hier niets van de straatjeugd te lijden schijnen te hebben - aan de derde geheel met een ondoorzichtigen wand.

[p. 15]

Tegen dezen wand zijn binnen-in zeer netjes reclameaankondigingen aangebracht, en tevens onder glas een duidelijke opgave van in de tram gevonden voorwerpen. Aan de buitenzijde bevinden zich een dagbladen-kiosk en een automaat-telefoon.

Zoowel deze wachthuisjes als de ook hier aanwezige en ook leelijke transformatorzuilen voor het electrische licht, en de eveneens hier te vinden, maar minder slecht geplaatste inrichtingen, welke de heer Vas Dias terecht liever niet midden op de Turfmarkt zag prijken, onderscheiden zich in zindelijkheid en ooglijkheid zeer gunstig van de Haagse. Trouwens wat zindelijkheid aangaat, kan van de Zürichsche straten hetzelfde worden getuigd. En daar 't nu niet aan te nemen is, dat Zwitserse honden en paarden beter opgevoed zouden zijn dan Nederlandse, of dat Zwitsers stof, slijk, en ander vuil de Zwitserse inrichtingen zouden eerbiedigen, moet men wel tot het besluit komen, dat de Zwitsers beter dan wij voor de zindelijkheid zorg weten te dragen. En dit is zeer te bejammeren, daar wij juist om onze zindelijkheid - althans om de zindelijkheid van onze straatsteenen en linnekasten - langen tijd beroemd zijn geweest.

En ook het woord over de agenten-‘bezigheden’ ten onzent zij hier letterlijk overgenomen.

Door de sta-in-de-weg-huisjes, waarin de Haagsche dienders zich met viool-, dominospel en andere nuttige zaken onledig houden, is deze stad niet ontsierd.

Tot zoover Marcellus Emants. Ik òen het van a-z met hem eens, en ik zou zijn vergelijkingen kunnen aanvullen met vele voorbeelden uit andere, evenzeer als Zürich kleine en bescheiden steden in het buitenland, waar het vrij-wat minder ‘suffig-achterlik’ toegaat dan ten onzent. Om echter niet in herhalingen te vervallen, zal ik het voetspoor van Emants niet verder volgen, waar het geldt rechtmatige klachten over onze ‘suffige-achterlikheid’. Wel echter wil ik, in verband met den hierboven overgenomen aanhef van zijn artikel, nog even het licht laten vallen op een andere zijde dezer questie. Immers, Emants heeft volkomen gelijk als hij schrijft, dat het onrechtvaardig en onbillijk is den Haag op één lijn te stellen met wereldsteden als Parijs of Berlijn of Weenen of Londen, en van ons bescheiden dorp-hoofdstadje dezelfde gemakken, voorrechten, en Gross-stadt-inrichtingen te verlangen, welke men vindt in zulke centrums. Maar - wáárom dan aan den anderen kant, waar het overdreven luxe en daaruit voortvloeiende onkosten en dikwijls ongeriefelijkheden geldt, zich wel verplicht achten tot meedoen en tot op zijde streven van Parijs of Berlijn, erger nog tot veel méér zelfs dan deze steden geven op hetzelfde gebied!? Waarom b.v. zijn onze wachtkamers aan de stations ingericht met een wezenlijk-bespottelijke overdrevenheid van luxe, van fluweelen-zittingen etc., die men nergens anders vindt, niet alléen niet in andere kleine landen, zooals het onze, maar evenmin in grootere, in Duitschland, in het verkeer-rijke Zwitserland, in het rijke Engeland, in de door vreemdelingen overstroomde Rivièra!? - Waarom moeten al onze staats- en gemeente-gebouwen zoo bespottelijk-mooi worden gebouwd en gemeubeld, alsof we minstens gelijk stonden met de groote en invloedrijke landen der wereld, liever nog boven hen zijn verheven!? - Het gevolg van die dwaasheden is, dat ons land zoowat het duurste van Europa is om te wonen - en lang niet het prettigste. Ik denk daarbij noch aan klimaat- noch aan natuur-misdeeldheid. Want ik ben 't met Emants ééns, dat dáárin niets valt te verwijten aan de Hollanders-zelf, die het niet helpen kunnen dat hun landje vochtig is, en guur, en bijna zonder zomer, en triestig van lucht, en vlak, vlak, vlak. Maar wèl kunnen de Hollanders 't helpen, dat zij door dwaze luxe-uitgaven en door willen lijken wat zij toch niet zijn, hun land hoe langer hoe onprettiger maken om te bewonen. Is het b.v. niet kort-weg-gezegd belachelijk, dat men in de van vreemdelingen overstroomde Rivièra, op de tramlijn tusschen Menton en Monte-Carlo, waar het personenverkeer zóó ontzettend levendig is als misschien nergens ter wereld, U toestaat Uw hond tegen een geringe vergoeding mede te nemen in den wagen, (óók eerste klasse), terwijl men dit ten onzent op elke tramlijn, in elke klasse, hardnekkig weigert, en daardoor den zeer velen honden-bezitters noodzaakt zich of het dikwijls noodzakelijk vervoermiddel gansch en al te ontzeggen of zijn hond in levensgevaar te brengen en te mishandelen tevens, door hem, soms uren achtereen, achter den tram aan te laten loopen, de tong uit den bek, angstig blaffend, en dikwijls geplaagd óók nog door geestige(!) heeren, die, buitenop staande, naar hem slaan met een stok of parapluie. - Noch in Zwitserland, noch in het zoo bij uitstek gestrenge Duitschland, noch in Frankrijk, noch in Italië, legt men U, wat openbare vervoermiddelen be-

[p. 16]

treft, de moeilijkheden op het punt honden in den weg, die ten onzent overal ‘volgens de wet’ worden vastgesteld, en die eenvoudig een voortvloeisel zijn van de overdreven luxe en fraaiigheid, waarmede wij onze wachtkamers en trams enz. enz. meenen te moeten opsieren. En ware het dan nog maar opsieren in wáárheid! Maar kom eens in op het punt smaak kijken, b.v. in Schotland en in Zwitserland, en zie dan hoe veel méér men daar tot stand brengt met eenvoudige middelen, dan bij ons met veel omhaal en drukte en geld - - omdat men dáár wezenlijk beschikt over schoonheidsgevoel. - -

En dan de orde....! Als wij zooveel geld betalen moeten om onze agenten, onze tramconducteurs, en onze beambten voor dit en voor dat in mooie pakjes te steken, (véél mooier dan in de wereldstad Parijs), waarlijk dan is het niet te véél gevergd, van hen te verlangen dat zij minstens even flink optreden als hun collega's in de wereldsteden, waarmede zij wat fraaiuiterlijk betreft moeten gelijkstaan. Laat mij een paar voorbeelden geven! Toen ik onlangs in het opgebroken den Haag, (ook al een eigenaardig iets om den Haag juist in den zomer, als de vreemdelingen naar Scheveningen komen, gansch en al ongenietbaar te maken), tramde over het Plein, werd mij op eenigen afstand te voren gezegd, (ik stond buiten op), dat ik naar binnen moest gaan, daar wij het ‘gevaarlijkste punt’ naderden. (Dit gevaarlijkste punt bleek te zijn op de hoogte van het Mauritshuis, waar inderdaad reeds een andere tram-wagen ontspoord stond, met de passagiers er omheen gapend en starend, op die kleinsteedsche wijze aan het dorp den Haag eigen). - Met mij stond buiten op een heer met een sigaar in zijn mond, dien hij, gedurende de vele minuten die hij binnen-in den tram moest doorbrengen vanwege ‘het gevaarlijke punt’, volstrekt niet uit zijn mond nam, ofschoon er uitdrukkelijk met reuzenletters voor zijn neus stond op een groot bord: Binnen-in den tram mag niet gerookt worden. Mij persoonlijk hindert sigaren-rook volstrekt niet, anders had ik zeker den conducteur geroepen, maar ik betwijfel sterk of de neven mij zittende dames, die den rook in 't gezicht kregen, er ook zoo over dachten, en in elk geval, hoe dat zij, de conducteur had zonder een klacht af te wachten terstond het rooken binnen-in moeten verbieden, eenvoudig omdat het nu eenmaal is verboden. -

Nog sterker is hetgeen mij gebeurde in een hóófdpostkantoor ten onzent. Met groote letters stond daar: Verboden honden los te laten loopen. - Ik nam dus mijn hond onder den arm en trad binnen, maar zag tot mijn groote verbazing drie à vier dergelijke viervoeters als de mijne lustig rondwandelen onder het talrijke publiek, en zich vermaken op de bij honden gebruikelijke, en voor eerzame oude-juffers bijzonder aanstootelijke wijze van pootje oplichten tegen banken, enz. - Op mijn tot den zaalwachter gerichte vraag: ‘Het is toch verboden hier honden te laten loopen?’ kreeg ik het typisch-Hollandschlamlendige antwoord: ‘Ja, dame, 't is wel verboden, maar de menschen doen het toch, ik kan er niets aan doen, ze willen 't niet laten.’ - ‘Zoo,’ - zei ik - ‘als U er toch niets aan doen kunt, dan zal ik mij ook niet langer storen aan 't verbod’ - en zette mijn hond voor zijn oogen op den grond. Hij grijnsde mij simpel aan - - en bemoeide zich er niet verder mee.

In Berlijn, in gansch Duitschland zou ieder agent of beambte zich schamen zulke lamme antwoorden te geven, maar ook in Parijs, in Zwitserland, in Engeland, in Schotland, zelfs in Italië, komen degenen die belast zijn met het handhaven van de orde daarvoor beter en flinker op dan ten onzent het geval is - - echter met veel minder drukte en lawaaierigheid. Daarvoor echter dragen ze bij ons veel mooier pakjes, zijn veel meer in aantal... en kosten ons eens zooveel als in een ander land. - -

Als we eenerzijds wat minder pretensies hadden van willen méédoen op het punt luxe met de groote landen en met de groote steden, en anderzijds ons best deden wat méér te leeren van de kleinere, op het punt practischen zin en goede-orde, waarlijk het zou ons allen, inwoners van Nederland en van den Haag, ten goede komen, en het zou bovendien strekken om ons wat minder belachelijk, wat minder ‘suffig-achterlik’ te doen schijnen in de oogen der ons bezoekende, veel-bereisde vreemdelingen, die ons nu gemeenlijk spottend komen bezichtigen, als - - de Chineezen van Europa en zich dan in hun eigen couranten met recht over ons vroolijk maken.

ANNA DE SAVORNIN LOHMAN.